Πώς ο πόλεμος στην Ουκρανία μπορεί να οδηγήσει στο πυρηνικό κατώφλι

Στο προηγούμενο άρθρο μου ανέλυσα το πως φθάσαμε στη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία και κατ’ επέκταση στον πόλεμο. Το ερώτημα που έθεσα στην κατακλείδα του προηγούμενου άρθρου και το οποίο θα επιχειρήσω να απαντήσω σ’ αυτό, είναι το εξής: Τί θα πράξει η Μόσχα εάν οι Ουκρανοί –χωρίς πρόβλημα χρηματοδότησης και εξοπλιζόμενοι από τη Δύση με ολοένα και περισσότερα και πιο σύγχρονα όπλα– επιδοθούν σε συνεχείς επιθέσεις εναντίον των όποιων περιοχών βρίσκονται και θα περιέλθουν στα χέρια των Ρώσων; Είναι αυτό το ερώτημα που μπορεί να οδηγήσει τον πόλεμο στο πυρηνικό κατώφλι.

Όπως είναι γνωστό, το Ουκρανικό είχε εισέλθει σε τροχιά επίλυσης με τις συμφωνίες του Μινσκ (2014 και 2015), τις οποίες είχαν υπογράψει, εκτός από το Κίεβο και τη Μόσχα, και το Βερολίνο και το Παρίσι. Είναι κοινό μυστικό ότι οι συμφωνίες εκείνες δεν εφαρμόσθηκαν ποτέ από την ουκρανική πλευρά, λόγω της αμερικανικής σύστασης-πίεσης. Ήταν από τότε ορατό ότι η Ουάσινγκτον έσπρωχνε τα πράγματα, στριμώχνοντας την “Αρκούδα”. Και η “Αρκούδα” προτίμησε από την υποχώρηση και τη στρατηγική υποβάθμισή της, να εισβάλει, επιδιώκοντας στρατιωτική λύση στο πρόβλημα που αντιμετώπιζε.

Όπως η Μόσχα δηλώνει, δεν έχει στόχο την κατάληψη ολόκληρης της Ουκρανίας. Και εάν αρχικά είχε, τον έχει πλέον εγκαταλείψει. Όποτε, λοιπόν, θεωρήσει ότι έχει επιτύχει τους αναθεωρημένους αντικειμενικούς σκοπούς της, δηλαδή όταν θα έχει θέσει υπό τον έλεγχό της τις περιοχές της Ουκρανίας που την ενδιαφέρουν, θα σταματήσει τις στρατιωτικές επιχειρήσεις και θα επιδιώξει μία ειρηνευτική συμφωνία ή τουλάχιστον μία εκεχειρία.

Πριν αναφερθώ στο πως θα αντιδράσουν οι Ουκρανοί, σημειώνω ότι η Μόσχα πιθανότατα θα επιχειρήσει να ενώσει τις κατειλημμένες περιοχές της Ουκρανίας σε ένα ή περισσότερα κρατικά μορφώματα. Επειδή αυτά δεν πρόκειται να αναγνωρισθούν διεθνώς, πιθανότατα το Κρεμλίνο θα εντάξει το ή τα κρατικά μορφώματα στη Ρωσική Ομοσπονδία. Προφανώς, οι Ουκρανοί θα θεωρούν αυτές τις περιοχές κατεχόμενες, αλλά για τη Μόσχα αυτές οι περιοχές θα είναι πλέον Ρωσία. Όπως θα δούμε στη συνέχεια, η διαφορετική αυτή θεώρηση μπορεί να έχει πολύ σοβαρές πρακτικές συνέπειες.

Πριν αναφερθούμε σ’ αυτές, όμως, ας υπενθυμίζουμε ότι στρατηγική επιδίωξη των ΗΠΑ είναι να παρατείνουν όσο γίνεται περισσότερο τον πόλεμο στην Ουκρανία. Δεδηλωμένος πλέον στόχος τους είναι να μετατρέψουν στην Ουκρανία σε “ρωσικό Βιετνάμ”. Δηλαδή, να εμπλέξουν τη Ρωσία σ’ έναν αέναο πόλεμο, ο οποίος, σε συνδυασμό και με τις κυρώσεις, θα την εξαντλήσει και οικονομικά και στρατιωτικά. Για τον σκοπό αυτό η Δύση είναι αποφασισμένη –και ήδη το κάνει– να διαθέσει στους Ουκρανούς ό,τι είναι αναγκαίο σε κεφάλαια, οπλικά συστήματα και άλλου είδους προμήθειες για να συνεχίσουν τον πόλεμο.

