Πυραυλικές επιθέσεις και πρώτο πλήγμα – Τί διδάσκει η Ουκρανία

Πριν από 25 χρόνια ο Παναγιώτης Κονδύλης εισήγαγε την έννοια του πρώτου πλήγματος στη δημόσια στρατηγική συζήτηση. Κατά τον Κονδύλη, το πρώτο πλήγμα «είναι μια συντονισμένη και ακαριαία ενέργεια όλων των κλάδων των ενόπλων δυνάμεων προς εκμηδένιση των ζωτικών σημείων του εχθρικού πολεμικού δυναμικού, ιδίως όσων εμφανίζονται κρίσιμα στη δεδομένη συγκυρία».

Το θέμα έχει συζητηθεί κυρίως στα ΜΜΕ, ειδικά με τις τελευταίες εκδηλώσεις της αυξημένης τουρκικής επιθετικότητας, χωρίς ωστόσο να έχει τύχει μιας ανάλυσης, στο πλαίσιο της εξέτασης της ελληνικής στρατιωτικής στρατηγικής. Σε παλαιότερο άρθρο μας είχαμε αναφερθεί στους μύθους και την πραγματικότητα του πρώτου πλήγματος στην ελληνοτουρκική αντιπαράθεση. Σκοπός αυτού του άρθρου είναι να εξετάσει το πρώτο πλήγμα υπό το πρίσμα του πολέμου στην Ουκρανία.

Ο χαρακτήρας των ρωσικών πυραυλικών επιθέσεων εξελίχθηκε σημαντικά από την έναρξη της εισβολής στην Ουκρανία. Διακρίνουμε τέσσερις φάσεις από την έναρξη της ρωσικής επίθεσης μέχρι το τέλος του 2022, περίοδο που μας ενδιαφέρει για τον σκοπό του άρθρου. Στην πρώτη (24 Φεβρουαρίου μέχρι τέλος Μαρτίου 2022), οι Ρώσοι πρόσβαλαν ουκρανικούς στόχους όπως αεροπορικές βάσεις, αντιαεροπορικά συστήματα και αποθήκες πυρομαχικών.

Οι επιθέσεις αυτές παρά ταύτα, δεν είχαν τη λογική του πρώτου πλήγματος, επειδή δεν ήταν ούτε μαζικές ούτε καίριες. Η πυκνότητα δε των ρωσικών επιθέσεων ήταν πολύ χαμηλότερη από αντίστοιχες επιχειρήσεις των Αμερικανών. Τις 10 πρώτες ημέρες της εισβολής, οι Ρώσοι εκτόξευσαν περί τους 1.000 πυραύλους κρουζ και βαλλιστικούς, εναντίον στόχων σε όλη την επικράτεια της Ουκρανίας, ενώ αντίστοιχα οι Αμερικανοί τις πρώτες 10 ημέρες της εισβολής στο Ιράκ το 2003, είχαν εκτοξεύσει 10.000 περίπου πυραύλους ακριβείας.

Ελλιπής ο ρωσικός βομβαρδισμός

Επιπλέον, αξίζει να σημειωθεί, ότι και ο αριθμός των πυρομαχικών που χρησιμοποίησαν οι Ρώσοι εναντίον ξεχωριστών στόχων, ήταν μικρός για να τους καταστρέψει ή να τους εξουδετερώσει. Για παράδειγμα, οι Ρώσοι πρόσβαλαν τις αεροπορικές βάσεις Ozerne και Vinnytsa με οκτώ πυραύλους κρουζ την κάθε μια, ενώ οι Αμερικανοί το 2017 εκτόξευσαν 59 πυραύλους Tomahawk εναντίον της αεροπορική βάσης Shayrat στη Συρία.

Ο χρόνος είναι επίσης σπουδαίος παράγοντας και στους βομβαρδισμούς. Για μια τόσο μεγάλη και πολύπλοκη επιχείρηση, οι Ρώσοι δεν έδωσαν ουσιαστικά χρόνο στην αεροπορία για να προετοιμάσει το πεδίο της μάχης, όπως αποκαλείται στη νατοϊκή ορολογία (shaping the battlespace), πριν την έναρξη της εισβολής. Οι Ρώσοι βασίσθηκαν στον αιφνιδιασμό του χερσαίου ελιγμού για την κατάληψη του Κιέβου.

