Πώς βλέπουν οι Τούρκοι τον Αμερικανό πρέσβη Μπάρακ

Το ύφος του αντικατοπτρίζει το προσωπικό του υπόβαθρο και τον κύκλο επιρροής του. Όπως έχει παρατηρήσει ο ειδικός στη Συρία, Φαμπρίς Μπαλάνς, «ο Τομ Μπάρακ είναι απλώς ένας μικρός Τραμπ». Όπως και ο Ντόναλντ Τραμπ, ο Μπάρακ στηρίζεται στις προσωπικές σχέσεις, παρακάμπτει θεσμούς και αξιοποιεί τους δεσμούς του τόσο με τον πρόεδρο Τραμπ, όσο και με τις ελίτ του Κόλπου, ιδίως με τον πρόεδρο Ερντογάν, για να υπερκεράσει πολιτικές πραγματικότητες. Η μέθοδός του έχει έντονα αντι-διπλωματικά χαρακτηριστικά, αναπαράγοντας ένα από τα πιο παλιά και δομικά προβλήματα της πολιτικής στη Μέση Ανατολή.

Ο Μπάρακ κινείται μέσα σε ένα πλέγμα αντιφάσεων: Από τη μία διαβεβαιώνει ότι δεν παρεμβαίνει και από την άλλη ασκεί πίεση σε παράγοντες στη Συρία, στον Λίβανο, και αλλού. Το τελευταίο διάστημα έχει υιοθετήσει… με χάρη και τον ρόλο του “μεσολαβητή”. Πρόσφατα δήλωσε ότι οι ΗΠΑ είναι έτοιμες να λειτουργήσουν ως “γέφυρα” μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας, με στόχο τη βελτίωση των ελληνοτουρκικών σχέσεων. Στο πλαίσιο αυτό, υποστήριξε πως είναι καιρός να “ξεπεραστούν οι πικρίες του παρελθόντος” και να προχωρήσει μια “νέα περιφερειακή τάξη” στην Ανατολική Μεσόγειο.

Η υψηλής ταχύτητας “διπλωματία” του Μπάρακ

Η “υψηλών ταχυτήτων” διπλωματική προσέγγιση του Τομ Μπάρακ στη Συρία και τον Λίβανο έχει αρχίσει να γυρίζει μπούμερανγκ, τροφοδοτώντας την αστάθεια, αποξενώνοντας εταίρους και ενισχύοντας την καχυποψία σε ολόκληρη την περιοχή. Ο Μπάρακ αντιλαμβάνεται τη διπλωματία στη Μέση Ανατολή σαν μια επιχειρηματική συναλλαγή. Ως πρέσβης στην Τουρκία και ειδικός απεσταλμένος για τη Συρία, επιδιώκει γρήγορα αποτελέσματα, ταχεία δημοσιότητα και άμεσα… ανακοινώσιμες επιτυχίες. Αυτό το ύφος μπορεί να έχει θέση στον χώρο των επιχειρήσεων και των ακινήτων, όχι όμως στα περίπλοκα περιβάλλοντα της Συρίας, του Λιβάνου, της Τουρκίας, της Ελλάδας και όπου αλλού υπάρχει σοβαρός κίνδυνος να επιδεινώσει υπάρχουσες κρίσεις.

Το μοτίβο παραμένει σταθερό: Ο Μπάρακ εξισώνει την ταχεία επίτευξη συμφωνίας με την πρόοδο των διαπραγματεύσεων. Ωστόσο, η προσήλωσή του στην ταχύτητα συχνά τον οδηγεί να υποβαθμίζει θηριωδίες, να ενθαρρύνει αυταρχικά καθεστώτα και να προωθεί εύθραυστες λύσεις, οι οποίες καταρρέουν μόλις δοκιμαστούν στην πραγματικότητα του πεδίου. Παράλληλα, ο Μπάρακ εμφανίζεται λαλίστατος και υπερ-αισιόδοξος σε μια σύνθετη γεωπολιτική σκηνή. Το πρόβλημα είναι ότι συγχέει το στυλ με τη στρατηγική. Για διπλωματία ούτε λόγος.

