Πόσο σταθερό είναι το καθεστώς στο Ιράν

του Γιώργου Λυκοκάπη  – 

Όταν ο Ντόναλντ Τραμπ αποφάσισε την μεταφορά της αμερικανικής πρεσβείας στην κατεχόμενη από τον ισραηλινό στρατό Ιερουσαλήμ, η κυβέρνηση του Ιράν θεώρησε βέβαιο πως είμαστε ενώπιον μίας νέας Ιντιφάντα. Δηλαδή θα σημειωθεί μία σειρά εξεγέρσεων στον αραβικό κόσμο, που θα απειλήσει μακροπρόθεσμα την σταθερότητα των φιλοαμερικανικών αραβικών κρατών.

Έκανε λάθος υπολογισμούς, η κατάσταση μοιάζει ελεγχόμενη ακόμα και στα κατεχόμενα παλαιστινιακά εδάφη. Οι συνθήκες ίσως μπορούν να χαρακτηριστούν η «ηρεμία πριν την καταιγίδα», όχι όμως Ιντιφάντα. Είναι τελικά το ίδιο το Ιράν που τις τελευταίες μέρες συγκλονίζεται από πρωτοφανείς διαδηλώσεις διαμαρτυρίας, όχι η Σαουδική Αραβία ή η Αίγυπτος. Αφορμή για τις διαμαρτυρίες δεν ήταν η Ιερουσαλήμ, αλλά το αυξανόμενο κόστος ζωής. Οι διαδηλώσεις σύντομα επεκτάθηκαν σε όλη την χώρα και στο καθεστώς σήμανε συναγερμός.

Έγινε αμέσως παραλληλισμός με την εξέγερση της «Πράσινης Επανάστασης», που είχε σημειωθεί στο Ιράν το 2009. Τότε είχαν πραγματοποιηθεί λαϊκές κινητοποιήσεις σε όλη την χώρα, οι οποίες είχαν κατασταλεί δια της βίας από τις δυνάμεις του καθεστώτος. Οι σημερινές διαδηλώσεις όμως έχουν κάποιες διαφορές από την «Πράσινη Επανάσταση», τις οποίες πρέπει να επισημάνουμε.

Δεν είμαστε στο 2009

Οι σημερινές εκδηλώσεις διαμαρτυρίας είναι μικρότερες σε όγκο από αυτές του 2009, αλλά είναι όμως πολύ πιο βίαιες. Οι διαδηλωτές πυρπολούν κυβερνητικά κτίρια, ενώ μεταξύ των θυμάτων είναι και αστυνομικοί. Αφορμή για την «Πράσινη Επανάσταση» είχε σταθεί η αμφισβητούμενη νίκη του εκλεκτού των σκληροπυρηνικών του καθεστώτος, του Μαχμούτ Αχμαντινετζάντ. Για τους οπαδούς του ηττημένου μεταρρυθμιστή υποψηφίου Μουσάβι είχε προηγηθεί νοθεία μεγάλης έκτασης για αυτό είχαν ξεχυθεί στους δρόμους.

Στις σημερινές διαδηλώσεις κυριαρχούν συνθήματα εναντίον του καθεστώτος συλλήβδην, μέχρι και συνθήματα υπέρ του Σάχη του Ιράν ακούστηκαν. Στο στόχαστρο των εκδηλώσεων διαμαρτυρίας δεν βρέθηκε μόνο το κατεστημένο των «σκληροπυρηνικών», (το σιϊτικό ιερατείο και οι δυνάμεις καταστολής), όπως το 2009.

Σήμερα από την οργή των διαδηλωτών δεν ξέφυγε ούτε ο μεταρρυθμιστής πρόεδρος Ρουχανί, τον οποίο θεωρούν «μαριονέτα» των σκληρών του καθεστώτος. Το θεαματικό άνοιγμα του Ιρανού προέδρου στην Δύση και η χαλάρωση της αυταρχικής νομοθεσίας που σημειώθηκε επί των ημερών του, μοιάζουν «ημίμετρα» για την πλειοψηφία των διαδηλωτών.

Το 70% του πληθυσμού του Ιράν είναι νέοι άνθρωποι με μέσο όρο ηλικίας τα 30 έτη. Δεν έχουν ζήσει την καταπιεστική εποχή του Σάχη, ούτε τον πολυετή πόλεμο Ιράν-Ιράκ. Είναι μορφωμένοι, κάτοχοι πανεπιστημιακών τίτλων, γνωρίζουν ξένες γλώσσες και είναι άριστοι χρήστες των κοινωνικών δικτύων.

