Πού βρίσκεται ο θησαυρός του Καντάφι – Ο ρόλος των Ντμπέιμπα και Μπασίρ

Λίγο πριν δολοφονηθεί, ο Καντάφι πούλησε το ένα πέμπτο των αποθεμάτων χρυσού της Λιβύης και τα περισσότερα από τα έσοδα από αυτήν την πώληση ακόμη είναι χαμένα, γνωστά σαν θησαυρός του Καντάφι. Τα λεγόμενα Panama Papers, θα μπορούσαν να ρίξουν φως στην αναζήτηση αυτού του τεράστιας αξίας χαμένου θησαυρού. Έγγραφα που είχαν δοθεί στη γερμανική εφημερίδα Süddeutsche Zeitung από ανώνυμη πηγή ενέπλεκαν δύο από τους πιο κοντινούς του Καντάφι.

Ο ένας είναι ο κύριος επενδυτής του, ο Μπασίρ Σαλέχ Μπασίρ, επικεφαλής του κυβερνητικού επιτελείου του Λίβυου ηγέτη, γνωστός επίσης ως ο “τραπεζίτης του Καντάφι”. Ο άλλος είναι ο Αλί Ντμπέιμπα, κάποτε μέλος του εσωτερικού κύκλου του δικτάτορα, γνωστός στους Λίβυους ως “σύντροφος του ηγέτη”. Ο θησαυρός του Καντάφι συνέβαλε αποφασιστικά στο να αναδειχθεί ο εξάδελφος και συνεταίρος του Αλί Ντμπέιμπα, ο Άμπντελ Χαμίντ Ντμπέιμπα σε σημερινό πρωθυπουργό της Λιβύης. Σύμφωνα με πλήθος καταγγελιών, η εκλογή του κατέστη δυνατή μέσω μαζικής δωροδοκίας των εκλεκτόρων.

Ο Μπασίρ φέρεται να έχει επενδύσει και κρύψει κεφάλαια από αυτά που ονομάζονται θησαυρός του Καντάφι, δηλαδή από τον ιδιωτικό πλούτο της φυλής του πρώην Λίβυου ηγέτη. Διαχειριζόταν, επίσης, κρατικό ταμείο πολλών δισ. δολαρίων το λεγόμενο “Χαρτοφυλάκιο Επενδύσεων της Λιβύης στην Αφρική”, μέσω του οποίου πραγματοποίησε επενδύσεις σε αρκετές αφρικανικές χώρες. Είναι άγνωστο, όμως, πού ακριβώς κατέληγαν τα χρήματα.

Όταν ο Καντάφι χρησιμοποίησε άκρατη βία σε διαδηλωτές τον Φεβρουάριο 2011, ο ΟΗΕ επέβαλε κυρώσεις σε ανθρώπους, περιουσιακά στοιχεία και εταιρείες συνδεδεμένες με το καθεστώς του. Στο πλαίσιο αυτών των μέτρων, πάγωσαν επίσης από την ΕΕ και την Ελβετία περιουσιακά στοιχεία του Μπασίρ. Λίγο αργότερα ο ΟΗΕ πάγωσε και τα περιουσιακά στοιχεία του Χαρτοφυλακίου που διηύθυνε ο Μπασίρ.

Ο Μπασίρ είχε, όμως, προβλέψει το ενδεχόμενο αυτό και –εκτός των άλλων– είχε φτιάξει μια εταιρεία-φάντασμα στον Παναμά ονόματι Vision Oil Services Limited, την οποία κρατούσε ανενεργή από το 2007 μέχρι μερικές μέρες μετά το πάγωμα των περιουσιακών του στοιχείων. Τότε ενεργοποιήθηκε ένας Σαουδάραβας που εξουσιοδοτήθηκε από τον Μπασίρ να διακινεί λογαριασμούς σε τρεις τράπεζες σε Γενεύη, Βιέννη και Σιγκαπούρη. Όταν τα πράγματα άρχισαν να γίνονται χαοτικά για το καθεστώς Καντάφι, ο Σαουδάραβας εξαφανίστηκε, αφήνοντας έναν Βρετανό στο πόδι του, ο οποίος κατά την δική του εκδοχή δεν γνώριζε τίποτα.

Ο Μπασίρ στη Νότιο Αφρική

Με τον θάνατο του Καντάφι, ο Μπασίρ συνελήφθη, αλλά μέσα στο χάος εκείνης της περιόδου το έσκασε. Μετά από λίγο εμφανίστηκε στο Νίγηρα και μετά εξαφανίστηκε πάλι. Μετά μερικά χρόνια φερόταν να βρίσκεται στην Νότια Αφρική και μετά ότι ζούσε στην Εσγουατίνη, πρώην Ζουαζιλάνδη. Σύμφωνα με πληροφορίες του ινστιτούτου ISS ο Μπασίρ υπέβαλε αίτημα ασύλου στη Νότια Αφρική, αλλά είναι άγνωστο αν το έλαβε.

