Προς νέα παγκόσμια αταξία – Νέα μέτωπα και σενάρια για το Αιγαίο

Η μετάβαση στον πολυπολικό κόσμο που άρχισε την επομένη της Πτώσης του Τείχους έχει εισέλθει σε μια νέα δυναμική φάση, κατά την οποία διαφαίνεται πως οι ΗΠΑ χάνουν την πρωτοκαθεδρία και ο Δυτικός Κόσμος τα εργαλεία εκμετάλλευσης της υπεραξίας των άλλων. Η φάση αυτή που δεν είναι οριστική –είναι κι αυτή μεταβατική– χαρακτηρίζεται από δομικές αλλαγές στο γεωοικονομικό και γεωπολιτικό πεδίο, που σύμφωνα με τις ενδείξεις οδηγούν σε πάμπολλες περιφερειακές αναφλέξεις, όπου διακυβεύονται στρατηγικά συμφέροντα των μεγάλων δρώντων.

Στο επίκεντρο των εξελίξεων είναι η ενεργειακή αγορά και η ανάγκη των ΗΠΑ να αποσβέσουν τις τεράστιες επενδύσεις για την εξόρυξη του σχιστολιθικού αερίου με άνοδο τιμών και εξεύρεση νέων αγορών. Αυτό επιτεύχθηκε με το μπλοκάρισμα του Nord Stream II και την υποκατάσταση του ρωσικού φυσικού αερίου στην Ευρώπη –κυρίως στη Γερμανία κι όχι μόνο– με αμερικάνικο σχιστολιθικό.

Η κατάσταση που δημιουργήθηκε από τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, ανεξάρτητα από τους γεωστρατηγικούς λόγους, ενεργοποίησε ένα γεωπολιτικό ντόμινο και προκάλεσε τις περιβόητες δυτικές κυρώσεις κατά της Μόσχας, που εξελίχθηκαν σε μπούμερανγκ, το οποίο χτύπησε κατακέφαλα την Ευρώπη, αλλά και τη Δύση γενικότερα. Ήδη, σύμφωνα με το Bloomberg, οι 500 πλουσιότεροι άνθρωποι του πλανήτη έχασαν το α’ εξάμηνο του 2022 πάνω από 1,4 τρισ. δολάρια από την κατάρρευση των αγορών.

Πρόκειται για ένα βίαιο ξεφούσκωμα της χρηματιστηριακής φούσκας που θα έχει σημαντικές επιπτώσεις στην ανάπτυξη, καθώς συνυπάρχει με ένα πολυτροφοδοτούμενο παγκόσμιο πληθωριστικό τσουνάμι. Είναι προφανές πως, αν η κατάσταση δεν συγκρατηθεί εγκαίρως, το παγκόσμιο χρέος και το διεθνές νομισματικό σύστημα θα βρεθούν μπροστά στην ανάγκη για ριζικές αναδιαρθρώσεις. Ο πληθωρισμός, η ενεργειακή και η επισιτιστική κρίση έρχονται να αυξήσουν κατακόρυφα τις κοινωνικές ανισότητες και την δυσαρέσκεια, που ήδη σε πολλές περιοχές εκδηλώνεται με διαδηλώσεις και βία (ακόμα και στην Ολλανδία).

Οι “εχθροί” έχουν την πρωτοβουλία κινήσεων

Οι δυτικές κυρώσεις φέρνουν τα αντίθετα από τα προσδοκώμενα αποτελέσματα. Η Ρωσία πέτυχε ρεκόρ εσόδων 93 δισ. ευρώ από την άνοδο των τιμών πετρελαίου και φυσικού αερίου στις πρώτες 100 μέρες του πολέμου. Η Ρωσία τιμολογεί πια το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο σε ρούβλια, με αποτέλεσμα η αξία του ρωσικού νομίσματος να εκτιναχθεί. Τώρα, απειλεί να κάνει το ίδιο με το σιτάρι, το καλαμπόκι, λιπάσματα, μέταλλα κι άλλα εμπορεύματα, συνδέοντας ευθέως το ρούβλι με πραγματικά αγαθά.

