Πόσο κινδυνεύουν τα αεροπλανοφόρα από τους “δολοφόνους” τους;

Η συζήτηση για την κεντρική θέση που κατέχουν τα αεροπλανοφόρα στη δομή των μεγάλων ωκεάνιων στόλων συνεχίζεται αμείωτη πάνω από 70 χρόνια από την ενηλικίωσή του κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Οι αμφισβητήσεις εστιάζονται στο ότι όπλα κατά της πρόσβασης/άρνησης περιοχής (A2/AD), όπως υποβρύχια, πύραυλοι και σμήνη drones στο μέλλον, θα εκθρονίσουν τον “βασιλιά των κυμάτων”.

Μεγάλο μέρος της συζήτησης επικεντρώνεται στο πόσο επικίνδυνες είναι αυτές οι απειλές για τα αεροπλανοφόρα. Υπάρχει βάση σε αυτά τα επιχειρήματα, αλλά δεν έχουν δοκιμαστεί στην πράξη. Από το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου μέχρι σήμερα δεν έχουν διεξαχθεί ναυμαχίες με τη συμμετοχή αεροπλανοφόρων. Επομένως, η βιβλιογραφία για τους “δολοφόνους αεροπλανοφόρων” βασίζεται σε μεγάλο βαθμό σε εικασίες.

Η συζήτηση άρχισε στα τέλη της δεκαετίας του 1940, όταν η αμερικανική Αεροπορία, στο γνωστό καυγά με το Ναυτικό για τον ρόλο, την σπουδαιότητα, αλλά βασικά τα κονδύλια, υποστήριζε ότι στις τότε συνθήκες (πολλαπλασιασμός των πυρηνικών όπλων) τα καθιστούσε έναν πανάκριβο στόχο, όπου με μια κίνηση θα μπορούσε να προκληθεί ανεπανόρθωτη ήττα και απώλεια γοήτρου.

Ασχέτως του πόσο αποτελεσματικές μπορεί να είναι οι επιθέσεις κατά αεροπλανοφόρων, είναι σαφές ότι και μόνη η απειλή μειώνει την αποτελεσματικότητα του “βασιλιά των κυμάτων”. Σε μια σύγκρουση υψηλής έντασης, το αεροπλανοφόρο θα κινηθεί με μεγαλύτερη εγκράτεια, λόγω της απειλής. Η αποτελεσματικότητα των “δολοφόνων αεροπλανοφόρων” δεν είναι επιχειρησιακά αποδεδειγμένη, αλλά δημιουργεί αβεβαιότητα και διστακτικότητα στο ναύαρχο.

Η συμβολική αξία και το τεράστιο κόστος κάνει τους ηγέτες πιο διστακτικούς για τολμηρή χρήση ενός όπλου που σχεδιάστηκε σαν κατ’ εξοχήν επιθετικό. Τα αμερικανικά αεροπλανοφόρα στοιχίζουν 6 δισ. δολάρια χωρίς να υπολογίζονται τα αεροσκάφη, τα πυρομαχικά και οι ζωές των πληρωμάτων. Τα δύο αεροπλανοφόρα της Ινδίας και τα ιαπωνικά “σκάφη ανθυποβρυχιακού πολέμου” (όπως αποκαλούνται κατ’ ευφημισμό λόγω συνταγματικών επιταγών) επίσης αξίζουν πολλά δισ. δολάρια το καθένα.

Ο φόβος της απώλειας

Μια πρόσφατη μελέτη ανέφερε ότι «το μεγάλο μέγεθος του αεροπλανοφόρου καθιστά τον συμβολισμό του για τον ιδιοκτήτη του σχεδόν φαλλικό». Το αμερικανικό Nimitz έχει εκτόπισμα περίπου 100.000 τόνων, ενώ μικρότερα αεροπλανοφόρα, όπως αυτά της Ινδίας είναι 40.000 τόνων. Αυτό εγείρει το ερώτημα πως θα χρησιμοποιηθούν επιχειρησιακά σε μια πιθανή σύρραξη.

