Πώς οι αντίπαλοι του Τραμπ του στρώνουν τον δρόμο για την προεδρία

Το φθινόπωρο αρχίζει και επισήμως η κούρσα για την προεδρία των ΗΠΑ – οι εκλογές θα διεξαχθούν το Νοέμβριο του 2024. Με τις αλλεπάλληλες διώξεις που έχουν ασκηθεί στον Τραμπ, οι Δημοκρατικοί έχουν καταφέρει να τον καταστήσουν το απόλυτο φαβορί για το χρίσμα των Ρεπουμπλικάνων. Από κομματικής απόψεως αυτό θα έβγαζε νόημα εάν οι Δημοκρατικοί είχαν στο χέρι τη νίκη με αντίπαλο τον Τραμπ.

Κάτι τέτοιο, ωστόσο, δεν υφίσταται, πολύ περισσότερο που ο Μπάιντεν έχει προσωπικά χρεωθεί την –από ό,τι φαίνεται– αδιέξοδη εμπλοκή στον πόλεμο στην Ουκρανία. Κατά συνέπεια, το ενδεχόμενο ο Τραμπ να ξαναβρεθεί στον Λευκό Οίκο είναι αρκετά πιθανό, με ό,τι αυτό θα σημαίνει και για το αμερικανικό πολιτικό σύστημα και για τις διεθνείς ισορροπίες.

Στις μέχρι πρότινος κατηγορίες εναντίον του Τραμπ, έχει προσφάτως προστεθεί και κατηγορία για συνωμοσία εναντίον του κράτους! Ο Τραμπ είναι πολιτικά τοξικός, αλλά οι εναντίον του διώξεις δεν έχουν προηγούμενο για πρώην πρόεδρο. Είναι εξόφθαλμο ότι απέναντί του, εκτός από το Δημοκρατικό Κόμμα, είναι και η μεγάλη πλειονότητα του αμερικανικού κατεστημένου, μη εξαιρουμένης και της παραδοσιακής κομματικής ηγεσίας των Ρεπουμπλικανών.

Είναι προφανές πως εάν ο Τραμπ δεν ήταν πολιτική απειλή, κανένας εισαγγελέας δεν θα ασχολείτο μαζί του. Η πολιτική εργαλειοποίηση της Δικαιοσύνης, όμως, όλα δείχνουν πως θα φέρει το αντίθετο από το προσδοκώμενο αποτέλεσμα. Οι διώξεις έχουν εκτοξεύσει τα ποσοστά του Τραμπ στη μάχη για το χρίσμα του Ρεπουμπλικανικού Κόμματος. Προηγείται με 30 μονάδες, γεγονός που ουσιαστικά έχει προκαθορίσει το αποτέλεσμα. Όσοι πίστευαν ότι με τις ποινικές διώξεις θα τον εξουδετέρωναν, διαψεύδονται.

Τεκτονικές αλλαγές

Οι διώξεις εναντίον του Τραμπ ενισχύουν την σχεδόν φανατική σχέση πολιτικής εκπροσώπησης που έχει οικοδομήσει με τη “βαθιά Αμερική”. Ο τραμπισμός έχει αποκτήσει κοινωνικο-οικονομικές ρίζες. Αποτυπώνει τον βαθύ διχασμό της αμερικανικής κοινωνίας, ο οποίος έχει προσλάβει διαστάσεις υφέρποντος εμφυλίου πολέμου. Οι ΗΠΑ δεν έφθασαν σ’ αυτό το σημείο χωρίς αιτία. Ήταν οι οικονομικές-κοινωνικές διαφοροποιήσεις της τελευταίας 20ετίας που γέννησαν τον τραμπισμό, ως αμερικανική εκδοχή ενός πολιτικού φαινομένου που σαρώνει και τη Γηραιά Ήπειρο.

Το Brexit μπορεί να πάτησε στον παραδοσιακό βρετανικό ευρωσκεπτικισμό, αλλά πήγασε από την μήτρα της αντισυστημικής ψήφου που αλλάζει τον πολιτικό χάρτη σε πολλές χώρες της Ευρώπης. Είναι γεγονός ότι η παραδοσιακή πολιτική ηγεμονία του διδύμου της (νεο)φιλελεύθερης κεντροδεξιάς και κεντροαριστεράς αμφισβητείται εντόνως από τους πολίτες. Μικρομεσαία στρώματα στρέφουν μαζικά την πλάτη στις παραδοσιακά κυρίαρχες πολιτικές παρατάξεις, προσανατολιζόμενα κυρίως προς τη λεγόμενη ¨Νέα Δεξιά”.