Ναι μεν, λοιπόν, οι Ουκρανοί έχουν συγκριτικό στρατιωτικό μειονέκτημα έναντι της Ρωσίας, αλλά διαθέτοντας τους τεράστιους πόρους της Δύσης μπορούν να συνεχίσουν να μάχονται. Όχι μόνο προβάλλοντας αντίσταση στις περιοχές που δέχονται τη ρωσική επίθεση (Ντονμπάς, Χάρκοβο και ίσως αύριο Οδησσός), αλλά και πραγματοποιώντας πλήγματα στις περιοχές που έχουν ήδη καταληφθεί ή θα καταληφθούν.

Θα δεχθεί το Κίεβο εκεχειρία;

Ανέφερα παραπάνω πως όταν οι Ρώσοι θεωρήσουν ότι έχουν επιτύχει τους αντικειμενικούς σκοπούς τους, θα επιδιώξουν μία ειρηνευτική συμφωνία ή τουλάχιστον μία εκεχειρία. Πώς θα αντιδράσουν τότε οι Ουκρανοί; Το ενδεχόμενο να αποδεχθούν μία ειρηνευτική συμφωνία, η οποία θα νομιμοποιεί τον βαρύτατο ακρωτηριασμό της χώρας τους είναι απίθανο. Το ερώτημα είναι εάν θα αποδεχθούν μία μόνιμη εκεχειρία, να δημιουργηθεί δηλαδή μία “πράσινη γραμμή”, στην οποία να μην πραγματοποιούνται στρατιωτικές επιχειρήσεις.

Αν και κατηγορηματική απάντηση δεν μπορεί να δοθεί, υπάρχουν δύο λόγοι που οδηγούν στην εκτίμηση πως το Κίεβο δεν θα αποδεχθεί μόνιμη εκεχειρία. Πρώτον, επειδή η Δύση –ειδικά οι Αμερικανοί και οι Βρετανοί– θα το πιέζει να συνεχίσει τον πόλεμο εναντίον των κατακτητών Ρώσων. Δεύτερον, επειδή το ίδιο το ουκρανικό καθεστώς είναι σ’ αυτή τη γραμμή. Παρά τις τεράστιες ανθρώπινες απώλειες και υλικές καταστροφές, το πιθανότερο είναι οι Ουκρανοί να συνεχίσουν τον πόλεμο στο όνομα της ανακατάληψης των υπό ρωσικό έλεγχο περιοχών.

Προς το παρόν τουλάχιστον, οι Ρώσοι δεν δείχνουν ικανοί να καταστρέφουν σε καταλυτικό βαθμό τα οπλικά συστήματα που στέλνει η Δύση. Αυτό σημαίνει ότι με την πάροδο του χρόνου, ίσως οι Ουκρανοί να μπορούν να προκαλούν ακόμα μεγαλύτερες απώλειες στη ρωσική πλευρά. Προφανώς, οι Ρώσοι δεν πρόκειται να εγκαταλείψουν τις ουκρανικές περιοχές που θα έχουν καταλάβει. Εάν, λοιπόν, περιορισθούν στην υπεράσπιση των κεκτημένων, αυτά θα μετατραπούν σε αιμορραγούσα πληγή, όπως ακριβώς επιδιώκει η Ουάσινγκτον. Για να αποφύγει αυτή την παγίδα –εάν βεβαίως τα πράγματα εξελιχθούν όπως τα περιγράφω– η Μόσχα θα αναγκαστεί να κλιμακώσει με σκοπό να υπερβεί τον διαφαινόμενο εγκλωβισμό της.

Οι επιλογές της Μόσχας

Τί μπορεί να αποτρέψει τους Ουκρανούς να προκαλούν αιμορραγία στη Ρωσία; Τί μπορεί να υποχρεώσει το Κίεβο σε συνθηκολόγηση, ή τουλάχιστον σε μία μόνιμη εκεχειρία; Η κυβέρνηση Ζελένσκι θα εξωθείτο προς αυτή την κατεύθυνση μόνο εάν οι Ρώσοι με το συμβατικό πυραυλικό τους οπλοστάσιο καταστρέφουν τη συντριπτική πλειονότητα των οπλικών συστημάτων που στέλνει η Δύση στην Ουκρανία.

