Πούτιν-Ερντογάν-Τραμπ: Το τρίγωνο της συριακής σκακιέρας

Στο συριακό μέτωπο οι παίκτες είναι πλέον τρεις και σε αυτούς δεν περιλαμβάνονται οι Κούρδοι. Αυτοί αποτελούν “ορφανό νούμερο”. Και όσοι αναρωτιούνται τι σημαίνει αυτό, η απάντηση είναι ότι πρόκειται για ιδιωματισμό των μυημένων στα τυχερά παιχνίδια. Αναφέρεται στο νούμερο, στο οποίο δεν ποντάρει συνήθως κανείς.

Το τρίγωνο, λοιπόν, είναι ο Βλαντιμίρ Πούτιν (από κοινού με τον Μπασάρ Αλ Άσαντ), ο Ταγίπ Ερντογάν και ο Ντόναλντ Τραμπ. Ρωσία, Τουρκία και ΗΠΑ έχουν αποκλίνοντα συμφέροντα, αλλά συγχρόνως και διάθεση ο μεταξύ τους ανταγωνισμός να μην εκτραπεί, να οδηγεί σε συμβιβασμούς και ισορροπία. Αυτή η ιδιότυπη ισορροπία είναι που δημιουργεί νέα γεωπολιτικά δεδομένα στην περιοχή.

Από την πλευρά του, ο Ερντογάν παίζει σε δυο ταμπλό και προς τον Πούτιν και προς τον Τραμπ, με προς το παρόν θετικά γι’ αυτόν αποτελέσματα. Ο Ρώσος πρόεδρος, εξάλλου, επωφελείται και δεν έχει λόγο να είναι παραπονεμένος. Όσο δε για τον Τραμπ, κατά γενική ομολογία, με τους χειρισμούς του μετέτρεψε τη χώρα του στον μεγάλο ηττημένο του συριακού μετώπου.

Το πιο ενδιαφέρον στο τρίγωνο Πούτιν-Ερντογάν-Τραμπ είναι η ιδιαιτερότητα της προσωπικότητας των τριών αυτών ηγετών, οι οποίες αθροιστικά συνιστούν ένα εκρηκτικό μείγμα. Στη μέγγενη αυτού του πολιτικού τριγώνου βρίσκεται εγκλωβισμένη όχι μόνο η Συρία, αλλά με διαφορετικό τρόπο και η Ανατολική Μεσόγειος, δηλαδή και η Κύπρος και η Ελλάδα.

Είναι αξιοσημείωτο και ταυτόχρονα παράδοξο ότι και οι τρεις (ανά δύο βέβαια) έχουν καλλιεργήσει στενούς δεσμούς μεταξύ τους. Στην περίπτωση του δίπολου Πούτιν-Ερντογάν είναι γνωστή η ταραχώδης διαδρομή, μέσα από την οποία ο δεύτερος έπεσε τελικά στην “αγκαλιά” του πρώτου. Παραδοσιακά τα συμφέροντα Ρωσίας-Τουρκίας ήταν αντιτιθέμενα στην ευρύτερη περιοχή, γεγονός που οδηγούσε τις δύο χώρες σε γεωστρατηγικό ανταγωνισμό. Παρά την ενίσχυση των οικονομικών σχέσεων, η παράδοση αυτή συνεχίστηκε και στην εποχή Ερντογάν.

Ο “έρωτας” Ρωσίας-Τουρκίας

Η Κριμαία, λόγω Τατάρων, είναι ένα παράδειγμα, αλλά η Συρία είναι το πιο χαρακτηριστικό. Στη Συρία, μετά την εκδήλωση της ένοπλης αντικαθεστωτικής εξέγερσης των σουνιτών ο Τούρκος πρόεδρος είχε ουσιαστικά αναλάβει την εργολαβία της ανατροπής του καθεστώτος Άσαντ, όπως επεδίωκε και η Δύση. Ο Ερντογάν προσδοκούσε ότι στο διάδοχο καθεστώς θα κυριαρχούσαν οι ισλαμιστές του Ελεύθερου Συριακού Στρατού, οι οποίοι είχαν εξάρτηση από την Άγκυρα. Κατά συνέπεια, η μετά-Άσαντ Συρία θα ήταν δορυφόρος της Τουρκίας.