Η κύρια αιτία που αμφισβητούν την κατεστημένη τάξη πραγμάτων είναι ότι αυτή περισσότερο ή λιγότερο ανατρέπει τις σταθερές του βίου τους, ενισχύοντας τις οικονομικές ανισότητες. Πρόκειται για τεκτονικές αλλαγές που συνεχίζει να προκαλεί στις δυτικές κοινωνίες η κρίση του 2008 και η οποία επιδεινώθηκε από τον πόλεμο στην Ουκρανία με την ενεργειακή κρίση και τον πληθωρισμό.

Η οικονομική και κατ’ επέκταση και κοινωνική κρίση είναι αυθεντικό προϊόν της απληστίας της ολιγαρχίας του χρήματος. Η ανισοκατανομή του πλούτου έχει προσλάβει τρομακτικές διαστάσεις. Σύμφωνα με την New York Times, στη δεκαετία του 1990 το 1% των Αμερικανών προσποριζόταν το 45% της αύξησης του ΑΕΠ. Στη οκταετία του Μπους (2000-08) προσποριζόταν το 65% και στην οκταετία του Ομπάμα το 93%!

Ροκάνισαν το κλαδί

Στην Ευρώπη, τόσο οι Χριστιανοδημοκράτες όσο και οι Σοσιαλδημοκράτες εδραίωσαν τη μακρόχρονη πολιτική ηγεμονία τους στο άρρητο κοινωνικό συμβόλαιο, με βάση το οποίο εξασφάλιζαν στα μικρομεσαία στρώματα ανάπτυξη, ευημερία και Κοινωνικό Κράτος. Από ένα χρονικό σημείο και πέρα, όμως, συνέκλιναν και λειτούργησαν σαν όχημα της παγκοσμιοποίησης και εφαρμοστές της ατζέντας του (νεο)φιλελευθερισμού.

Λειτουργώντας κατ’ αυτόν τον τρόπο ροκάνισαν το κλαδί που κάθονταν. Για μία περίοδο η ευημερία συντηρήθηκε με δημόσιο δανεισμό, αλλά στη συνέχεια ήλθε αναπόφευκτα η λιτότητα. Με όργανο τις πολιτικές ελίτ η ολιγαρχία του χρήματος αποδομεί τα αμορτισέρ που μεταπολεμικά όχι μόνο διατήρησαν την κοινωνική ειρήνη, αλλά και τροφοδότησαν την οικονομική ανάπτυξη.

Αυτά στην Ευρώπη, αλλά κάτι αντίστοιχο συνέβη στις ΗΠΑ. Αν και η κοινωνική πολιτική του Ομπάμα μετρίασε την κρίση, μεγάλο τμήμα του πληθυσμού δυσκολευόταν και εκεί να επιβιώσει αξιοπρεπώς. Δεν ήταν μόνο οι μειονότητες και οι παραδοσιακά περιθωριοποιημένοι. Η παγκοσμιοποίηση πετάει έξω από το “τρένο” μικρομεσαίους άλλοτε νοικοκυραίους και ειδικά την παραδοσιακή λευκή εργατική τάξη της “βαθιάς Αμερικής” που έχει πληγεί καίρια από την αποβιομηχάνιση.

Η προεδρία και η “βαθιά Αμερική”

Η εκλογή Τραμπ ήταν το προϊόν αυτής ακριβώς της κοινωνικής δυναμικής. Μία ματιά στον αμερικανικό εκλογικό χάρτη του 2016 δείχνει ότι η Χίλαρι Κλίντον ψηφίσθηκε κατά κανόνα από την ανώτερη τάξη και τα μεσαία στρώματα που έχουν ενσωματωθεί στο πλαίσιο του οικονομικού (νεο)φιλελευθερισμού και της παγκοσμιοποίησης. Επίσης, ψηφίσθηκε από τις μειονότητες (μαύροι, ισπανόφωνοι, μουσουλμάνοι κ.α.) που φοβήθηκαν από την αντιμεταναστευτική ρητορική του Τραμπ.