Είναι αυτό δυνατόν; Δεν έχω απάντηση. Προφανώς, οι Ρώσοι μπορούν να καταστρέφουν υποδομές, όπως συνέβη με την καταστροφή σταθμών ηλεκτροδότησης του σιδηροδρομικού δικτύου και πριν μερικές ώρες με το αεροδρόμιο Οδησσού. Μπορούν, όμως, αυτά τα πλήγματα να καταστρέψουν την ικανότητα των Ουκρανών να επιτίθενται στις υπό ρωσικό έλεγχο περιοχές; Ο χρόνος θα δείξει.

Εάν, πάντως, οι Ρώσοι δεν καταφέρουν να σταματήσουν τις ουκρανικές επιθέσεις, οι επιλογές της Μόσχας λιγοστεύουν. Μία είναι να επιχειρήσει να καταλάβει όλη την Ουκρανία για να εξαλείψει τις ουκρανικές ένοπλες δυνάμεις. Έχει, όμως, αυτή τη δυνατότητα; Όπως έχει φανεί μέχρι σήμερα δεν την έχει. Αλλά κι αν την είχε, πόσο μπορεί να αντέξει ως κατεχόμενη δύναμη, ειδικά εάν βρεθεί αντιμέτωπη με εσωτερική αντίσταση; Δεν θα είναι κι αυτή μία άλλου τύπου αιμορραγία;

Τακτικά πυρηνικά και πυρηνικό κατώφλι

Τί απομένει, λοιπόν, στη Μόσχα; Η ύστατη επιλογή είναι η ποιοτική κλιμάκωση. Έχοντας ήδη προσαρτήσει τις κατεχόμενες περιοχές, η Ρωσία μπορεί να διακηρύξει ότι οι ουκρανικές επιθέσεις στρέφονται εναντίον της εδαφικής της ακεραιότητας και ως εκ τούτου συνιστούν άμεση απειλή για την εθνική της ασφάλεια. Το ρωσικό πυρηνικό δόγμα προβλέπει ότι εάν απειλείται σοβαρά η ρωσική εθνική ασφάλεια, η Μόσχα θα χρησιμοποιήσει πυρηνικά όπλα για να εξουδετερώσει την απειλή.

Ας σημειωθεί ότι συχνά τελευταία η Μόσχα υπενθυμίζει στη Δύση ότι στο τραπέζι υπάρχει και η πυρηνική επιλογή. Εάν, λοιπόν, δεν της έχει μείνει άλλη επιλογή στην Ουκρανία, δεν μπορεί να αποκλεισθεί το ενδεχόμενο να απειλήσει το Κίεβο πως εάν συνεχίσει τις επιθέσεις θα δεχθεί επίθεση με τακτικά πυρηνικά όπλα. Προφανώς, το Κρεμλίνο θα εξαντλήσει όλα τα περιθώρια και θα σκεφθεί πολλές πολλές φορές πριν κάνει το βήμα.

Εάν, όμως, η Ουκρανία αρχίζει να μετατρέπεται σε αιμορραγούσα πληγή, όπως επιδιώκουν οι ΗΠΑ, και εάν δεν έχει απομείνει άλλη επιλογή στον Πούτιν, το ενδεχόμενο να απειλήσει ότι θα διαβεί το πυρηνικό κατώφλι καθίσταται πιθανό. Και βεβαίως για τέτοιο ζήτημα δεν υπάρχει περιθώριο για μπλόφα. Εάν στείλει το τελεσίγραφο “ή σταματάτε τις επιθέσεις ή θα σας πλήξουμε με τακτικά πυρηνικά” και το Κίεβο συνεχίσει τις επιθέσεις, θα είναι υποχρεωμένος να κάνει πράξη την απειλή του και να διαβεί το πυρηνικό κατώφλι. Κατά πάσα πιθανότητα, πριν πλήξει κατοικημένη περιοχή, ως ύστατη προειδοποίηση, η Μόσχα θα κάνει επίδειξη ρίχνοντας ένα τακτικό πυρηνικό ή ψηλά στην ατμόσφαιρα ή ακόμα και στη θάλασσα.