Η απουσία αμερικανικής στρατηγικής

Παρά την υπερκινητικότητα του Μπάρακ, οι ΗΠΑ δεν φαίνεται να διαθέτουν μια συνεκτική στρατηγική για τη Μέση Ανατολή. Για πρώτη φορά μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, η Ουάσιγκτον συμμετέχει σε περιφερειακές πρωτοβουλίες, αντί να τις καθοδηγεί. Ένα αναπάντητο ερώτημα αφορά και τη Συρία: Θα εξελιχθεί σε ένα συγκεντρωτικό, ισχυρό κράτος με οικονομική στήριξη από τον Κόλπο και στρατιωτική κάλυψη από την Τουρκία – εις βάρος μειονοτήτων και μεγάλου μέρους του πληθυσμού; Ή θα μετασχηματιστεί σε ένα δημοκρατικό, αποκεντρωμένο κράτος, θυμίζοντας τις αμερικανικές ρητορικές περί προώθησης της δημοκρατίας;

Όσο περισσότερο υπηρετεί ο Μπάρακ, τόσο περισσότερο συνειδητοποιεί τη βαθιά απόσταση ανάμεσα στις κυρίαρχες ελίτ της περιοχής και τις ευρύτερες κοινωνίες της. Κάθε προσπάθεια “διόρθωσης” της Μέσης Ανατολής θα αποδειχθεί πιθανότατα προσωρινή, αν όχι συγκρουσιακή. Εάν συνεχίσει να απλουστεύει τις πραγματικές συνθήκες, κινδυνεύει να εξελιχθεί σε Δον Κιχώτη, αντί σε πραγματιστή και τελικά να βρεθεί αντιμέτωπος με την αλήθεια ότι η πραγματικότητα δεν μεταβάλλεται τόσο εύκολα, όσο επιθυμεί ή φαντάζεται.

Ένας ασυνήθιστος διπλωμάτης

Σήμερα, ο Μπάρακ είναι μια πανταχού παρούσα φιγούρα. Σε αντίθεση με τους περισσότερους διπλωμάτες, εμφανίζεται συχνά στα μίντια, πραγματοποιεί δημόσιες επαφές με αξιωματούχους σε χώρες, δημοσιεύει συστηματικά στο Χ και ταξιδεύει αδιάκοπα. Δεν είναι καριερίστας διπλωμάτης, ο διορισμός του στηρίζεται σε μια φιλία πολλών ετών με τον Αμερικανό πρόεδρο.

Στις δημόσιες παρεμβάσεις του αποφεύγει τη συμβατική διπλωματική ορολογία. Αναφέρεται σε ιστορικά φορτισμένα ζητήματα και συχνά παρουσιάζει τον εαυτό του ως “εκ των έσω” γνώστη της περιοχής. Με το προφίλ του επιχειρεί την επίδρασή του σε μια κρίσιμη γεωπολιτική συγκυρία. Η μέθοδός του προκαλεί αντιδράσεις: σε κάποιους καλλιεργεί εμπιστοσύνη, σε άλλους βαθύ σκεπτικισμό. Καθώς κινείται σε περίπλοκα πολιτικά περιβάλλοντα, η προσέγγισή του δημιουργεί ευκαιρίες, αλλά και σημαντικούς κινδύνους για τις αμερικανικές εξωτερικές σχέσεις.

Οι αντιδράσεις στην Τουρκία

Οι δημόσιες τοποθετήσεις του Μπάρακ, όπως οι αναφορές του στη δομή της Τουρκικής Δημοκρατίας, αγγίζουν ζητήματα που ανήκουν αποκλειστικά στο πεδίο της τουρκικής εθνικής κυριαρχίας. Στην Άγκυρα επισημαίνεται ότι πρόκειται για έναν ιδιαίτερα εύπορο άνθρωπο, αλλά όχι για έμπειρο διπλωμάτη. Πολλοί θεωρούν ότι οι δηλώσεις του αντανακλούν έλλειψη διπλωματικής εκπαίδευσης και περιορισμένη κατανόηση των τοπικών συνθηκών. Με τις τοποθετήσεις του έχει καταφέρει να εξοργίσει πολιτικούς και θεσμικούς φορείς στην Τουρκία.

Πέρα από τις παρεμβάσεις του σε τουρκικά μέσα, οι συνεντεύξεις που παραχώρησε σε ελληνικά και αραβικά μέσα προκάλεσαν ακόμη εντονότερες αντιδράσεις. Διπλωματικοί παρατηρητές στην Άγκυρα τονίζουν ότι τέτοιες δηλώσεις ενδέχεται να οξύνουν υπαρκτές περιφερειακές ευαισθησίες και να υπονομεύσουν την αμεροληψία, που αναμένεται από έναν Αμερικανό απεσταλμένο σε τόσο σύνθετα γεωπολιτικά περιβάλλοντα. Η αναλογία του Μπάρακ, που συγκρίνει την τουρκική πολιτική εξέλιξη με άλλες ιστορικές διαδρομές, δεν θεωρείται από την Άγκυρα ακαδημαϊκή άσκηση, αλλά μια λανθασμένη σύγκριση, που παραβλέπει τα εκατό χρόνια εθνικής οικοδόμησης του τουρκικού κράτους.