Για τον Πούτιν, όμως, η διάσωση του καθεστώτος Άσαντ ήταν ζωτικής σημασίας, επειδή εάν ανατρεπόταν, η Ρωσία θα έχανε τις μόνες βάσεις που έχει στη Μεσόγειο. Στη Συρία, λοιπόν, τα συμφέροντα Πούτιν και Ερντογάν ήταν αλληλοσυγκρουόμενα, με αποτέλεσμα να φτάσουμε στην κατάρριψη του ρωσικού Σουχόι από τους Τούρκους το 2015, η οποία έφερε τις ρωσοτουρκικές σχέσεις στο όριο της ρήξης.

Ο Τούρκος πρόεδρος άλλαξε χαρτί όταν διαπίστωσε ότι το ΝΑΤΟ απέφυγε να εμπλακεί άμεσα στη Συρία. Οι σχέσεις του με την Ουάσιγκτον, εξάλλου, είχαν αρχίσει να επιδεινώνονται, λόγω της αυτονόμησής του, λόγω της επιδίωξής του να κάνει το δικό του παιχνίδι στην περιοχή κι όχι το παιχνίδι των ΗΠΑ. Έτσι, ο Ερντογάν στράφηκε προς τον Πούτιν, ζητώντας συγγνώμη για την κατάρριψη του Σουχόι.

Η προσέγγιση γρήγορα εξελίχθηκε σε διπλωματικό έρωτα κι αυτό εξηγείται αν αληθεύει η πληροφορία πως ήταν η Μόσχα που προειδοποίησε τον “σουλτάνο” πως επίκειται πραξικόπημα. Από τον Ιούλιο του 2016, οι σχέσεις των δύο ηγετών πάνε από το καλό στο καλύτερο. Για τον Ερντογάν η Ρωσία είναι αποκούμπι στη δύσκολη διελκυστίνδα με την Ουάσιγκτον. Για δε τον Πούτιν είναι κορυφαίο γεωπολιτικό δώρο η απομάκρυνση της Τουρκίας από τη Δύση. Γι’ αυτό και στο μέτωπο της Συρίας φροντίζουν και οι δύο να λύνουν τις διαφορές τους με συμβιβασμούς.

Ο φίλος του Τραμπ

Στο δίπολο Τραμπ-Ερντογάν είναι εμφανές ότι υπάρχει μια χημεία που χαρακτηρίζει την προσωπική σχέση τους. Αξίζει να πούμε ότι όταν ο Τραμπ μπήκε στο Λευκό Οίκο οι αμερικανοτουρκικές σχέσεις ήταν ήδη διαταραγμένες, έστω κι αν στην Ουάσιγκτον όλες οι πτέρυγες προσπαθούσαν να ξαναφέρουν την Τουρκία στο δυτικό στρατόπεδο.

Ο μεγιστάνας που έγινε πρόεδρος έχει επιχειρηματικά συμφέροντα στην Τουρκία, αλλά δεν είναι σαφές εάν είναι αυτός ο λόγος που αποκαλεί τον “σουλτάνο” «καρδιακό φίλο», ή το γεγονός πως θαυμάζει τον αυταρχικό χαρακτήρα του. Είναι φως φανάρι, εξάλλου, ότι ο Τραμπ νοιώθει έλξη για απολυταρχικούς ηγέτες. Το γεγονός είναι πάντως ότι ο ένοικος του Λευκού Οίκου ήλθε σε αντίθεση ακόμα και με στενούς συνεργάτες του για τα “μάτια του Ερντογάν”.

Πηγές στην Ουάσιγκτον υποστηρίζουν ότι ο Τούρκος πρόεδρος ασκεί προσωπική επιρροή στον Αμερικανό ομόλογό του, ότι «τον χειρίζεται όσο λίγοι». «Ο πρόεδρος Ερντογάν της Τουρκίας έχει γίνει φίλος μου. Τα πηγαίνει πολύ καλά και συνεργάζεται με τις ΗΠΑ. Έχουμε μια εξαιρετική φιλία ως χώρες. Νομίζω πως είμαστε, τώρα, πιο κοντά από ποτέ. Κι αυτό έχει να κάνει σε μεγάλο βαθμό και με την προσωπική μας σχέση», έχει δηλώσει ο Τραμπ. Μόλις ένα μήνα νωρίτερα επιβεβαίωνε την θερμή αυτή σχέση: «Ο πρόεδρος Ερντογάν της Τουρκίας είναι ένας άνθρωπος που έχει γίνει φίλος μου. Ευτυχώς».