Είναι γνωστό εδώ και χρόνια πως στα πάρτι των νέων που οργανώνονται στα σπίτια του Ιράν περιφρονείται ανοιχτά ο αυστηρός ισλαμικός νόμος. Το αλκοόλ ρέει άφθονο, οι κοπέλες πετούν τις μαντίλες τους, χορεύοντας υπό τους ήχους «απαγορευμένης» δυτικής μουσικής. Οι νέοι άνθρωποι της χώρας γνωρίζουν τον Χομεϊνί μόνο από φωτογραφίες.

Ψήφισαν μαζικά τον μεταρρυθμιστή υποψήφιο Ρουχανί, πιστεύοντας πως θα έρθουν «καλύτερες μέρες». Πανηγύρισαν όταν επί των ημερών του επιτεύχθηκε η ιστορική συμφωνία για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν. Στην πορεία πολλοί νεολαίοι απογοητεύτηκαν, οι «καλύτερες μέρες» δεν ήρθαν ποτέ. Οι οικονομικές συνθήκες παρέμειναν δύσκολες, παρά την δυναμική επαναφορά του Ιράν στην διεθνή σκηνή.

Η αυξανόμενη γεωπολιτική επιρροή του Ιράν στον Λίβανο και στο Ιράκ δεν έχει σημάνει ουσιαστική βελτίωση στην ζωή των νέων στην χώρα. Αυτό ακριβώς δείχνει το πιο χαρακτηριστικό σύνθημα της σημερινής εξέγερσης «ούτε Λίβανος, ούτε Γάζα, η ζωή μου για το Ιράν». Κατ’ αυτούς, η προτεραιότητα της ιρανικής κυβέρνησης πρέπει να είναι η οικονομική ανάπτυξη στο εσωτερικό της χώρας, όχι η χρηματοδότηση της Χεζμπολάχ.

Το σιιτικό καθεστώς θα αντέξει

Μπορούν άραγε αυτές οι εκδηλώσεις διαμαρτυρίας να οδηγήσουν σε αλλαγή καθεστώτος στο Ιράν, όπως ελπίζει ο Αμερικανός πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ; Θα έχει το σιιτικό καθεστώς το τέλος των κομμουνιστικών καθεστώτων στην Ανατολική Ευρώπη το 1989; Κάνουμε την πρόβλεψη πως αυτό δεν θα συμβεί για μία σειρά από λόγους.

Το σιιτικό καθεστώς έχει λαϊκά ερείσματα που δεν είχε για παράδειγμα ο Έριχ Χόνεκερ στην Ανατολική Γερμανία. Ενδεικτικό είναι πως κατόρθωσε να οργανώσει πολυπληθείς διαδηλώσεις υποστηρικτών του, οι οποίοι φώναζαν το σύνθημα «θάνατος στους στασιαστές». Ήταν συνθήματα υπέρ της καταστολής της «Πράσινης Επανάστασης» που είχε σημειωθεί το 2009 και οι συγκεντρώσεις είχαν προετοιμαστεί καιρό πριν. Το μήνυμα, όμως, είναι ξεκάθαρο για τους σημερινούς διαμαρτυρόμενους.

Εκτός από την αστυνομία και τους παρακρατικούς το καθεστώς έχει ένα ισχυρό στήριγμα. Το επίλεκτο σώμα των Φρουρών της Επανάστασης, που αριθμεί 150.000 άριστα εκπαιδευμένους άντρες, διαθέτει πολεμική εμπειρία στα πεδία των μαχών της Συρίας. Το συγκεκριμένο σώμα κατάφερε την δεκαετία του ’80 να εξοντώσει το κομμουνιστικό κόμμα «Τουντέχ», το μεγαλύτερο ίσως κομμουνιστικό κίνημα στον ισλαμικό κόσμο και όλες τις ένοπλες ομάδες της επαναστατικής ιρανικής Αριστεράς. Εάν χρειαστεί το καθεστώς ίσως δώσει εντολή για γενικευμένη καταστολή στην επίλεκτη Φρουρά του.