Ως γνωστόν, Ρωσία και η Ουκρανία αντιπροσωπεύουν το 14% της παγκόσμιας παραγωγής σιταριού και το 60% της παγκόσμιας παραγωγής ηλιελαίου, διαδραματίζοντας κεντρικό ρόλο στην επισιτιστική κάλυψη της Αφρικής και της Μέσης Ανατολής. Παράλληλα, Κίνα και Ρωσία ανακοίνωσαν ένα νέο ψηφιακό “συνθετικό” νόμισμα συνδεδεμένο με δέσμη αγαθών που, καθώς φαίνεται θα αποτελέσει τη βάση ενός νέου ευρασιατικού χρηματοπιστωτικού συστήματος και του Ευρασιατικού ΔΝΤ, που είχε από καιρό εξαγγελθεί.

Ήδη η Κίνα που διαθέτει 3,13 τρισ. δολάρια συναλλαγματικά αποθέματα, δημιουργεί σε συνεργασία με την Τράπεζα Διεθνών Διακανονισμών ένα αποθεματικό γουάν με την συμμετοχή της Μαλαισίας, του Χονγκ Κονγκ, της Σιγκαπούρης, της Ινδονησίας και της Χιλής, που συνεισφέρουν από 15 δισ. γουάν (περίπου 2,2 δισ. δολάρια). Έτσι, οι χώρες που θα δανείζονται από αυτό, δεν θα είναι υποχρεωμένες να εξοφλούν σε δολάρια ή ευρώ. Το επόμενο βήμα είναι η συγκρότηση ενός συστήματος συναλλαγών που θα αντικαταστήσει το SWIFT.

Τα αποτέλεσμα αυτών των εξελίξεων είναι πολλαπλά. Το Ισραήλ που διαθέτει 200 δισ. δολάρια συναλλαγματικά αποθέματα, μείωσε την έκθεσή του σε ευρώ και δολάρια και έβαλε στο καλάθι του το αποθεματικό γουάν και μερικά άλλα νομίσματα. Η Σαουδική Αραβία δρομολογεί την τιμολόγηση του πετρελαίου και σε γουάν, ενώ φαίνεται να είναι σε συνεννόηση με Ρωσία και Κίνα για τις τιμές του.

Είναι σαφές πως το δυτικό πουλόβερ ξηλώνεται και το νέο ευρασιατικό νόμισμα θα παίξει το ρόλο του αντι-δολαρίου. Οι εξελίξεις αυτές έχουν προκαλέσει πανικό στα δυτικά χρηματιστήρια, καθώς αποκαλύπτεται ότι οι “εχθροί” έχουν ξεκάθαρα την πρωτοβουλία κινήσεων. Φαίνεται, λοιπόν, ότι γύρω από τον ενεργειακό και χρηματοοικονομικό τομέα θα συγκροτηθούν οι νέες συμμαχίες που θα έχουν πολυπρισματικό χαρακτήρα. Αυτός, όμως, θα διαμορφωθεί και στο γεωπολιτικό πεδίο που θα εξασφαλίσει τους εμπορικούς δρόμους της νέας εποχής, πράγμα που σημαίνει θερμά μέτωπα, ενεργά ή και άλλα που είναι έτοιμα να εκραγούν…

Τρία καυτά μέτωπα στην Ευρώπη

Αυτή την περίοδο τρία καυτά μέτωπα μοχλεύονται στην Ευρώπη σε σχέση με τη Ρωσία:
Το Ουκρανικό, που έχει μοχλεύσει με δύο τρόπους την τουρκική επιθετικότητα στο Αιγαίο και στην Ανατολική Μεσόγειο. Πρώτον, διότι η ρωσική εισβολή έχει ως θεωρητικό φόντο τον αναθεωρητισμό που πρεσβεύει η Άγκυρα. Δεύτερον, γιατί άνοιξε το ζήτημα των Στενών του Βοσπόρου, από το οποίο διέρχεται σημαντικός όγκος εμπορίου. Το τι παίζεται στη Μαύρη Θάλασσα είναι γνωστό κι αυτό αναδεικνύει στην γεωοικονομική και γεωπολιτική αξία του Αιγαίου, ειδικά των 12 μιλίων.