Πάντως ο Νοτιοαφρικανός αναλυτής Πίτερ Φαμπρίτσιους θεωρεί ότι ο τότε πρόεδρος Ζούμα, τον έκρυβε. Στη Βουλή τον Ιούνιο 2013, ο Ζούμα είχε ερωτηθεί γιατί δεν είχε συλληφθεί ο Μπασίρ. Είχε απαντήσει ότι δεν μπορούσε να ξέρει πού ήταν, αλλά διαψεύστηκε από τον τότε υπουργό της αστυνομίας, ο οποίος είπε στη Βουλή ότι γνώριζε ήδη από τον Φεβρουάριο 2013 για την παρουσία του Μπασίρ.

Πάντως, στις 23 Φεβρουαρίου 2018, ο Μπασίρ τραυματίστηκε κοντά στο σπίτι του στο Γιοχάνεσμπουργκ. Οι επιτιθέμενοι τον έβγαλαν από το αυτοκίνητό του και τον πυροβόλησαν, πριν διαφύγουν με το αυτοκίνητό του. Αυτό επιβεβαίωσε ότι ο Μπασίρ ζούσε στη Νότια Αφρική επί χρόνια. Άρθρο στον ιστότοπο africaintelligence διατείνεται ότι ο Μπασίρ ζει τώρα στο Αμπού Ντάμπι και προσφέρει τη φιλία και τις συμβουλές του στον πρίγκιπα των Εμιράτων Μοχάμεντ Μπιν Ζαΐντ Αλ Ναχάν τόσο για τη Λιβύη όσο και για αφρικανικές υποθέσεις. Ας σημειωθεί ότι ο πρίγκηπας είχε βοηθήσει τον Καντάφι να καταλάβει την εξουσία το 1969.

Πού βρίσκεται ο θησαυρός του Καντάφι

Το 2013 κυκλοφορούσαν φήμες ότι ο Καντάφι μέσω του Μπασίρ είχε κρύψει ένα τεράστιο ποσό (άλλοι μιλούσαν για ένα κι άλλοι για 100 δισ. δολάρια) σε αποθήκη στο Διεθνές Αεροδρόμιο του  Γιοχάνεσμπουργκ. Το 2014, βάσει αυτών των φημών επιτροπή του ΟΗΕ ερεύνησε την τοποθεσία, χωρίς να βρει τίποτα. Δύο χρόνια αργότερα, η επιτροπή ανέφερε ότι είχε νέες πληροφορίες.

Σύμφωνα με αυτές, ο θησαυρός του Καντάφι, δηλαδή τα φερόμενα κρυμμένα περιουσιακά στοιχεία της Λιβύης στη Νότια Αφρική θα χρησιμοποιούνταν το 2013 για μια αγορά όπλων αξίας πολλών δισ. δολαρίων από την κρατική εταιρεία Denel. Μέσω της συμφωνίας τεράστια ποσότητα όπλων θα πήγαινε προς την Λιβυκή Πολεμική Αεροπορία και τον Στρατό. Η επιτροπή του ΟΗΕ βρήκε επιστολή που έφερε υπογραφή του τότε υπουργού Άμυνας της Νότιας Αφρικής. Πρόσθεσε ότι τα όπλα θα πληρώνονταν από κρυφά περιουσιακά στοιχεία του Καντάφι στη Νότια Αφρική.

To 2019, οι Sunday Times ανέφεραν ότι 25 εκατ. ευρώ του Καντάφι ενδέχεται να τα είχαν κρύψει στην κατοικία του πρώην προέδρου Ζούμα στην πόλη Νκάντλα. Οι αρχές της Λιβύης ισχυρίζονται ότι τα χρήματα μεταφέρθηκαν στην Εσγουατίνη (πρώην Ζουαζιλάνδη) το 2020. Οι Λίβυοι ζήτησαν από τον Πρόεδρο Κύριλ Ραμασόσα να βοηθήσει στην ανάκτηση των χρημάτων και ο βασιλιάς Μγουάτι επιβεβαίωσε την ύπαρξη των χρημάτων στον Ραμασόσα σε μια συνάντηση στο Διεθνές Αεροδρόμιο του Γιοχάνεσμπουργκ.

Όταν ήταν υπουργός Εξωτερικών, η Χίλαρι Κλίντον είχε ενημερωθεί ότι ο Ζούμα είχε λάβει κρυφά χρήματα από τον Καντάφι – σύμφωνα με τις βρετανικές εφημερίδες Mail και Guardian. Ο Ζούμα είχε επισκεφθεί τον Καντάφι το 2011 και –σύμφωνα με ρεπορτάζ των Sunday Times– τότε ο Καντάφι είχε συνεννοηθεί να μεταφέρει χρήματα στη Νότιο Αφρική. Σύμφωνα με πληροφορίες, αυτά τα περιουσιακά στοιχεία δεν ανακτήθηκαν ποτέ και δεν αποτελούν μέρος των 540 εκατ. ευρώ που επεστράφησαν στη Λιβύη το 2013.

