Πόσο μπορούν να γονατίσουν τη Ρωσία οι δυτικές κυρώσεις

Ενώ ο διπλωματικός μαραθώνιος για την αποφυγή μίας πολεμικής ανάφλεξης στην Ουκρανία συνεχίζεται, Ουάσινγκτον, Βερολίνο και Βρυξέλλες προειδοποιούν με κάθε ευκαιρία τη Μόσχα πώς εάν εισβάλει στην Ουκρανία, οι κυρώσεις που θα έχει να αντιμετωπίσει θα είναι σαρωτικές, ιρανικού ή και βορειοκορεατικού τύπου. Οι κυρώσεις που είναι στο τραπέζι περιλαμβάνουν την αποπομπή της Ρωσίας από το σύστημα SWIFT, στο οποίο βασίζεται η παγκόσμια υποδομή διατραπεζικών συναλλαγών, αλλά και ένα μερικό ή και γενικευμένο εμπάργκο στις εξαγωγές ρωσικού πετρελαίου και φυσικού αερίου.

O καθένας μπορεί να υποθέσει πως αυτό από μόνο του αυτό θα αρκούσε για να κάνει τον Βλαντίμιρ Πούτιν να το σκεφτεί δύο και τρεις φορές πριν πατήσει την σκανδάλη. Είναι όμως πράγματι η Ρωσία τόσο ευάλωτη απέναντι σε ενδεχόμενες νέες δυτικές κυρώσεις; Μια σύντομη αναδρομή στο πρόσφατο παρελθόν δείχνει πως η Ρωσία έχει αποκτήσει χαρακτηριστικά “οικονομικού οχυρού” και μάλλον θα εξέπληττε δυσάρεστα όσους πιστεύουν ότι θα μπορούσε να γονατίσει εύκολα.

Πάμε πίσω στο 2008. Έχει προηγηθεί η πρώτη οκταετία Πούτιν με τους αλματώδεις ρυθμούς ανάπτυξης χάρη στην έκρηξη της τιμής του πετρελαίου σε συνδυασμό με τη σφιχτή πρόσδεση της Ρωσίας στο παγκοσμιοποιημένο χρηματοπιστωτικό σύστημα. Ο Ρώσος πρόεδρος είχε θέσει εξαρχής τη γεωπολιτική αυτονομία της χώρας του και την επανασύσταση του πρώην σοβιετικού χώρου ως βασικούς μακροπρόθεσμους στόχους.

Το διπλό σοκ της Ρωσίας

Πολλοί στην Δύση σήμερα όμως έχουν ξεχάσει ότι ταυτόχρονα θεωρούσε την πρόσβαση των μεγάλων ρωσικών τραπεζών και επιχειρήσεων στις διεθνείς χρηματοπιστωτικές αγορές (όπου οι ΗΠΑ παρέμεναν ο αδιαφιλονίκητος ηγεμόνας), ως αναγκαία προϋπόθεση ώστε η Μόσχα να μεγεθύνει το οικονομικό και γεωπολιτικό της αποτύπωμα. Με λίγα λόγια, είχε αποδεχθεί την πραγματικότητα της δυτικοκεντρικής παγκοσμιοποίησης.

Ένα διπλό σοκ στα τέλη του καλοκαιριού του 2008 άλλαξε ανεπιστρεπτί αυτήν την προσέγγιση. Το πρώτο ήταν η επίθεση της Γεωργίας στα αυτόνομα κρατίδια της Αμπχαζίας και Νότιας Οσετίας, με την ανοχή (ή και ανοιχτή παρότρυνση) της τότε διοίκησης Μπους. Η κόκκινη γραμμή είχε ξεπεραστεί και η Ρωσία αναγκάστηκε να επέμβει, οδηγώντας στον πρώτο ευρωπαϊκό πόλεμο του 21ου αιώνα. Η Μόσχα είχε λάβει το μήνυμα: όσο και να προσπαθούσε να προσαρμοστεί στην παγκοσμιοποίηση, η Δύση δεν θα την έβλεπε ποτέ πια ξανά ως ισότιμο γεωπολιτικό παίκτη.

Στόχος ήταν η πλήρης στρατηγική αδρανοποίηση της Ρωσίας – με αιχμή τη νατοϊκή επέκταση σε Γεωργία και Ουκρανία. Το δεύτερο σοκ, λίγες εβδομάδες μετά, ήταν η κατάρρευση της Lehman Brothers – ή μάλλον η ταχύτητα και η βιαιότητα με την οποία η κατάρρευση αυτή χτύπησε την Ρωσία. Οι μεγάλες ρωσικές τράπεζες και επιχειρήσεις βρέθηκαν στο μάτι του κυκλώνα λόγω της μεγάλης έκθεσής στους στην αμερικανική φούσκα και των βραχυπρόθεσμων χρεών τους σε δολάρια.

Η Μόσχα αναγκάστηκε να επέμβει με υπέρογκες ανακεφαλοποιήσεις και μαζική χρήση των αποθεματικών της κεντρικής τράπεζας. Τελικά η παρτίδα σώθηκε, η Μόσχα όμως είχε λάβει και ένα δεύτερο, σκληρότερο μήνυμα: όχι απλά η Δύση επεδίωκε τον γεωπολιτικό ακρωτηριασμό της Ρωσίας, αλλά επιπλέον η χρηματοπιστωτική σύνδεση μαζί της απειλούσε την οικονομική αυτονομία της χώρας και ως εκ τούτου τον σκληρό πυρήνα της κρατικής κυριαρχίας.
Το δίδυμο σοκ του 2008 λοιπόν αποτέλεσε σταθμό για τη ρωσική πολιτική οικονομία.

Οι κυρώσεις τρομάζουν τη Μόσχα(;)

Η ουκρανική κρίση του 2014 και οι δυτικές κυρώσεις που ακολούθησαν επιτάχυναν δραματικά αυτήν την στροφή. Ο Πούτιν σε συνεργασία με την κεντρική τράπεζα ακολούθησε την πολιτική της απο-δολαριοποίησης (de-dollarization). Σταδιακά η Ρωσία άρχισε να “ξεφορτώνεται” αμερικανικά ομόλογα, μειώνοντας θεαματικά το μερίδιο του δολαρίου επί των συναλλαγματικών απόθεμάτων της. Οι κρατικές τράπεζες εξυγιάνθηκαν και η έκθεσή τους σε εξωτερικό χρέος περιορίστηκε κατά πολύ.

Παράλληλα, η κατοχή ρωσικού χρέους από ξένους επενδυτές μειώθηκε δραματικά. Κατά τα τέλη του 2021, μόλις το 20% των ρωσικών κρατικών ομολόγων βρίσκονταν σε ξένα χέρια. Και όλα αυτά όσο η Ευρώπη παραμένει εξαρτημένη από το ρωσικό φυσικό αέριο και πετρέλαιο. Φυσικά η πολιτική της οικονομικής οχύρωσης έφερε πόνο στους Ρώσους πολίτες. Η αγοραστική τους δύναμη έχει εξανεμιστεί λόγω της υποτίμησης του ρουβλίου.

Οι κοινωνικές παροχές έχουν υποστεί σημαντικό πλήγμα. Όμως το κοινωνικό συμβόλαιο που αποτελεί τη νομιμοποιητική βάση τoυ καθεστώτος Πούτιν έχει αντέξει. Όπως άντεξε και η ρωσική οικονομία την καταιγίδα των κυρώσεων που ακολούθησε την προσάρτηση της Κριμαίας. Τίποτα δεν έχει αλλάξει που να συνηγορεί στο ότι δεν θα αντέξει και αυτή την φορά.