Όλα δείχνουν πως η οριστική ένταξη της Φινλανδίας και της Σουηδίας στο ΝΑΤΟ μπορεί να παιχτεί στο Αιγαίο σύμφωνα με ορισμένα σενάρια, τα οποία ενισχύονται από τη λογική που λέει πως αν η Τουρκία είναι να κάνει κάτι σοβαρό εναντίον της Ελλάδας πρέπει να το κάνει, πριν από την ανατροπή της ισορροπίας στον αέρα και στη θάλασσα. Δεν είναι τυχαίο, λοιπόν, που μια ελληνοτουρκική σύρραξη θεωρείται πιθανή από πολλούς ξένους αξιωματούχους. Σε κάθε περίπτωση η τουρκική επιθετικότητα συνδέεται και μοχλεύεται από τις ευρύτερες εξελίξεις στην Ανατολική Μεσόγειο, όπως θα δούμε πιο κάτω.

Επιπλέον, για τη Δύση και το ΝΑΤΟ το κρίσιμο γεωπολιτικό ζήτημα βρίσκεται στον Αρκτικό Ωκεανό, «το Σουέζ του 21ου αιώνα» όπως το αποκάλεσε ο Πούτιν, που ελέγχει το μεγαλύτερο τμήμα του. Θα καταριέται τον τσάρο που πούλησε στις ΗΠΑ το 1867 την πάλαι ποτέ αποικία της Ρωσικής Αυτοκρατορίας Αλάσκα. Τα 90 χλμ του Βερίγγειου πορθμού που χωρίζουν τις δύο χώρες αποκτούν νέο γεωπολιτικό βάρος, πέρα από τα κοιτάσματα στρατηγικών μετάλλων που έχουν βρεθεί εκεί.

Μέσα σε αυτό το πλαίσιο η ένταξη της Φινλανδίας και της Σουηδίας στο ΝΑΤΟ αποκτά άλλη στρατηγική σημασία. Εκεί εντάσσεται και η αυξανόμενη ένταση μεταξύ Ρωσίας και Νορβηγίας γύρω από το Αρχιπέλαγος Σβάλμπαρντ, όπου η δεύτερη επέβαλε περιορισμούς που εμποδίζουν τη μεταφορά εμπορευμάτων σε οικισμούς με ρωσικό πληθυσμό, κάτι που το Όσλο το διαψεύδει. Σημειωτέον ότι η Νορβηγία από το 2016 έχει αναπτύξει ένα μεταλλικό φράκτη στα σύνορά της με τη Ρωσία στο βορρά.

Το τρίτο μέτωπο βρίσκεται στη Βαλτική και προφανώς αποτελεί μια παράπλευρη επέκταση της ουκρανικής κρίσης. Εστία είναι ο ρωσικός θύλακος του Καλίνινγκραντ, κρίσιμης στρατιωτικής σημασίας για τη Μόσχα. Αφορμή στάθηκε ο αποκλεισμός τροφοδοσίας μέσω τρένου του Καλίνινγκραντ από τη Λιθουανία, στο πλαίσιο της επέκτασης των δυτικών κυρώσεων. Ο αποκλεισμός τρομοκράτησε το Βερολίνο, που είναι εξοργισμένο με τη Λιθουανία, διότι αντιλαμβάνεται ότι η πρόκληση αυτή δεν μπορεί να μείνει αναπάντητη από τη Ρωσία. Πρόκειται για μεταφορά αγαθών από Ρωσία προς Ρωσία, “κάτι που δεν απαγορεύεται”, λένε οι Γερμανοί. Σημειωτέον ότι στη Λιθουανία είναι εγκατεστημένες γερμανικές δυνάμεις που θα μπορούσαν να εμπλακούν σε μία ρωσική εισβολή.

