Πώς θα εξελιχθούν οι σχέσεις των τζιχαντιστών της HTS με την Άγκυρα

Οι περισσότεροι εκτός Συρίας δεν είχαν ξανακούσει για την HTS, αλλά αυτή δρα πολλά χρόνια, αρχικά ως Αλ Νούσρα, παρακλάδι της Αλ Κάιντα. Σταδιακά αύξησε την αίγλη και τις μαχητικές ικανότητές της, αναγορευόμενη σε έναν ισχυρό παίκτη στο χώρο των αντικαθεστωτικών της Συρίας. Σταδιακά εστίασε στα της Συρίας, εγκαταλείποντας τη λογική του παγκόσμιου τζιχάντ. Η HTS έχει τις ρίζες της στα πρώτα στάδια του συριακού εμφυλίου πολέμου, ο οποίος ξεκίνησε το 2011 ως λαϊκή εξέγερση ενάντια στο καθεστώς Άσαντ.

Η Χαγιάτ Ταχρίρ αλ Σαμ αρχικά αναγνωρίστηκε για τη μαχητική της αποτελεσματικότητα και τη δέσμευσή της στην παγκόσμια τζιχαντιστική ιδεολογία. Το 2016, υπό την ηγεσία του Αμπού Μοχάμεντ αλ Τζολάνι, η Αλ Νούσρα διέκοψε δημοσίως τους δεσμούς με την Αλ Κάιντα και υιοθέτησε το όνομα “Τζαμπάτ Φατέχ αλ-Σαμ”, που σημαίνει “Μέτωπο για την κατάκτηση του Λεβάντε”. Το επόμενο έτος, συγχωνεύθηκε με άλλες τζιχαντιστικές φατρίες (Χαρακάτ Νουρ αλ-Ντιν αλ Ζίνκι, Λιουά αλ-Χακ Τζαΐς αλ-Σούνα και Τζαμπάτ Ανσάρ αλ-Ντιν) μετονομαζόμενη σε HTS (Οργάνωση για την Απελευθέρωση του Λεβάντε).

Η ρήξη με την Αλ Κάιντα

Η ομάδα δεν είχε πλέον επίσημους δεσμούς με την Αλ Κάιντα, αλλά πολλοί αναλυτές θεωρούσαν ότι η διακοπή των σχέσεων έγινε για λόγους σκοπιμότητας κι ότι ο Τζολάνι συνέχιζε να έχει μυστική σχέση με την Αλ Κάιντα και να λαμβάνει από αυτήν στρατηγική και επιχειρησιακή καθοδήγηση. Ωστόσο, η ανακοίνωση του Αλ Τζολάνι –σύμφωνα με δυτικούς αναλυτές– πραγματοποιήθηκε χωρίς διαβούλευση με τον Αϊμάν αλ Ζαουάχρι, τον εμίρη της Αλ Κάιντα, γεγονός που δημιούργησε σημαντική ένταση στην οργάνωση.

Εκείνη την περίοδο, η ηγεσία της Αλ Κάιντα θεωρούσε την HTS ανεξάρτητη σαλαφική-τζιχαντιστική που είχε αποσχιστεί παράνομα από την Αλ Κάιντα, πατώντας τον όρκο πίστης της. Αρκετοί εξέχοντες τζιχαντιστές την εγκατέλειψαν και επέκριναν δημόσια την Χαγιάτ Ταχρίρ αλ Σαμ, επειδή έσπειρε διχασμό (φίτνα) και έσπασε το μπαγιάτ (όρκο) με τον Ζαουάχρι. Ο Ζαουάχρι έκανε επίσης αρκετές επικριτικές δηλώσεις για την «παραβίαση της συμφωνίας» που «δεν πέτυχε αυτό που επιδίωκαν για ενότητα» και δεν εγκρίθηκε ποτέ από την ηγεσία της Αλ Κάιντα.