Στον πόλεμο του Ειρηνικού, που υπήρξε εκτεταμένη χρήση αεροπλανοφόρων, κάποιοι ναύαρχοι, όπως ο Ουίλιαμ Χάλσεϊ (Halsey), ήταν άκρατα επιθετικοί. Αντίθετα άλλοι, όπως ο Ρέιμοντ Σπρουάνς (Spruance), ήταν συγκρατημένοι στο να εκθέσουν το αεροπλανοφόρο στον κίνδυνο. Ο κίνδυνος απώλειας επηρεάζει την απόφαση της ηγεσίας και μόνο σε μεγάλη ανάγκη θα σταλούν τα αεροπλανοφόρα σε επικίνδυνο περιβάλλον.

Κάθε μελλοντική συμβατική ναυτική εκστρατεία είναι πιθανό να είναι προσεκτική. Η πλευρά που διαθέτει τις πιο πολύτιμες μονάδες θα πραγματοποιεί περισσότερες διερευνητικές ενέργειες. Έτσι, η αποτροπή ευνοεί το κράτος που αναπτύσσει δυνατότητες άρνησης περιοχής. Παρόλο που τα αεροπλανοφόρα δεν έχουν βρεθεί σε ναυμαχία από το 1944, σε επιχειρήσεις κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου αναπτύχθηκαν προσεκτικά. Στον Ινδο-Πακιστανικό Πόλεμο του 1971, το ινδικό αεροπλανοφόρο Vikrant στάλθηκε στον κόλπο της Βεγγάλης.

Ομοίως, κατά τη διάρκεια της εκστρατείας των Φόκλαντ το 1982, το βρετανικό Ναυτικό κράτησε τα δύο αεροπλανοφόρα του μακρύτερα από την περιοχή των επιχειρήσεων από ό,τι συνήθως, υπό τον φόβο πληγμάτων από την αεροπορία της Αργεντινής. Πρέπει, επίσης, να σημειωθεί ότι αυτά τα δύο επεισόδια συνέβησαν πριν τα κατευθυνόμενα πυρομαχικά ακριβείας φτάσουν στην σημερινή τους αποτελεσματικότητα.

Δύσκολα να βυθιστούν

Τα αεροπλανοφόρα είναι σύμβολα κυρίως της αμερικανικής στρατιωτικής ισχύος. Το 2019, ένας Κινέζος ακαδημαϊκός προκάλεσε σάλο, καλώντας την Κίνα να βυθίσει δύο από αυτά για να συντρίψει την αποφασιστικότητα των ΗΠΑ. Στη σημερινή εποχή, όπου κυριαρχεί η μάχη των εντυπώσεων, ο εχθρός δεν χρειάζεται να βυθίσει το αεροπλανοφόρο για να εξασφαλίσει σημαντική πολιτική νίκη. Αυτό θα μπορούσε να επιτευχθεί με πλήγμα. Ακόμη και περιορισμένη ζημιά σε αεροπλανοφόρο μπορεί να μεγεθυνθεί από την προβολή στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.

Οι Αμερικανοί πραγματοποίησαν το 2005 μια δοκιμή “Sink Exercise” (Άσκηση Βύθισης), χρησιμοποιώντας το παροπλισμένο USS America για στόχο. Σκοπός να δοκιμάσουν τις αμυντικές ικανότητες των αεροπλανοφόρων τους, προκειμένου να διδαχθούν για την ανάπτυξη μελλοντικών σκαφών. Το πλοίο βομβαρδίστηκε επανειλημμένα και δέχθηκε ποικίλες επιθέσεις, αλλά άντεξε τέσσερις εβδομάδες πριν βυθιστεί τελικά.

Αυτοί οι γίγαντες των θαλασσών είναι οι φάροι της αμερικανικής ισχύος. Είναι το μέσο, με το οποίο οι ΗΠΑ κάνουν επίδειξη σημαίας παντού. Η Κίνα μπορεί να θέσει εκτός μάχης ένα από τα 11 αεροπλανοφόρα των ΗΠΑ, αλλά η βύθισή του είναι κάτι άλλο. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν μπορεί να γίνει, απλά δεν είναι εύκολο. Δεν είναι αδύνατο να χτυπηθεί ένα αεροπλανοφόρο, αλλά αν δεν χτυπηθεί με πυρηνικό όπλο, μπορεί να απορροφήσει σημαντικά πλήγματα.