Το ερώτημα είναι «ποιος είναι πίσω από όλα αυτά;». Είναι δυνατόν η Λιθουανία να προκαλεί τη Ρωσία; Θέλει το Λονδίνο πόλεμο με τους Ρώσους; Τον θέλουν πράγματι οι Αμερικανοί; Τον θέλει το χρηματιστικό κεφάλαιο και οι ελίτ που βλέπουν τα αδιέξοδα του δυτικού συστήματος; Το μόνο σίγουρο είναι πως Μακρόν και Σολτς, που συνομίλησαν στο Μέγαρο των Ηλυσίων Πεδίων για το Ουκρανικό και το ενεργειακό, δεν θέλουν πόλεμο. Τί όμως μπορούν να κάνουν, αφού ο Ζελένσκι έχει πεισθεί –ή τουλάχιστον αυτό λέει– από τους Αγγλοαμερικάνους πως θα του δώσουν τα μέσα να γυρίσει το παιγνίδι μετά τις 15 Αυγούστου; Και τί θα γίνει αν οι Ρώσοι χτυπήσουν τα νατοϊκά όπλα που προορίζονται για το Κίεβο στην Πολωνία, τη Ρουμανία ή όπου αλλού;

Στις απόψυξη οι παγωμένες διενέξεις

Στο μεταξύ, όπως έχουμε αναφέρει, βρίσκονται σε απόψυξη παγωμένες γεωπολιτικές διενέξεις και οι αστάθμητοι παράγοντες της Ιστορίας έχουν βγει παγανιά. Λίγο πιο κάτω από την Αλάσκα, εκεί που το 1905 οι Ρώσοι ηττήθηκαν από τους Ιάπωνες, άνοιξε η αυλαία μια παλιάς διένεξης. Με νέο ρωσικό διάταγμα, στην ουσία εθνικοποιείται η Sakhalin Energy Investment Company στη Σαχαλίνη, στην οποία μέτοχοι είναι η Gazprom (50% συν μία μετοχή) και η Shell, η Mitsui και η Mitsubishi Corp. (8058.T), κατέχουν μερίδια 12,5% και 10% αντίστοιχα στην εταιρεία, η οποία τροφοδοτεί σε κρίσιμο επίπεδο ενεργειακά την Ιαπωνία.

Τί σημαίνει η κίνηση; Αντιδρώντας η Μόσχα στην ιαπωνική συμμετοχή στις δυτικές κυρώσεις, ετοιμάζεται να κόψει το LNG στους Ιάπωνες. Στην κίνηση αυτή έχει μαζί της το Πεκίνο, που έχει απέναντί του την AUKUS (Αυστραλία, Βρετανία, ΗΠΑ) στη θάλασσα της Νότιας Κίνας, με ανοιχτό πάντα το ζήτημα της Ταϊβάν. Και δίπλα σ’ όλα αυτά, η Βόρεια Κορέα δοκιμάζει νέους διηπειρωτικούς πυραύλους, προσθέτοντας εύφλεκτο υλικό στον ήδη εύφλεκτο Ειρηνικό.

Κινητικότητα υπάρχει και στην Κεντρική Ασία, όπου μετά τις εξελίξεις στο Καζακστάν όπου οι Ρώσοι εδραίωσαν τη θέση τους, ένταση εκδηλώνεται στην αυτόνομη περιοχή της Δημοκρατίας του Καρακαλπακστάν, στο Ουζμπεκιστάν. Έλαβαν χώρα άγριες συγκρούσεις μετά την τροποποίηση του Συντάγματος, που αφαιρεί πλέον το δικαίωμα του Καρακαλπακστάν στην απόσχιση. Φαίνεται ότι το Ουζμπεκιστάν εισέρχεται σε μια φάση αποσταθεροποίησης που κατά τους δυτικούς παρατηρητές μπορεί να εξαπλωθεί στην ευρύτερη περιοχή, καθώς δρομολογούνται κι εκεί νέοι εμπορικοί και ενεργειακοί δρόμοι.