Σήμερα, η HTS υποστηρίζει ότι είναι «ανεξάρτητη οντότητα που δεν ακολουθεί καμία οργάνωση ή κόμμα, την Αλ Κάιντα ή άλλα» και έχει φτάσει στο σημείο να συλλαμβάνει άτομα που συνδέονται με την Αλ Κάιντα στις περιοχές υπό τον έλεγχό της για να το αποδείξει. Παρόλα αυτά η κυβέρνηση των ΗΠΑ πιστεύει ότι «παραμένει ένας σύνδεσμος μεταξύ των δύο οργανώσεων», αποκαλώντας ακόμη την HTS «όχημα για να προωθήσει τη θέση της Αλ Κάιντα στη συριακή εξέγερση». Αναφορά του ΟΗΕ φαίνεται να επιβεβαιώνει ότι στελέχη της HTS «εξακολουθούν να διατηρούν επαφή με την ηγεσία της Αλ Κάιντα».

Αλλαγή ονομασίας – αλλαγή στόχων

Η αλλαγή ονόματος είχε στόχο να διαφοροποιηθεί από την παγκόσμια τζιχαντιστική ατζέντα της Αλ Κάιντα, επειδή περιόριζε την απήχηση της οργάνωσης στη Συρία. Με τη μετονομασία, η Χαγιάτ Ταχρίρ αλ Σαμ εστίασε στη Συρία, όπως την τοπική διακυβέρνηση, τα οικονομικά ζητήματα και την ανθρωπιστική βοήθεια. Παρά την αλλαγή ονόματος και εστίασης, η ιδεολογία της HTS συνέχισε να έχει τις ρίζες της στον τζιχαντισμό, αλλά με πρωταρχικό στόχο την ανατροπή του Άσαντ και την εγκαθίδρυση ισλαμιστικού καθεστώτος στη Συρία. Αν και οι δηλώσεις του Τζολάνι υποδηλώνουν κατά καιρούς ευρύτερους στόχους («Με αυτό το πνεύμα… δεν θα φτάσουμε μόνο στη Δαμασκό, αλλά, αν ο Αλλάχ το επιτρέψει, η Ιερουσαλήμ θα περιμένει την άφιξή μας»), η ρητορική της Αλ Κάιντα για “παγκόσμιο χαλιφάτο” απουσιάζει πλέον.

Αυτή η στρατηγική στροφή προκλήθηκε εν μέρει από πραγματισμό. Για να διατηρήσει την εξουσία στα εδάφη που έλεγχε, η ηγεσία της HTS συνειδητοποίησε ότι έπρεπε να περιορίσει τη διεθνή αντίθεση και να ενσωματωθεί στο ευρύτερο συριακό αντικαθεστωτικό κίνημα. Με άλλα λόγια, έπρεπε να εξισορροπήσει την ριζοσπαστική ισλαμιστική καταγωγή της με τις απαιτήσεις της τοπικής πολιτικής εμπλοκής. Έτσι, από το 2017, η  Χαγιάτ Ταχρίρ αλ Σαμ είναι η κυρίαρχη δύναμη στην επαρχία Ιντλίμπ, που ήταν το τελευταίο σημαντικό προπύργιο των ανταρτών μέχρι τώρα.

Με τα χρόνια, εδραίωσε τον έλεγχό της στην περιοχή λειτουργώντας ως οιονεί κυβερνητική οντότητα, παρέχοντας δημόσιες υπηρεσίες και επιβλέποντας τις τοπικές υποθέσεις, παρά τις αναφορές για παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Τα τελευταία χρόνια, η προπαγάνδα της έχει δώσει έμφαση στην προστασία του συριακού λαού από το καθεστώς Άσαντ. Αυτό βοήθησε την ομάδα να ενισχύσει τη θέση της μεταξύ των τοπικών κοινοτήτων και άλλων ομάδων ανταρτών.

Σε μια προσπάθεια να βελτιώσει την εικόνα της, η Χαγιάτ Ταχρίρ αλ Σαμ ενέτεινε τις προσπάθειές της για δημόσιες σχέσεις τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό. Για παράδειγμα, συνεργάστηκε με διεθνή μέσα ενημέρωσης και ανθρωπιστικούς οργανισμούς για να εγγυάται και να κινηματογραφεί τις παραδόσεις βοήθειας στις περιοχές που ελέγχει.