Ο ρόλος του Ντμπέιμπα

Ενώ κάποια από τα εκατομμύρια του Καντάφι έχουν έκτοτε εμφανιστεί στην Ιταλία, τη Γερμανία και τις ΗΠΑ, το μεγαλύτερο μέρος παραμένει χαμένο. Σύμφωνα με αξιόπιστες πηγές, στο στόχαστρο έχει μπει και ο Αλί Ντμπέιμπα. Σύμφωνα με ερευνητές, ο Οργανισμός Ανάπτυξης Διοικητικών Κέντρων (ODAC) της Λιβύης (τεράστιο υπουργείο που χειριζόταν όλες τις κρατικές επιχειρήσεις και εποπτευόταν από τον Αλί Ντμπέιμπα) είχε αναθέσει επιχειρηματικές συμβάσεις αξίας δισ. δολαρίων σε πολλές εταιρείες που είχαν άμεσους δεσμούς με την οικογένειά του και ειδικά με τον εξάδελφό του προσωρινό πρωθυπουργό της Λιβύης Αμντούλ Χαμίντ Ντμπέιμπα..

Σύμφωνα με δημοσιεύματα, όταν οι ελεγκτές εξέτασαν αυτές τις επιχειρηματικές συμβάσεις μετά την πτώση του Καντάφι, ανακάλυψαν “δημιουργικές” πρακτικές τήρησης βιβλίων. Σύμφωνα με αυτές τις αναφορές, ένας από τους συμβούλους του Καντάφι εξήγησε ότι οι αποκλίσεις στα βιβλία του ODAC είχαν εμφανιστεί νωρίτερα, αλλά δεν είχαν εξεταστεί λεπτομερώς, δεδομένου ότι ο Καντάφι και οι γιοι του συμμετείχαν στη διαχείριση του ODAC.

Η οικογένεια Ντμπέιμπα απάντησε στην Guardian, απορρίπτοντας τους ισχυρισμούς ως αβάσιμους. Τελικά ο Ντμπέιμπα μετακόμισε στο Λονδίνο, όπου η οικογένειά του έχει σημαντική περιουσία Οι Λίβυοι ανακριτές τον έχουν κατηγορήσει για συμβάσεις πολλών εκατ. δολαρίων με δικές του εταιρείες ή συγγενών του. Λέγεται ότι αυτός και ο εξάδελφός του έχουν διασπείρει λαθραία κέρδη από αυτές τις συναλλαγές στο εξωτερικό, μέσω ενός δικτύου εταιρειών-κελύφων.

Μέχρι σήμερα, οι ερευνητές έχουν εντοπίσει περίπου 100 εταιρείες που είναι εγγεγραμμένες στις βρετανικές Παρθένες Νήσους, τη Μάλτα, το Λιχτενστάιν και το Ηνωμένο Βασίλειο και ανήκουν στην οικογένεια Ντμπέιμπα, ή σε υποτιθέμενους συνεργάτες του. Οι πραγματικές δομές ιδιοκτησίας αυτών των εταιρειών, στην καλύτερη περίπτωση, παραμένουν θολές. Ωστόσο, αυτό μπορεί να αλλάξει, καθώς η νομική εταιρεία του Παναμά που χρησιμοποιήθηκε για όλες αυτές τις συναλλαγές βρίσκεται στην καρδιά του σκανδάλου των Panama Papers.

Η εταιρία Mossack Fosenca έχει σχέση με πολλές από τις εταιρείες που οι Λίβυοι ερευνητές είχαν αποδώσει στον Ντμπέιμπα. Η Süddeutsche Zeitung και η Guardian έχουν πρόσβαση σε τμήματα αυτών των εγγράφων, τα οποία κατηγορούν την οικογένεια Ντμπέιμπα για κατάχρηση εξουσίας και παράνομες μεταφορές χρημάτων. Οι ερευνητές, από την πλευρά τους, είναι απρόθυμοι να πιστέψουν την πιο πρόσφατη δήλωση περιουσιακών στοιχείων του Ντμπέιμπα, η οποία ανέφερε ότι κατέχει μόνο μερικά αυτοκίνητα, μερικά κοσμήματα και ένα αγρόκτημα με τέσσερις καμήλες. Μόνο στην Κύπρο, τουλάχιστον επτά εταιρείες βρέθηκαν υπό έλεγχο για τις σχέσεις τους με τον Ντμπέιμπα. Το ίδιο και στη Σκωτία, όπου ενέχεται εμμέσως σε αυτό που η Σκότλαντ Γιαρντ έχει αποκαλέσει τη μεγαλύτερη υπόθεση απάτης στην ιστορία της χώρας.