Κάπως έτσι ο Αμερικανός πρόεδρος έφτασε να ανάψει το πράσινο φως για την τουρκική εισβολή. Στη συνέχεια, βέβαια, τον είδαμε να παλινδρομεί, είδαμε τις πρωτοφανείς εκρήξεις του ότι θα καταστρέψει την τουρκική οικονομία και τώρα τελευταία τις αμερικανικές καταγγελίες για εγκλήματα πολέμου εκ μέρους του τουρκικού στρατού στη Συρία. Προσπάθησε, μάλιστα, να αλλάξει το κλίμα, ποντάροντας στις εντυπώσεις από τον θάνατο του αρχηγού του Ισλαμικού Κράτους Αλ Μπαγκντάντι. Το επόμενο επεισόδιο στη σχέση Τραμπ-Ερντογάν θα το δούμε όταν σε μερικές ημέρες ο δεύτερος θα βρεθεί για επίσκεψη στην Ουάσιγκτον, οπότε και θα βρεθεί τετ-α-τετ με τον Αμερικανό ομόλογό του.

Το δίπολο Πούτιν-Τραμπ

Ας έλθουμε τώρα στο δίπολο Τραμπ-Πούτιν. Εδώ τα πράγματα είναι πιο περίπλοκα. Το βαθύ κράτος στην Ουάσιγκτον διαπιστώνει μία «ανάρμοστη», όπως την αποκαλούν, σχέση των δύο ηγετών. Ο Τραμπ έχει κληθεί να δώσει εξηγήσεις και κατηγορείται εξάλλου πως για την εκλογή του είχε παίξει ρόλο και ο ρωσικός παράγοντας. Αρκετοί έχουν φτάσει στο σημείο να ισχυρίζονται πως ο Πούτιν εκβιάζει τον Τραμπ, υποχρεώνοντας τον να κάνει πράγματα που βλάπτουν τα αμερικανικά συμφέροντα.

Αξίζει να αναφερθεί, πάντως, πως ο Ρώσος πρόεδρος έχει αναφερθεί αρκετές φορές στον Τραμπ αποκαλώντας τον με το μικρό του όνομα, ενώ ο Αμερικανός πρόεδρος δήλωσε ότι είναι υπέρ της επιστροφής της Ρωσίας στους G7. Τον Ιούλιο του 2015 δεν ήταν φειδωλός ως προς τους επαίνους του: «Νομίζω ότι θα τα πήγαινα πολύ καλά με τον Βλαντιμίρ Πούτιν». Τον Σεπτέμβριο του ίδιου χρόνου είχε πει: «Ο Πούτιν ως ηγέτης παίρνει άριστα» και λίγους μήνες αργότερα συνέχισε να τον εκθειάζει: «Τον γνώρισα πολύ καλά τον Πούτιν γιατί ήμασταν και οι δύο στην εκπομπή “60 Λεπτά”… Θα έχουμε μια εξαιρετική σχέση με τον Πούτιν και τη Ρωσία».

Από την πλευρά του, ο “τσάρος” παραμένει πιο συγκρατημένος δημόσια, αλλά δεν έχει κρύψει την προτίμησή του προς τον σημερινό ένοικο του Λευκού Οίκου. Υπάρχει, ωστόσο, και γεωπολιτική εξήγηση. Σε αντίθεση με πολλούς στην Ουάσιγκτον, ο Τραμπ από την προεκλογική περίοδο έλεγε ότι ο στρατηγικός αντίπαλος των ΗΠΑ είναι η Κίνα κι όχι η Ρωσία και πως έπρεπε η Ουάσιγκτον να τα βρει με τη Μόσχα για να “περικυκλώσει” τον “Δράκο”.

Ο τρόπος που Πούτιν και Ερντογάν μοίρασαν τη βόρειοανατολική Συρία στο Σότσι, δεν θα μπορούσε να γίνει εάν δεν είχε ανοίξει τον δρόμο ο Τραμπ με την απόφασή του να αποσύρει τις αμερικανικές δυνάμεις. Πώς φτάσαμε, όμως, στο σημείο ο Λευκός Οίκος να προσφέρει τέτοιο δώρο στη Μόσχα; Είναι απλά η υπόσχεση του Τραμπ να φέρει τους Αμερικανούς στρατιώτες πίσω ή υπάρχει και κάτι άλλο;

Οι Ρώσοι κάνουν κουμάντο

Ο Τραμπ είχε κάποιες γενικές ιδέες για τον στρατηγικό προσανατολισμό των ΗΠΑ, αλλά η εξωτερική πολιτική του είναι αντιφατική, επειδή το βαθύ κράτος δεν του έχει επιτρέψει να κάνει αυτό που ήθελε. Έτσι έχουμε αντιφάσεις και παλινδρομήσεις που παράγουν ένα αλλοπρόσαλλο αποτέλεσμα και διαρκείς αλλαγές στο επιτελείο του. Ο Αμερικανός πρόεδρος έχει πια καταντήσει απρόβλεπτος που πια δεν μπορεί να αποκλειστεί τίποτα.