Σημαντικός είναι ο ρόλος στο Ιράν των bazaari, δηλαδή των μικρεμπόρων και των μικροεπιχειρηματιών στα αμέτρητα παζάρια που υπάρχουν στην χώρα. Όταν ο Σάχης τους είχε κατηγορήσει για «κερδοσκοπία» είχαν υποστηρίξει φανατικά τον Χομεϊνί, συμβάλλοντας στην επικράτηση της ισλαμικής επανάστασης. Μοιάζει απίθανο οι bazaari να υποστηρίξουν τα εκσυγχρονιστικά αιτήματα των διαδηλωτών. Το πιθανότερο είναι να απέχουν από τις κινητοποιήσεις.

Όχι “χάρτινος πύργος”

Αν ο Ντόναλντ Τραμπ ελπίζει σε ανατροπή του θεοκρατικού καθεστώτος, δεν μπορεί να υπολογίζει στους Κούρδους του Ιράν. Η κατάσταση θα ήταν σίγουρα διαφορετική αν η κεντρική κυβέρνηση του Ιράκ δεν είχε διαλύσει το κράτος των Κούρδων στο Κιρκούκ, με την πολύτιμη βοήθεια των Ιρανών και την ένοχη σιωπή της Ουάσιγκτον. Επίσης, είναι σίγουρο πως ο Αμερικανός πρόεδρος δεν θα έδειχνε τον ίδιο δημοκρατικό ζήλο αν αυτές οι διαδηλώσεις είχαν πραγματοποιηθεί στην Σαουδική Αραβία, τον πιο στενό σύμμαχο των ΗΠΑ στην περιοχή.

Ο μεταρρυθμιστής πρόεδρος Ρουχανί ήταν άφαντος για μέρες, μέχρι που έκανε τις πρώτες του δημόσιες δηλώσεις. Είναι χαρακτηριστικό πως δήλωσε πως σέβεται πολλά από τα αιτήματα των διαδηλωτών, όχι όμως τους βανδαλισμούς και την βία. Γνωρίζει άριστα την πολυπλοκότητα της ιρανικής κοινωνίας. Είναι φανερό πως πιστεύει ότι οι κινητοποιήσεις δεν υποκινούνται μόνο από «πράκτορες ξένων δυνάμεων», όπως υποστηρίζουν οι σκληροπυρηνικοί του καθεστώτος.

Γνωρίζει ξεκάθαρα πως το καθεστώς δεν θα πέσει σαν “χάρτινος πύργος”, όπως τα κομμουνιστικά καθεστώτα στην Ανατολική Ευρώπη. Εάν η κατάσταση κλιμακωθεί υπάρχει το ενδεχόμενο να επαναληφθούν τα αιματηρά γεγονότα που είχαν συμβεί στην Πλατεία Τιεν Αν Μεν στην Κίνα το 1989. Τα τανκς τότε του κινέζικου στρατού είχαν δώσει ένα αιματηρό τέλος στις πολυπληθείς, κινητοποιήσεις διαμαρτυρίας των Κινέζων φοιτητών.

Χαρακτηριστικό είναι πως ο πραγματικά ισχυρός άνδρας του Ιράν δεν έχει κάνει ακόμα καμία δημόσια δήλωση για τα γεγονότα των τελευταίων ημερών. Η σιωπή του Αγιοτολάχ Χαμενεΐ, του πνευματικού ηγέτη των σιιτών είναι χαρακτηριστική. Εάν οι βίαιες διαδηλώσεις κλιμακωθούν είναι βέβαιο πως ο Χαμενεΐ θα προβεί σε δημόσια δήλωση εναντίον της «αντεπανάστασης». Τότε το καθεστώς πιθανόν να ρίξει εναντίον των διαδηλωτών όλα τα βαριά χαρτιά του.

Θα ακολουθήσει αιματηρή καταστολή των διαδηλώσεων διαμαρτυρίας; Οι Φρουροί της Επανάστασης θα αναλάβουν δράση, όπως και χιλιάδες παρακρατικοί; Προς το παρόν, δεν μπορούν να δοθούν κατηγορηματικές απαντήσεις σ’ αυτά τα κρίσιμα ερωτήματα. Εάν, πάντως, ανατραπεί η μεταρρυθμιστική κυβέρνηση, το πιθανότερο είναι η εξουσία να περάσει στα χέρια των σκληρών του καθεστώτος. Με τις ευλογίες φυσικά του Αγιατολάχ.