Πώς Wagner και Τουρκία αλώνουν την Αφρική

Ο χάρτης ασφαλείας στην Αφρική έχει αλλάξει σημαντικά την τελευταία δεκαπενταετία. Ο εμφύλιος της Λιβύης και ο θάνατος του Μουαμάρ Καντάφι το 2011 επέφερε ανεξέλεγκτη διακίνηση όπλων, άνοδο φονταμενταλιστικών οργανώσεων και ανομία που επεκτάθηκε και σε γειτονικές χώρες όπως το Μάλι. Ο παγκόσμιος δείκτης τρομοκρατίας για το 2023 παρουσιάζει μια δραματική άνοδο τρομοκρατικών επιθέσεων στην περιοχή του Σαχέλ, με αύξηση κατά 2.000% από το 2008.

Συγκριτικά με το προηγούμενο έτος, οι απώλειες τρομοκρατικών ενεργειών σημειώνουν αύξηση κατά 7%, καθιστώντας την πιο ευάλωτη στο φαινόμενο συγκριτικά με τη Νότια Ασία και τη Μέση Ανατολή αθροιστικά. Αντιπροσωπεύει το 43% των θανάτων από τρομοκρατικές ενέργειες σε διεθνές επίπεδο, ενώ συνεχίζει να αντιμετωπίζει ζωτικά προβλήματα ασφάλειας τροφίμων, επάρκειας νερού που αναμένεται μόνο να κλιμακωθούν λόγω κλιματικής κρίσης και δημογραφικής έκρηξης. Παρατηρείται επίσης αύξηση στρατιωτικών πραξικοπημάτων: Μπουρκίνα Φάσο (2014), Ζιμπάμπουε (2017), Σουδάν (2019), Μάλι (2020). Όλα τα νέα καθεστώτα που προέκυψαν από τα ανωτέρω πραξικοπήματα συγκλίνουν, αν όχι προς τη Ρωσία, σίγουρα όχι προς τη Δύση για την παροχή ασφαλείας.

Η ανεπάρκεια του ΟΗΕ στην αντιμετώπιση των εξελίξεων αυτών, σε συνδυασμό με αυξανόμενες μαρτυρίες για εγκλήματα των κυανόκρανων, αλλά και αντιδυτική προπαγάνδα που διεξάγεται σε ορισμένα κράτη από άλλους δρώντες έχει δημιουργήσει σαφή στροφή πολλών αφρικανικών κρατών στην απαίτηση διακοπής των ειρηνευτικών αυτών αποστολών. Αντιπροσωπευτικές είναι οι περιπτώσεις Μάλι και Κονγκό που ζήτησαν από το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ την άμεση απομάκρυνση των ειρηνευτικών δυνάμεων. Μπορούν να εντοπιστούν δύο πιθανά σενάρια για την εξέλιξη του θέματος της ασφάλειας στην περιοχή.

Λιγότερο πιθανό σενάριο είναι αυτό της ανάληψης περισσότερων αποστολών στο τακτικό και επιχειρησιακό επίπεδο της ασφάλειας από την Αφρικανική Ένωση και την Οικονομική Κοινότητα Δυτικών Αφρικανικών Κρατών (Economic Community of West African States ECOWAS) με χρηματοδότηση φυσικά του ΟΗΕ, καθώς τα περισσότερα κράτη της “μαύρης ηπείρου” δεν έχουν ταυτόχρονα την δυνατότητα και την προθυμία να καλύψουν το κόστος. Σημειώνεται ότι ήδη το 2022 τέσσερις νέες αφρικανικές αποστολές σχεδιάστηκαν για την διασφάλιση της ειρήνης στο Κονγκό, την Αιθιοπία, τη Γουϊνέα και τη Σομαλία.

Στο προσκήνιο Wagner και Τουρκία

Το πιθανό του σεναρίου και τη συνέχειας της χρηματοδότησης τεκμηριώνεται από το γεγονός ότι οι προκλήσεις ασφάλειας στην Αφρική που περιλαμβάνουν παράνομες μεταναστευτικές ροές, οργανωμένο έγκλημα, τρομοκρατία και πειρατεία αποτελούν απειλές για τη διεθνή ασφάλεια και αφορούν συνεπώς άμεσα τον ΟΗΕ. Ειδικότερα στο ζήτημα των μεταναστευτικών ροών, η συνεργασία της Ευρώπης με κράτη της Βόρειας Αφρικής συνεχίζει να είναι απαραίτητη, καθώς αυτά διαδραματίζουν καίριο ρόλο στον έλεγχο και περιορισμό των μεταναστευτικών ροών. Χώρες της Βόρειας Αφρικής είναι τόσο χώροι μετάβασης προς την Ευρώπη, όσο και χώροι εγκατάστασης για σημαντικό μέρος ενδοηπειρωτικών προσφύγων.

Εκτιμάται όμως ως πιθανότερο σενάριο ότι στα επόμενα έτη ο χάρτης ασφαλείας στη Αφρική θα αλλάξει ριζικά ως προς τους παρόχους της. Αναμένεται να αυξηθούν οι διμερείς στρατιωτικές συνεργασίες μεταξύ αφρικανικών και μη κρατών. Ήδη η Τουρκία εκμεταλλεύεται τα “κενά ασφαλείας” στην περιοχή με χαρακτηριστικότερα παραδείγματα την όλο και πιο θερμή επαφή της με τη Σομαλία αλλά και την αύξηση επαφών με Αλγερία, Νίγηρα στα πλαίσια της στρατηγικής της να καταστεί περιφερειακή δύναμη. Στο ίδιο σενάριο αναμένεται να διατηρηθεί ή να αυξηθεί ο ρόλος φορέων όπως παραστρατιωτικές ομάδες, ιδιωτικές στρατιωτικές εταιρίες ή εταιρίες ασφαλείας (PMC/PSC) ήδη γνωστών όπως η Wagner αλλά και η ανάδειξη νέων.

Δύο είναι τα κυριότερα στοιχεία που συνηγορούν στην παραπάνω εκτίμηση. Πρώτον, είναι σαφές ότι πολλά αφρικανικά κράτη εξετάζουν εναλλακτικές λύσεις για την ασφάλεια, μετά τις άκαρπες προσπάθειες του ΟΗΕ, αλλά και την αντιδυτική στάση σημαντικού μέρους των αφρικανικών κοινωνιών προς τους πρώην εποίκους τους. Μάλιστα, λόγω των τρεχουσών συγκρούσεων, αναμένεται ο διεθνής οργανισμός να καταστεί περισσότερο αναποτελεσματικός στην περιοχή. Δεύτερον, εάν ο Ντόναλντ Τραμπ τύχει επιστροφής στο Λευκό Οίκο, ο ΟΗΕ θα έρθει αντιμέτωπος με επιπλέον διπλωματικές και χρηματοδοτικές προκλήσεις. Αναμένεται ότι υπό τη διοίκηση Τραμπ θα υπάρξουν ακόμα σημαντικότερες περικοπές συγκριτικά με αυτές της προηγούμενης θητείας του το 2016-2020, σε ό,τι αφορά διεθνείς εξωστρεφείς ενέργειες των ΗΠΑ.