Συγκριτικά, οι επιχειρήσεις των Αμερικανών το 1991 και το 2003 εναντίον του Ιράκ, πραγματοποιήθηκαν με ημέρες ή εβδομάδες αεροπορικών βομβαρδισμών πριν την εμπλοκή των χερσαίων δυνάμεων. Το 1991 οι αεροπορικές επιθέσεις διήρκεσαν έξι εβδομάδες στις οποίες πραγματοποιήθηκαν περί τις 100.000 έξοδοι αεροσκαφών, ενώ το 2003 προηγήθηκαν 21.736 έξοδοι προ της εισβολής.

Η δεύτερη φάση στην Ουκρανία (Απρίλιος-Ιούνιος 2022) αρχίζει όταν η Ρωσία εγκατέλειψε τις προσπάθειες κατάληψης του Κιέβου. Σ’ εκείνη τη φάση οι Ρώσοι επέδειξαν μικρότερο ενδιαφέρον στοχοποίησης αεροδρομίων και αντιαεροπορικών συστημάτων. Εστίασαν τις προσπάθειές τους σε οικονομικούς και επιμελητειακούς στόχους. Η Ρωσία στοχοποίησε τη μεταφορική υποδομή, το σιδηροδρομικό δίκτυο και γέφυρες, καθώς και την πετρελαϊκή βιομηχανία. Η αλλαγή στην κυρία προσπάθεια προήλθε μάλλον από τη διαπίστωση ότι η σύγκρουση επρόκειτο να διαρκέσει, οπότε ήταν αναγκαίο να παρεμποδίσει την ευκινησία των Ουκρανών και τις γραμμές εφοδιασμού. Παρά τις καταστροφές, τα αποτελέσματα δεν είχαν διάρκεια και δεν επηρέασαν σοβαρά την ουκρανική πολεμική προσπάθεια.

Οι ρωσικοί βομβαρδισμοί

Η τρίτη φάση (Ιούλιος-Σεπτέμβριος 2022) εγκαινίασε μια περίοδο επιθέσεων εναντίον πολιτικών στόχων. Αρχικά οι Ρώσοι δεν πρόσβαλαν πολιτικούς στόχους, πιθανόν επειδή δεν ήθελαν να αποξενώσουν τον ουκρανικό πληθυσμό, εφόσον σύμφωνα με το ρωσικό αφήγημα είναι ίδιος λαός με τον ρωσικό. Μια άλλη άποψη υποστηρίζει ότι είχαν έλλειψη πυρομαχικών ακριβείας και μετέτρεψαν αντιπλοϊκά και αντιαεροπορικά πυρομαχικά εναντίον επιγείων στόχων, τα οποία όμως δεν είχαν μεγάλη ακρίβεια. Πάντως, κατά τη θερινή περίοδο στοχοποίησαν και τον ουκρανικό αγροτικό τομέα και την αγροτική βιομηχανία.

Στο πρώτο πεντάμηνο του πολέμου, από τις 24 Φεβρουαρίου μέχρι τις 21 Ιουλίου, σύμφωνα με ουκρανικούς και Δυτικούς υπολογισμούς, οι Ρώσοι πραγματοποίησαν 3.654 πυραυλικές επιθέσεις. Η Ρωσία εκτόξευσε από τον αέρα 2.855 πυραύλους, από τους οποίους οι μισοί σχεδόν ήταν μακρού πλήγματος, εκτοξεύθηκαν δηλαδή έξω από τον εναέριο χώρο της Ουκρανίας. Από τη θάλασσα εκτοξεύθηκαν 255 και από το έδαφος 585 πύραυλοι.