Εάν πάντως η Μόσχα απειλήσει με τακτικά πυρηνικά, το μπαλάκι θα περάσει στην πλευρά της Δύσης κι όχι του Ζελένσκι. Το πώς θα απαντήσει, εάν φθάσει η κλιμάκωση σ’ αυτό το σημείο, δεν μπορεί να προβλεφθεί. Οι επιλογές της ουσιαστικά θα είναι δύο: Ή να προσγειώσει τα πράγματα, υποχρεώνοντας το Κίεβο να σταματήσει τις επιθέσεις, ή να “σηκώσει το ρωσικό γάντι”, πλησιάζοντας κι αυτή το πυρηνικό κατώφλι.

Η Mutually Assured Destruction ξανά στο τραπέζι

Εάν υποχρεώσει το Κίεβο να σταματήσει τις επιθέσεις, θα έχει αποτύχει η στρατηγική για μετατροπή της Ουκρανίας σε “ρωσικό Βιετνάμ”. Και βεβαίως η Ρωσία θα έχει εξέλθει από τη σύγκρουση με σημαντικά εδαφικά κέρδη και θα έχει δείξει ότι είναι αποφασισμένη να φθάσει στα άκρα εάν απειληθεί. Η μεγάλη χαμένη θα είναι, βεβαίως, η Ουκρανία, η οποία θα έχει ακρωτηριαστεί εδαφικά και θα έχει υποστεί τεράστιες απώλειες και καταστροφές. Τότε, θα είναι η ώρα για να κρίνουν οι Ουκρανοί τις επιλογές της πολιτικής ηγεσίας τους, συγκρίνοντας με το πώς θα ήταν η χώρα τους εάν είχαν αποδεχθεί να είναι ουδέτερη.

Εάν οι ΗΠΑ “σηκώσουν το ρωσικό γάντι”, μπορούν να το κάνουν με δύο τρόπους: Ο πρώτος είναι να προμηθεύσουν το Κίεβο με τακτικά πυρηνικά όπλα, με σκοπό να αποτρέψουν τη Μόσχα από το να χρησιμοποιήσει τα δικά της. Σε μία τέτοια περίπτωση το μπαλάκι θα επιστρέψει στη ρωσική πλευρά. Η Μόσχα θα πρέπει ή να υποχωρήσει με ό,τι αυτό θα σήμαινε για το κύρος της, ή να κλιμακώσει περαιτέρω. Πώς; Απειλώντας ότι εάν δεχθεί ουκρανική επίθεση με τακτικά πυρηνικά θα απαντήσει με γενίκευση της πυρηνικής σύγκρουσης, στοχεύοντας σίγουρα το Κίεβο και πιθανόν το ΝΑΤΟ.

Δεν ισχυρίζομαι ότι τα πράγματα θα φθάσουν εκεί. Εάν αναλύω αυτό το σενάριο είναι, επειδή δεν αποκλείεται τα πράγματα να φθάσουν εκεί. Εάν η Ρωσία και το ΝΑΤΟ εισέλθουν σ’ αυτό το σπιράλ κλιμάκωσης, το ενδεχόμενο να φθάσουν στο πυρηνικό κατώφλι, στο τελευταίο σκαλί πριν την ολοσχερή αμοιβαία πυρηνική καταστροφή μπορεί να μην είναι σίγουρο, αλλά είναι πιθανό. Γι’ αυτό και οι πρωταγωνιστές της σύγκρουσης οφείλουν να σχεδιάζουν τις τωρινές κινήσεις τους, έχοντας στο μυαλό τους ότι αυτές μπορεί να οδηγήσουν σε ανεξέλεγκτη κλιμάκωση, η οποία να φέρει και τη Ρωσία και τη Δύση στο χείλος του πυρηνικού γκρεμού ή και να τις ρίξει σ’ αυτόν.

Προς το παρόν στη Δύση νοιώθουν άνετα που πολεμούν τη Ρωσία μέσω των Ουκρανών, χωρίς οι ίδιοι να θυσιάζουν ούτε ένα στρατιώτη. Η Ιστορία, όμως, διδάσκει ότι εάν παραστριμώξεις τον αντίπαλό σου θα επιτεθεί με ό,τι όπλα διαθέτει. Άρα, το δόγμα της Αμοιβαίας Εξασφαλισμένης Καταστροφής (Mutually Assured Destruction) του παλαιού Ψυχρού Πολέμου μπορεί να είχε μπει για δεκαετίες στο ράφι, αλλά είναι πλέον στο τραπέζι…