Οι γενικότερες δηλώσεις του περί “νέας περιφερειακής τάξης”, ενεργειακών διαδρόμων και οικονομικής ολοκλήρωσης παραπέμπουν σε μια αμερικανοκεντρική οπτική, η οποία δεν συμβαδίζει με τον τουρκικό τρόπο λήψης αποφάσεων. Σύμφωνα με Τούρκους αναλυτές, κάθε Αμερικανός πρέσβης οφείλει να ενεργεί με πειθαρχία, επαγγελματική ευαισθησία και σεβασμό στην τουρκική στρατηγική. Οι δηλώσεις του Μπάρακ, ιδίως όσες έγιναν προς ελληνικά και μεσανατολικά ακροατήρια, απέχουν από τις αρχές που επικαλείται. Αν δεν υιοθετήσει πιο προσεκτικό και σαφώς πιο λιτό δημόσιο λόγο, διατρέχει τον κίνδυνο να επιβαρύνει διμερείς σχέσεις, που ήδη απαιτούν λεπτούς χειρισμούς και να δυσχεράνει τον στρατηγικό διάλογο Άγκυρας-Ουάσιγκτον.

Οι αντιδράσεις των τουρκικών ΜΜΕ

Από τα φιλοδυτικά μέσα έως τα εθνικιστικά και θρησκευτικά-συντηρητικά, οι παρεμβάσεις του Μπάρακ έθιξαν σημεία που αγγίζουν τον πυρήνα της τουρκικής πολιτικής αφήγησης: Ελληνοτουρκικά, περιφερειακή ισορροπία, κράτος-έθνος, θρησκευτική πολιτική. Παρά τις εσωτερικές διαφοροποιήσεις, ένα είναι σαφές: ο Μπάρακ εισήλθε στο τουρκικό δημόσιο πεδίο όχι ως ένας ακόμη διπλωμάτης, αλλά ως παράγοντας που προκαλεί ανακατατάξεις στον τρόπο με τον οποίο η Άγκυρα αντιλαμβάνεται την αμερικανική στρατηγική στην περιοχή.

• Ο Μπάρακ γεφυροποιός

Ένα τμήμα των τουρκικών ΜΜΕ, ιδίως όσα έχουν διεθνιστική, οικονομική ή φιλοδυτική οπτική, παρουσίασε τον Μπάρακ ως πιθανό καταλύτη για μια νέα περίοδο στις σχέσεις Άγκυρας-Ουάσιγκτον, αλλά και στην ελληνοτουρκική εξίσωση. Η γραμμή αυτή συνδέει τις παρεμβάσεις του με: Την επαναφορά της Τουρκίας σε τροχιά συνεργασίας με τη Δύση, μια αμερικανική στρατηγική σταθεροποίησης στην Ανατολική Μεσόγειο, την ανάγκη εξομάλυνσης των ελληνοτουρκικών διαφορών, ως προϋπόθεση για πολιτική και ενεργειακή ασφάλεια.

Σε αυτό το πλαίσιο εντάχθηκαν οι αναφορές στο ενδεχόμενο επιστροφής της Τουρκίας στο πρόγραμμα των F-35, υπό τον όρο της επίλυσης του ζητήματος των S-400. Στον λόγο αυτόν διακρίνεται η επιθυμία μέρους του τουρκικού κατεστημένου να κεφαλαιοποιήσει γεωπολιτικά τη συγκυρία και να αποκαταστήσει τη σχέση με τις ΗΠΑ.

• Καχυποψία, καταγγελίες και “αμερικανική ατζέντα”

Ο εθνικιστικός και συντηρητικός Τύπος προσέγγισε τον Μπάρακ με καχυποψία και έντονη ρητορική. Αρθρογράφοι κοντά στο MHP (Κόμμα Εθνικιστής Δράσης) ισλαμικά κινήματα και κύκλους ασφαλείας, μίλησαν για: Παρέμβαση στα εσωτερικά της Τουρκίας, απόπειρα αναδιαμόρφωσης του status quo στο Αιγαίο, προβολή αμερικανικών συμφερόντων εις βάρος των τουρκικών. Στο επίκεντρο της κριτικής βρέθηκε η θέση του Μπάρακ περί “τέλους των ιστορικών πικριών” Ελλάδας-Τουρκίας, διατύπωση που, σε εθνικιστικές αναλύσεις, ερμηνεύθηκε ως προετοιμασία πίεσης προς την Άγκυρα για συμβιβασμούς σε θαλάσσιες ζώνες και εθνικά ζητήματα.