Και πάλι στην επίθεση

Η πρόσφατη ραγδαία προέλασή της, που την οδήγησε στη Δαμασκό, σηματοδοτεί την αναζωογόνηση των στρατιωτικών στόχων της HTS και την ικανότητά της να προσαρμόζεται στις μεταβαλλόμενες συνθήκες. Η αυξανόμενη ευπάθεια του καθεστώτος Άσαντ είχε γίνει εμφανής τελευταία, λόγω της οικονομικής επιδείνωσης και της διαφθοράς. Πολλές περιοχές στη Συρία παρέμεναν μόνο ονομαστικά υπό κρατικό έλεγχο, ενώ η κυβέρνηση εξαρτιόταν σε μεγάλο βαθμό από την υποστήριξη συμμάχων, όπως η Ρωσία και το Ιράν. Αυτοί οι σύμμαχοι, ωστόσο, ήταν απασχολημένοι, ο ένας με την Ουκρανία, ο άλλος με το Ισραήλ.

Η αδυναμία του καθεστώτος Άσαντ επιδεινώθηκε από τις φθίνουσες στρατιωτικές ικανότητες της Χεζμπολάχ και των ιρανικών δυνάμεων, λόγω των ισραηλινών πληγμάτων. Και οι δύο υπήρξαν ζωτικής σημασίας για την υποστήριξη του Άσαντ σε όλη τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου. Η μείωση της υποστήριξης από τους συμμάχους του έδειξε ότι ήταν αρκετή για την ανατροπή της στρατιωτικής ισορροπίας στον εμφύλιο πόλεμο.

Η HTS και άλλες ισλαμιστικές οργανώσεις ανταρτών αντιμετώπισαν ένα συριακό στρατό με χαμηλό ηθικό, υψηλά ποσοστά λιποταξίας και ανεπαρκή εξοπλισμό, με αποτέλεσμα την κατάρρευση. Αντίθετα, η οργάνωση είχε ενισχύσει τις στρατιωτικές της δυνατότητες. Έχοντας επιβιώσει από διάφορες εκστρατείες, οι τζιχαντιστές είχαν εδραιώσει την εξουσία τους στο Ιντλίμπ, είχαν επαγγελματοποιήσει και αναβαθμίσει τη στρατιωτική ικανότητά τους.

Η Χαγιάτ Ταχρίρ αλ Σαμ ίδρυσε στρατιωτική ακαδημία, αναδιοργάνωσε τις μονάδες της σε πιο συμβατική στρατιωτική δομή και δημιούργησε εξειδικευμένες δυνάμεις ικανές να εκτελούν συντονισμένες και στρατηγικές επιθέσεις – όπως αποδεικνύεται από την πρόσφατη προέλασή τους. Επιπλέον, η HTS κατάφερε να κερδίσει τοπική υποστήριξη αναγορευόμενη σε υπερασπιστή των σουνιτικών συμφερόντων.

Με αυξανόμενη λαϊκή υποστήριξη, με μια πιο επαγγελματική στρατιωτική και μια πολιτική πτέρυγα εστιασμένη στη διακυβέρνηση, η οργάνωση εξελίχθηκε από παρακλάδι της Αλ Κάιντα σε παράγοντα-κλειδί για την επόμενη ημέρα στη Συρία. Ένα κρίσιμο ερώτημα είναι η εξέλιξη των σχέσεων της HTS με τον “Εθνικό Συριακό Στρατό”, που ουσιαστικά είναι οι μισθοφόροι της Άγκυρας. Αν και οι δύο αυτές συνιστώσες του αντικαθεστωτικού κινήματος συνεργάστηκαν μεταξύ τους, είναι αβέβαιο εάν θα παραμείνουν σύμμαχοι μόλις καταλαγιάσει ο κονιορτός της νίκης. Επίσης, άγνωστο είναι πως θα εξελιχθεί η σχέση του Τζολάνι με την Τουρκία, η οποία κατέχει εδάφη στη βόρεια Συρία και είναι προσανατολισμένη εναντίον των Κούρδων. Χωράει άραγε η HTS στα σχέδια της Άγκυρας για τη Συρία;