Παρότι οι προσβολές κάλυψαν όλη την επικράτεια της Ουκρανίας, πάνω από 2.000 πύραυλοι (60%) κατευθύνθηκαν στις επαρχίες Χαρκόβου, Λουχάνσκ και Ντονέτσκ. Αυτή η στατιστική δείχνει, ότι η πυκνότητα των πληγμάτων σε περιοχές της Ουκρανίας με πολλούς υψηλής αξίας στόχους, ήταν εντελώς ανεπαρκής για να επιφέρει κάποιο στρατηγικού επιπέδου αποτέλεσμα.

Η τέταρτη φάση (Οκτώβριος 2022 μέχρι Ιανουάριος 2023) άρχισε μετά την ουκρανική επίθεση στη γέφυρα του Κερτς, οπότε στις 10 Οκτωβρίου η Ρωσία εκτόξευσε πάνω από 100 πυραύλους και πυρομαχικά καμικάζι εναντίον του ηλεκτρικού δικτύου της Ουκρανίας, εγκαταστάσεις ύδρευσης και άλλες πολιτικές υποδομές. Ήδη από τον Σεπτέμβριο η Ρωσία άρχισε να χρησιμοποιεί μαζικά τα ιρανικά επιθετικά drones Shahed.

Μετά τις 10 Οκτωβρίου οι πυραυλικές και οι επιθέσεις με drones πραγματοποιήθηκαν σε κύματα και με συχνότητα χωρίς προηγούμενο μέχρι τότε. Μέχρι το τέλος του 2022 η Ρωσία εκτόξευσε πάνω από 600 πυραύλους κρουζ και σχεδόν 700 καμικάζι drones Shahed. Σύμφωνα με εκτιμήσεις του ΟΗΕ, μέχρι τότε οι ρωσικοί βομβαρδισμοί είχαν καταστρέψει το 50% του ουκρανικού ηλεκτρικού δικτύου. Παρά ταύτα, η Ουκρανία απέφυγε την πλήρη κατάρρευση του ηλεκτρικού της δικτύου.

Ιστορικά προηγούμενα

Για να θέσουμε το θέμα σε μια ιστορική προοπτική, πέρα από τον ρωσο-ουκρανικό πόλεμο, ας δούμε εν συντομία και δύο άλλες περιπτώσεις εκτεταμένων βομβαρδισμών. Στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, οι Σύμμαχοι έριξαν στη Γερμανία 2,7 εκατομμύρια τόνους βομβών, με σκοπό να μειώσουν την πολεμική παραγωγή και να υποσκάψουν το ηθικό του πληθυσμού. Παρά ταύτα, σε σχέση με τον Ιανουάριο 1942, η πολεμική παραγωγή αυξήθηκε τον Ιούλιο 1944 κατά 322%, ενώ η παραγωγή αρμάτων αυξήθηκε τον Δεκέμβριο 1944 κατά 598%.

Στον πόλεμο του Βιετνάμ, η αεροπορική επιχείρηση “Συνεχόμενη Βροντή”” (Rolling Thunder) (Μάρτιος 1965 μέχρι Οκτώβριος 1968), είχε σκοπό να αναγκάσει το Βόρειο Βιετνάμ να σταματήσει την υποστήριξη των ανταρτών του Νοτίου Βιετνάμ. Κατά τη διάρκεια της επιχείρησης οι Αμερικανοί πραγματοποίησαν 306.183 εξόδους αεροσκαφών και έριξαν 864.000 τόνους βομβών, συμπεριλαμβανομένων 388.000 τόνων Ναπάλμ. Όπως είναι γνωστό, αυτοί οι βομβαρδισμοί δεν έφεραν αποτέλεσμα.