• Η “έκρηξη” για τη Θεολογική Σχολή της Χάλκης

Η σφοδρή αντίδραση, όμως, προκλήθηκε από την παρέμβαση του Μπάρακ υπέρ της επανα-λειτουργίας της Θεολογικής Σχολής Χάλκης έως τον Σεπτέμβριο 2026. Το θέμα αγγίζει τη θρησκευτική πολιτική της Άγκυρας, το καθεστώς του Οικουμενικού Πατριαρχείου, την εθνικιστική ρητορική περί κυριαρχίας. Ο ηγέτης του MHP, Μπαχτσελί, αντέδρασε έντονα κατηγορώντας τον Αμερικανό πρέσβη για απαράδεκτη παραβίαση της τουρκικής κυριαρχίας, ασέβεια προς το κράτος, εξωθεσμική πίεση. Εθνικιστικά portals υποστήριξαν ότι η Ουάσινγκτον επιχειρεί να επιβάλει θρησκευτικά τετελεσμένα και να παρέμβει σε ζητήματα, που θεωρούνται εσωτερικός πυρήνας της τουρκικής κρατικής ταυτότητας.

Η συζήτηση για το 1919

Έντονος προβληματισμός προκλήθηκε και από τη δήλωση του Μπάρακ ότι η δημιουργία εθνών-κρατών μετά το 1919, διέκοψε οικονομικούς και εμπορικούς δρόμους ευημερίας. Σε συνέντευξή του για τη διαδρομή από την Κασπία ως τη Μεσόγειο, ανέφερε: «[Δρόμος του Μεταξιού] Οι δρόμοι που άλλοτε ένωναν Ανατολή και Δύση μέσα από τρεις ή τέσσερις διαφορετικές διαδρομές. Αυτό μπορεί να ξαναγίνει, αλλά από το 1919 και μετά τα έθνη-κράτη μας έχουν εμποδίσει».

Στην Τουρκία η αναφορά στο 1919 αγγίζει το θεμέλιο του κεμαλισμού. Για αυτό και αναλυτές τη θεώρησαν πολιτικά επικίνδυνη ερμηνεία, αιρετική ανάγνωση της εθνογένεσης, υπαινιγμό υπέρ μιας διαπεριφερειακής-υπερεθνικής αρχιτεκτονικής. Κυβερνητικοί σχολιαστές είδαν σε αυτήν την προσέγγιση απόπειρα των ΗΠΑ να σχεδιάσουν εκ νέου την περιφερειακή ισορροπία και να περιορίσουν τα περιθώρια της Τουρκίας ως κυρίαρχης δύναμης.

Οι μετριοπαθείς φωνές: Εξισορρόπηση χωρίς κλιμάκωση

Παρά τον οξύ τόνο πολλών αντιδράσεων, υπήρξαν και αναλυτές που επιχείρησαν να προσγειώσουν τη συζήτηση. Υποστήριξαν ότι οι παρεμβάσεις Μπάρακ εντάσσονται στη σταθερή διπλωματική παράδοση των ΗΠΑ και ότι η Τουρκία πρέπει να αξιοποιήσει τη συγκυρία για να διαπραγματευθεί από θέση ισχύος. Η λογική τους είναι απλή: Η γεωπολιτική αξία της Τουρκίας έχει αυξηθεί λόγω των συγκρούσεων στη Μέση Ανατολή, των ενεργειακών διαδρομών και της ανάγκης της Δύσης να διατηρήσει την Άγκυρα εντός του ευρωατλαντικού πλαισίου. Υπό αυτό το πρίσμα, ακόμη και οι αιχμηρές δηλώσεις Μπάρακ μπορούν να λειτουργήσουν ως μοχλός πίεσης, αλλά και ως ευκαιρία.

Η Τουρκία εμφανίζεται διχασμένη

Ο Τομ Μπάρακ κινείται δυναμικά στο τουρκικό δημόσιο πεδίο. Οι παρεμβάσεις του δεν αντιμετωπίστηκαν ως ουδέτερες διπλωματικές τοποθετήσεις, αλλά ως σημεία αναφοράς σε μια ευρύτερη συζήτηση που αφορά: Το μέλλον των ελληνοτουρκικών, την ισορροπία στην Ανατολική Μεσόγειο, τη σχέση Τουρκίας-ΗΠΑ, την ταυτότητα και την κυριαρχία του τουρκικού κράτους.

Από τη μια πλευρά, όσοι βλέπουν στον Μπάρακ ευκαιρία για μια νέα σελίδα με τη Δύση. Από την άλλη, εκείνοι που θεωρούν τις τοποθετήσεις του ως προοίμιο αμερικανικών πιέσεων σε ζητήματα κορυφαίας εθνικής ευαισθησίας. Όπως όλα δείχνουν, ο Αμερικανός πρέσβη,  όχι μόνο άνοιξε δύσκολες συζητήσεις, αλλά και τοποθέτησε νέα όρια στο πεδίο όπου θα κινηθούν οι ελληνοτουρκικές σχέσεις το επόμενο διάστημα.