Τα αμερικανικά αεροπλανοφόρα είναι πλωτοί πυρηνικοί σταθμοί, δεξαμενόπλοια καυσίμων, πλωτά οπλοστάσια και αεροδρόμια ταυτόχρονα. Περικυκλώνονται από καταδρομικά και αντιτορπιλικά για να παρέχουν προστασία από κατευθυνόμενα βλήματα, αεροσκάφη και τορπίλες, ακόμα κι αν αυτό σημαίνει ότι κάποια θα θυσιαστούν σε αυτή την προσπάθεια.

Τα αεροπλανοφόρα ως στόχοι

Η Κίνα, η βασική ναυτική αντίπαλος των ΗΠΑ έχει όπλα για να πλήξει δυτικό αεροπλανοφόρο. Επιπλέον έχει αναπτύξει ένα αποτελεσματικό πλέγμα άρνησης περιοχής στη Νότια Σινική Θάλασσα, όπου τα πραγματικά ή τεχνητά νησιά και οι ατόλες που έφτιαξε αποτελούν αβύθιστα αεροπλανοφόρα και βάσεις πυραύλων τα οποία εγγυημένα θα αποτρέψουν την εγγύτερη προσέγγιση των εχθρικών στόλων.

Η Κίνα διαθέτει αντι-πλοϊκούς βαλλιστικούς πυραύλους, όπως οι DF-21D και DF-26, οι οποίοι μπορούν να μεταφέρουν συμβατικές και πυρηνικές κεφαλές, καθώς και μια ποικιλία αντι-πλοϊκών πυραύλων κρουζ και τορπιλών. Το θέμα ειδικά των υπερ-υπερηχητικών νέων πυραύλων κινεζικής και ρωσικής κατασκευής έγινε αντικείμενο έντονης συζήτησης στην Επιτροπή Άμυνας της Γερουσίας το 2019. Από τις ακροάσεις έγινε γνωστό ότι το νέο αεροπλανοφόρο Gerald Ford (η υπογραφή για τη ναυπήγησή του μπήκε το 2008) έφτασε να στοιχίσει πάνω από 13 δισ. δολάρια!

Η καταστροφή μίας τέτοιας ναυτικής μονάδας αποτελεί στρατηγικό πλήγμα, ειδικά αν η χώρα που χάσει αεροπλανοφόρο έχει μόνο ένα. Η Κίνα λογικά θα χρησιμοποιήσει βαλλιστικούς πυραύλους για να καταστρέψει τα αεροπλάνα και το κατάστρωμα από-προσνήωσης του εχθρικού αεροπλανοφόρου. Οι πύραυλοι κρουζ, που χτυπούν με ακρίβεια, θα στοχεύσουν το υπόστεγο, την υπερκατασκευή και ίσως μερικά αεροπλάνα.

Στις ακροάσεις του 2019 ο γερουσιαστής Άνγκους Κινγκ εκτίμησε ότι οι υπερηχητικοί πύραυλοι αποτελούν υπαρξιακή απειλή για το αμερικανικό Ναυτικό και παρότρυνε τους ιθύνοντες να αντιμετωπίσουν το ζήτημα κατάματα. «Κάθε αεροπλανοφόρο που διαθέτουμε μπορεί να εξαφανιστεί σε μια συντονισμένη επίθεση… Και είναι θέμα λεπτών. Το Μούρμανσκ, από τη Νορβηγική Θάλασσα είναι 12 λεπτά με ταχύτητα 6.000 μίλια την ώρα».

Τορπίλες και πυρηνικά

Οι συντονισμένες επιθέσεις από σμήνη ταχέων σκαφών, ή και από σμήνη drones δεν μπορούν να αποκλειστούν. Όσα σκάφη βυθιστούν, ή drones καταρριφθούν από τη συνοδεία κάποια θα περάσουν, ειδικά αν η επίθεση γίνει από σχετικά μικρή απόσταση. Οι επιθέσεις αυτού του είδους, όμως, δεν μπορούν να εξαπολυθούν μακριά από ακτές. Ο πλους στην ανοικτή θάλασσα αποτρέπει τέτοιες επιθέσεις. Οι επιθέσεις με σμήνος drones πλήττουν πάνω από την ίσαλο γραμμή και σκοπεύουν να θέσουν το αεροπλανοφόρο εκτός μάχης. Η βύθιση του αεροπλανοφόρου μπορεί να γίνει με τορπίλες, για τις οποίες τα αντίμετρα είναι σχεδόν ανύπαρκτα.