Συμμαχία κατά του Ιράν και της Τουρκίας

Ταυτόχρονα, φαίνεται πως διαμορφώνεται μια Στρατιωτική Συμμαχία Ισραήλ και Αράβων απέναντι στο Ιράν και τις οθωμανικές βλέψεις της Τουρκίας που εικάζεται ότι θα επισημοποιηθεί τις επόμενες μέρες κατά την επίσκεψη του Μπάιντεν στην Ιερουσαλήμ και το Ριάντ. Στην ουσία πρόκειται για αμυντικές συμφωνίες μεταξύ Ισραήλ, Σαουδικής Αραβίας, Εμιράτων και Αιγύπτου, ενδεχομένως και Ιορδανίας που θα “ενοποιεί” ένα σύστημα υψηλής τεχνολογίας, το οποίο θα παρακολουθεί όλο τον Κόλπο και την Κεντρική Ασία, ακυρώνοντας έτσι την δυτική εξάρτηση από την Τουρκία.

Στο παίγνιο αυτό, που έχει ως φόντο μια νέα κατανομή και όδευση των ενεργειακών πόρων και της ασφάλειάς τους, εμπλέκεται όλο το μεσανατολικό σύστημα (Ιράκ, Συρία, Κούρδοι, Τουρκία, Ρωσία, Λίβανος, Ισραήλ, Παλαιστίνιοι κλπ). Δεν είναι τυχαίο που η υπερεξοπλισμένη Χεζμπολάχ στοχοποίησε πλατφόρμα της Energean, κάτι που διέψευσε το Ισραήλ, αλλά προκάλεσε κινητοποίηση του στόλου του, ενώ ανακοινώθηκε πως τα UAV της καταρρίφθηκαν πάνω από τα αναγνωρισμένα από τον ΟΗΕ χωρικά ύδατα του Λιβάνου. Στην δε Λιβύη συνεχίζονται αναταραχές, με αφορμή τις περικοπές ηλεκτρικού, ενώ η χώρα παραμένει διαιρεμένη και σε πολιτικό αδιέξοδο.

Αυτές είναι οι βασικές διενέξεις που έχουν ενεργοποιηθεί τελευταία, αλλά δεν είναι οι μόνες. Υπάρχουν παρά πολλές και στην Αφρική, ακόμη και στη Λατινική Αμερική, όπου συντελούνται πολιτικές αλλαγές. Όπως σημειώναμε πρόσφατα, φαίνεται να έχει ξεκινήσει μια διαδικασία δεύτερης και ουσιαστικότερης αποαποικιοποίησης, ειδικά στο πεδίο της οικονομικής εξάρτησης από τα δυτικά συμφέροντα, που πατρονάρεται από τον Πούτιν και στηρίζεται από την Κίνα.

Η Ουάσιγκτον μοιάζει ιδιαίτερα πολεμοχαρής, αλλά οι περισσότερες κινήσεις της δεν της βγαίνουν. Αντίθετα προκαλούν τεράστιο οικονομικό και κοινωνικό κόστος στους συμμάχους της. Δεν υπάρχει αμφιβολία πως η ρωσική εισβολή προκάλεσε τη συσπείρωση στο ΝΑΤΟ, αλλά αν η κατάσταση συνεχιστεί θα υπάρξουν διαφοροποιήσεις. Η Ευρώπη έχει μια πρόκληση-ευκαιρία για απεξάρτηση από τις ΗΠΑ και την διεκδίκηση ενός παγκόσμιου ρυθμιστικού ρόλου.

Από την άλλη, αν δει κανείς το εξαιρετικό ντοκιμαντέρ του Miloš Škundrić που προβάλει τελευταία το Netflix με τίτλο “The Long Road to War” (2018) που βασίζεται σε αρχεία της Σερβίας, θα κατανοήσει ότι η δολοφονία του αρχιδούκα Φερδινάνδου στο Σεράγεβο ήταν η αφορμή για το ξέσπασμα του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, αλλά οι αιτίες ήταν πολλές και συσσωρεύτηκαν από τα μέσα του 19ου αιώνα. Η διεθνής κατάσταση που σκιαγραφήσαμε εδώ έχει πολλές αναλογίες με εκείνη την εποχή.