Ο Τραμπ πήγε με τον δικό του ιδιότυπο τρόπο κόντρα στο ρεύμα. Όταν υποσχόταν πως με την επιβολή δασμών θα φέρει πίσω μεγάλες εταιρείες και θέσεις εργασίας άγγιζε ευαίσθητες χορδές εκατομμυρίων Αμερικανών. Το ίδιο και η ρητορική του εναντίον του μεταναστευτικού ρεύματος. Η είσοδος μεταναστών παροξύνει το ένστικτο αυτοσυντήρησης κοινωνιών που νοιώθουν ότι απειλούνται με φτωχοποίηση.

Στη λευκή και συντηρητική “βαθιά Αμερική” επικρατεί νοσταλγία για τις παλιές καλές ημέρες και ένα κράμα απόγνωσης και οργής για το σήμερα. Αυτά ακριβώς εξέφρασε ο Τραμπ, υποσχόμενος ότι θα καθαρίσει τον “βάλτο” της Ουάσιγκτον. Είναι ειρωνεία της ιστορίας ότι τον ρόλο αυτό τον έπαιξε ένας δισεκατομμυριούχος, δημιουργώντας κοινωνικό-πολιτικό κίνημα.

Έθιξε τα “ιερά και τα όσια”

Ας σημειωθεί ότι οι επαγγελίες Τραμπ απέκτησαν αξιοπιστία στα μάτια των οπαδών του κυρίως από τον εχθρικό τρόπο που τον αντιμετώπισε το κατεστημένο. Υπενθυμίζω ότι σύσσωμο σχεδόν το αμερικανικό και διεθνές κατεστημένο είχε στηρίξει με πάθος τη Χίλαρι και ταυτοχρόνως είχε προσπαθήσει με κάθε τρόπο να γελοιοποιήσει τον Ρεπουμπλικάνο υποψήφιο και στη συνέχεια πρόεδρο. Και τώρα, βεβαίως, το ίδιο κατεστημένο είναι πίσω από τις ποινικές διώξεις στον Τραμπ, ελπίζοντας να τον “κάψει”.

Προφανώς, ο Τραμπ είναι και λαϊκιστής και τοξικός. Ο κύριος λόγος, ωστόσο, που εξόργισε το (νεο)φιλελεύθερο κατεστημένο ήταν ότι έθιξε –τουλάχιστον στα λόγια– τα “ιερά και τα όσιά” του, δηλαδή την παγκοσμιοποίηση. Από την άλλη, η περιφρόνηση των αρχουσών ελίτ προς τους “νεοπληβείους” έχει εξουδετερώσει τους παραδοσιακούς μηχανισμούς χειραγώγησης των μαζών. Όταν τα κατεστημένα Μίντια επιτίθενται με πάθος στον Τραμπ, η “βαθιά Αμερική” αντανακλαστικά παίρνει το μέρος του και η ποινική δίωξη μετατρέπεται σε μπούμερανγκ.

Στην πραγματικότητα, στο αμερικανικό πολιτικό σύστημα έχει συντελεστεί τα τελευταία 10-15 χρόνια μία πρωτοφανής επανάσταση. Το παραδοσιακό δίπολο Δημοκρατικοί-Ρεπουμπλικάνοι που εξασφάλιζε παραδοσιακά την συστημική πολιτική σταθερότητα έχει πάψει να λειτουργεί κατά τον ίδιο τρόπο, επειδή –λόγω των οικονομικών και κοινωνικών συνθηκών– ο τραμπισμός κατάφερε να μεταλλάξει το Ρεπουμπλικανικό Κόμμα σε κάτι που δεν ήταν. Η ρητορική Τραμπ ολοκλήρωσε μία ιδιότυπα αντισυστημική και συχνά ανορθολογική ιδεολογική τάση που είχε ήδη αρχίσει να αναπτύσσεται στη βάση των Ρεπουμπλικάνων. Ο τραμπισμός αποτελεί πλέον απτή πολιτική πραγματικότητα, που διχάζει συγκρουσιακά τις ΗΠΑ με απροσδιόριστες επιπτώσεις στο μέλλον της υπερδύναμης.