Τέσσερα συμπεράσματα

Οι Ρώσοι χωρίς πρώτο πλήγμα, αλλά βομβαρδίζοντας την Ουκρανία για 10 μήνες, μέχρι τώρα δεν έχουν καταφέρει να την καταβάλουν. Μόνο οι Αμερικανοί με το “Σοκ και Δέος” στους δύο πολέμους του Κόλπου το 1991 και το 2003, έφτασαν πολύ κοντά στην κατά Κονδύλη «εκμηδένιση των ζωτικών σημείων του εχθρικού πολεμικού δυναμικού». Εν τούτοις, δεν κατάφεραν κάτι τέτοιο με ένα ακαριαίο πρώτο πλήγμα, αλλά με βομβαρδισμούς διαρκείας πολλών εβδομάδων και αφού είχαν εξασφαλίσει αεροπορική κυριαρχία. Και δεν πρέπει να μας διαφεύγει ότι η διαφορά δυναμικού ΗΠΑ-Ιράκ σε όλα τα επίπεδα ήταν τεράστια. Με κάποιον ωστόσο σχεδόν ισοδύναμο αντίπαλο οι ΗΠΑ είναι αμφίβολο αν θα καταφέρουν κάτι αντίστοιχο.

Η θεωρία του πρώτου πλήγματος αποτελεί κατά κάποιο τρόπο μετεξέλιξη και παραλλαγή της θεωρίας του στρατηγικού βομβαρδισμού, ότι μπορείς να κερδίσεις τον πόλεμο με επιλεγμένους βομβαρδισμούς ευρείας κλίμακας. Μια άλλη πιο σύγχρονη παραλλαγή που είχε απήχηση στις ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ τη δεκαετία του 1990, ήταν η αντίληψη των Επιχειρήσεων Βασισμένων στα Αποτελέσματα (Effects Based Operations). Για να διεξαχθεί με επιτυχία ένας πόλεμος χρειάζεται στρατηγική. Ο πόλεμος δεν είναι ένα άθροισμα στόχων τους οποίους θα προσβάλουμε και θα αναγκάσουμε τον αντίπαλο να υποκύψει στη θέλησή μας, δηλαδή δεν μπορούμε να συγχέουμε τη στρατηγική με τη στοχοποίηση (targeting). Μια επιχειρησιακή προσέγγιση που βασίζεται στη φθορά με τη λογική μιας τεράστιας ενέδρας, δεν μπορεί να λειτουργήσει.

Η Ουκρανία είναι μια μεγάλη σε έκταση χώρα και οι Ρώσοι δεν κατάφεραν να πετύχουν αεροπορική υπεροχή. Οι στόχοι υψηλής αξίας που παρουσιάζει μια μεγάλη σύγχρονη χώρα, υπερβαίνουν τις δυνατότητες προσβολής τους με πυρά, ακόμα και για μια χώρα με τη στρατιωτική μηχανή της Ρωσίας. Συγκριτικά, η Τουρκία είναι μεγαλύτερη από την Ουκρανία κατά μιάμιση φορά την έκταση της Ελλάδας, έχει διπλάσιο πληθυσμό και παρουσιάζει πολύ περισσότερους υψηλής αξίας στόχους.

Τα κατευθυνόμενα βλήματα ακριβείας μακρού πλήγματος, τα “έξυπνα” όπλα, είναι εφοδιασμένα με μικρή σχετικά εκρηκτική κεφαλή οπότε για να καταστρέψουν έναν στόχο, απαιτούνται πολλά βλήματα. Τα όπλα αυτά όμως είναι πανάκριβα, ακόμη και οι στρατιωτικά προηγμένες χώρες δεν τα διαθέτουν σε μεγάλους αριθμούς. Και ο συνεχιζόμενος πόλεμος στην Ουκρανία δείχνει ότι η ακρίβεια δεν μπορεί να υποκαταστήσει τη μάζα. Ο όγκος πυρός είναι απαραίτητος και εφόσον δεν μπορεί να προέλθει από τα “έξυπνα” όπλα, δεν υπάρχει τρόπος να υποκατασταθούν τα συμβατικά πυρά.

Το πρώτο πλήγμα είναι μια επιχειρησιακή αντίληψη, η οποία πρέπει να είναι ενταγμένη σε μια στρατηγική, μαζί με άλλες επιχειρησιακές ιδέες. Η Ελλάδα έχει ανάγκη καινοτόμων επιχειρησιακών αντιλήψεων επιθετικού χαρακτήρα, που θα χρησιμοποιηθούν ταυτόχρονα, διαδοχικά ή εναλλακτικά, χωρίς να έχει όλα τα αυγά της σε ένα καλάθι.