Προς το παρόν τα εγγενή προβλήματα των υποβρυχίων είναι αυτά που μειώνουν την ικανότητά τους να βυθίσουν αεροπλανοφόρα. Τα υποβρύχια δύσκολα μπορούν να εντοπίσουν μόνα τους στόχους. Πρέπει να λάβουν δεδομένα από άλλες πηγές για να μεταβούν σε περιοχή που μπορούν να επιτεθούν. Αλλά η μεταβίβαση πληροφοριών είναι προβληματική για ένα σκάφος κάτω από το νερό. Αυτό που δεν αποκλείεται είναι η χρήση τακτικών πυρηνικών όπλων.

Η χρήση πυρηνικών εγγυάται την καταστροφή του όποιου στόχου, ολοκληρωτικά, μέσα σε ελάχιστο χρόνο. Κανείς δεν μπορεί να αποκλείσει την χρήση πυρηνικών εάν και όταν μία μεγάλη δύναμη βλέπει ότι επίκειται δική της ήττα. Σε τέτοια περίπτωση, βέβαια, ή θα ακολουθήσει απότομη αποκλιμάκωση ή αντίθετα καταστροφική κλιμάκωση, ολέθρια για όλους κι όχι μόνο για τους εμπόλεμους.

Αλλαγή ρόλου για τα αεροπλανοφόρα;

Προς το παρόν πάντως το τέλος του αεροπλανοφόρου δεν είναι προδιαγεγραμμένο, ιδίως γιατί είναι χρήσιμο για άλλες αποστολές και για χαμηλής έντασης συρράξεις, επειδή μεταφέρει τεράστια ισχύ πυρός όπου απαιτείται. Αυτό που βγήκε από τις ακροάσεις του 2019 είναι ότι πρέπει να αλλάξει η φιλοσοφία σχεδίασης, κυρίως όσον αφορά το κόστος των πλοίων, αλλά και του χρόνου κατασκευής τους.

Ίσως ο “βασιλιάς των θαλασσών” δεν θα εκπέσει του θρόνου, αλλά δεν αποκλείεται να μοιραστεί τον θρόνο με άλλου τύπου πλοία, ώστε η επιβίωση του αεροπλανοφόρου από τους υπερ-υπερηχητικούς πυραύλους να διασφαλιστεί περισσότερο. Σίγουρα, πάντως, η χρήση αεροπλανοφόρων σε στενά θαλάσσια περιβάλλοντα έχει περιοριστεί πολύ περισσότερο απ’ ότι παραδοσιακά.

Στη δεύτερη ναυμαχία του Γκουατλκανάλ η ιαπωνική δύναμη βρήκε τα αμερικανικά πλοία χωρίς αεροπορική κάλυψη, καθώς ο ναύαρχος Χάλσεϊ φοβούμενος την απώλεια του αεροπλανοφόρου “Εντερπράϊζ” το είχε θέσει μακράν της τοποθεσίας, στην οποία λάμβανε χώρα η επιχείρηση, με αποτέλεσμα πολλές αναίτιες απώλειες και μια τακτική ήττα μεγάλου μεγέθους.

Είναι αμφίβολο αν τα αεροπλανοφόρα μπορούν να δράσουν πλέον χωρίς τεράστιο κίνδυνο, ακόμη και στη Μεσόγειο, όπου οι αποστάσεις από τις ακτές είναι σχετικά με τους ωκεανούς μικρές. Αν η Μεσόγειος αποτελεί κλειστό και απαγορευτικό περιβάλλον, τι μπορεί να είναι η Νότια Σινική Θάλασσα που αποτελεί μια πυκνή περιοχή άρνησης πρόσβασης; Πόσο κοντά μπορούν να πλεύσουν τα αεροπλανοφόρα, ώστε να εξαπολύσουν τις φονικές αεροπορικές επιθέσεις για τις οποίες έχουν σχεδιαστεί;