Μην ξεχνάμε ότι με εντολή του ο Μάικ Πομπέο είχε απειλήσει την Τουρκία με στρατιωτικά μέτρα. Όταν η Άγκυρα απειλούσε με εισβολή είχε προφανώς ζυγίσει τον Τραμπ και είχε εκτιμήσει ότι αυτός θα άναβε το πράσινο φως, όπως και έγινε. Το μόνο σίγουρο είναι ότι αποδείχθηκε πως έχει ζυγίσει σωστά τον Αμερικανό ομόλογό του, ενώ επιβεβαιώνει ότι, παρά τις εντάσεις, στην Ουάσιγκτον θέλουν πάση θυσία να κρατήσουν την Τουρκία στο δυτικό στρατόπεδο.

Ο Πούτιν, πάντως, δεν σκοπεύει να υποκαταστήσει τις ΗΠΑ σε κάποιον ρόλο γεωπολιτικού κηδεμόνα της Τουρκίας. Το μόνο που τον ενδιαφέρει είναι η διεύρυνση της ρωσικής επιρροής και η απομάκρυνση της Τουρκίας από τη Δύση. Ο ίδιος, πάντως, αποφεύγει τις ρήξεις. Του αποδίδεται η ρήση ότι «οι πραγματικά μεγάλοι παίκτες οφείλουν να είναι προσεκτικοί στην τήρηση των ισορροπιών».

Επισήμως, ο ρόλος του Ρώσου προέδρου στη Συρία είναι ρόλος μεσολαβητή, αλλά στην πραγματικότητα όλοι έχουν συνείδηση πως αυτός είναι ο ρυθμιστής. Σύμφωνα με τους Times του Λονδίνου «οι Ρώσοι, από εκεί που ήταν οι φτωχοί συγγενείς στη Μέση Ανατολή τώρα κάνουν κουμάντο». Εξέλιξη ζωτικής σημασίας, λόγω της σημασίας που έχει η περιοχή. Εξάλλου, ο Πούτιν επιβεβαιώνει ότι επιχειρεί να αναδειχθεί σε κυρίαρχο παίκτη. Ενδεικτική και η πρόσφατη επίσκεψή του στη Σαουδική Αραβία, η πρώτη μετά το 2007.

Οι φιλοδοξίες του “σουλτάνου”

Στους νικητές είναι και ο Ερντογάν, ο οποίος έπαιξε επιτυχημένα το στρατιωτικό χαρτί στην Συρία. Εξάλλου, φαίνεται να πορεύεται σταθερά με τακτικές που συνδυάζουν το παζάρι, τον εκβιασμό και τον εκφοβισμό. Με τον τρόπο αυτό αποκόμισε πολλά από όσα επιθυμούσε. Οι δε ΗΠΑ δεν πήραν τίποτα ως αντάλλαγμα για την λευκή επιταγή που του έδωσαν. Ο Τραμπ έχει οχυρωθεί πίσω από την θεώρηση ότι η Αμερική δεν έχει καμία δουλειά 7.000 μίλια μακριά.

Η στάση αυτή του Λευκού Οίκου διευκολύνει ιδιαίτερα και τον Ερντογάν και τον Πούτιν. Και οφείλει να ανησυχεί την Λευκωσία και την Αθήνα. Η Άγκυρα δεν έχει κρύψει ότι επόμενη “στάση” είναι η Κυπριακή Δημοκρατία και πιθανότατα μεθεπόμενη το Καστελλόριζο. Ορισμένοι κύκλοι στη Δύση, μάλιστα, εκτιμούν ότι ο Ερντογάν θα επιχειρήσει να αποκτήσει πυρηνικά όπλα για να καταστεί απρόσβλητος.

Σύμφωνα με πληροφορίες, η Τουρκία έχει ήδη συστατικά ενός προγράμματος κατασκευής βόμβας. Έχει αποθέματα ουρανίου και ερευνητικούς αντιδραστήρες, καθώς και μυστηριώδεις δεσμούς με το πιο διάσημο μαύρο μάρκετινγκ του πυρηνικού κόσμου, τον Abdul Qadeer Khan του Πακιστάν. Κατασκευάζει, επίσης, με τη βοήθεια της Ρωσίας τον πρώτο αντιδραστήρα μεγάλης ισχύος για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας απέναντι από την Κύπρο,στο Ακούγιου.