RAND προς Πεντάγωνο: Η Τουρκία θα επιστρέψει στη Δύση μόνο αν πέσει ο Ερντογάν

Συρία, Κουρδικό, ένταση με τους γείτονες, τρομοκρατία και «στροφή ολοκληρωτισμού υπό τον πρόεδρο Ερντογάν» είναι τα κύρια μέτωπα, στα οποία εκφράστηκε και εκφράζεται η σύγκρουση συμφερόντων Τουρκίας-ΗΠΑ τα τελευταία χρόνια. Σε μια εφ’ όλης της ύλης μελέτη της «Εθνικιστικής Πορείας της Τουρκίας», το ερευνητικό κέντρο Arroyo της RAND διαβλέπει ότι το μόνο σενάριο στο οποίο μπορεί να επιτευχθεί ενισχυμένη συνεργασία με την Άγκυρα, βελτίωση των σχέσεων με τα γειτονικά της κράτη και πρόοδος σε Κουρδικό και Κυπριακό, είναι αυτό κατά το οποίο ο Ερντογάν δεν θα βρίσκεται πια στην εξουσία.

Η έρευνα της RAND, που πραγματοποιήθηκε κατά παραγγελία του αμερικανικού Πενταγώνου, έχει στόχο να καταγράψει την τουρκική πολιτική σε θέματα διπλωματίας, άμυνας και εσωτερικών υποθέσεων, καθώς και να αξιολογήσει τις επιπτώσεις της στο στρατηγικό σχεδιασμό των ΗΠΑ. Το τελικό κείμενο της ανάλυσης, που ξεπερνά τις 270 σελίδες, επιβεβαιώνει αρκετές από τις προσεγγίσεις που έχουν γίνει ως τώρα για την Τουρκία και για τον ίδιο τον πρόεδρό της.

Ένα από τα βασικά συμπεράσματα είναι ότι η Τουρκία παραμένει μια πολωμένη χώρα, στην οποία ο συνταγματικός και νομικός μετασχηματισμός, εντός ενός κοινοβουλευτικού συστήματος, έχει δώσει τη θέση του σε ένα «αυταρχικό κράτος με μια ισχυρή εκτελεστική προεδρία». Ο πρόεδρος της Τουρκίας «χρησιμοποίησε τις εθνικιστικές, θρησκευτικές και εθνοτικές εντάσεις για να προωθήσει την πολιτική του ατζέντα». Για αυτό και πολλοί Τούρκοι ανησυχούν για την υποβάθμιση της δημοκρατίας στη χώρα, την οικονομική αβεβαιότητα και βεβαίως τη διαιώνιση του κουρδικού ζητήματος.

Παρά τις προσπάθειες της Άγκυρας να κάνει προβολή ισχύος «η επιρροή της στον Καύκασο και την Κεντρική Ασία, πιθανότατα θα είναι περιορισμένη». Αυτό εξηγεί και σε ένα βαθμό τους λόγους για τους οποίους το ΝΑΤΟ συνεχίζει να έχει σημαντικό ρόλο για την εθνική ασφάλεια της Τουρκίας, πέραν της αυξανόμενης αμφισβήτησης του πόσο “επίκαιρη” είναι η Ατλαντική Συμμαχία. Έτσι η Τουρκία θα συμμετέχει στις δραστηριότητες της Συμμαχίας στο βαθμό και με τον τρόπο που το επιτάσσουν τα μεταβαλλόμενα συμφέροντά της.

Σε ό,τι αφορά τις σχέσεις της Τουρκίας με την ΕΕ, η εκτίμηση είναι το προφανές, ότι βρίσκονται δηλαδή σε πάρα πολύ χαμηλό επίπεδο. Μεταναστευτικό, μετακινήσεις, αντιμετώπιση της τρομοκρατίας και το Κυπριακό είναι τα μόνιμα “αγκάθια” και τα οποία θα «καθορίσουν τη διάρκεια της ενταξιακής διαδικασίας και τις εναλλακτικές για τη μελλοντική σχέση τους».

Αξίζει να σημειωθεί ότι, σε αντίθεση με όσα λέγονται και γράφονται συχνά στα ΜΜΕ, η RAND αποφεύγει να αποδεχθεί τη συνεργασία Ρωσίας-Τουρκίας ως “στρατηγική”. Αρκείται μόνο στη διαπίστωση ότι οι δύο χώρες «ισχυρίζονται ότι έχουν στρατηγική συνεργασία και έχουν κάποια συγκλίνοντα συμφέροντα, όπως παραμένουν σημαντικά σημεία τριβής και η προοπτική για μια σύγκρουση».

Δεν είναι απαραίτητη μια ρήξη με τις ΗΠΑ

Η εκτίμηση των συντακτών της μελέτης για τις αμερικανοτουρκικές σχέσεις είναι πως θα παραμείνουν ρευστές, αλλά δεν είναι αναπόφευκτη μια «μεγάλη ρήξη». Ουάσιγκτον και Άγκυρα συνεχίζουν να έχουν μια σειρά συγκλίνοντων συμφερόντων, όπως η «εξισορρόπηση της Ρωσίας και του Ιράν, η αντιμετώπιση της τρομοκρατίας και η σταθερότητα στη Μέση Ανατολή». Η ίδια η Τουρκία άλλωστε, θεωρεί «πολύτιμη την αμυντική συνεργασία με τις ΗΠΑ. Οι ένοπλες δυνάμεις της θέλουν να συνεργαστούν αποτελεσματικά με τις αμερικανικές και να συνεχίσουν να βασίζονται στον αμερικανικό στρατιωτικό εξοπλισμό».

Με βάση αυτά τα σημεία σύγκλισης, η RAND θεωρεί ότι οι ΗΠΑ χρειάζονται μια μακροπρόθεσμη στρατηγική, ώστε να προασπίσουν τις σχέσεις τους με την Τουρκία από τις «αποσταθεροποιητικές εξελίξεις των τελευταίων ετών». Εμμέσως πλην σαφώς, εδώ η έκθεση εξηγεί ότι για τα αμερικανικά συμφέροντα, είναι αναγκαίο να υπάρξει πολιτική αλλαγή στην Τουρκία και κατά βάση να απομακρυνθεί ο Ερντογάν.

«Χρειάζονται πρωτοβουλίες, μέσα στη δεκαετία που διανύουμε, για να ανακάμψει μια αξιόπιστη στρατηγική συνεργασία, αν μια δημοκρατική αντιπολίτευση ανέλθει και επαναφέρει το ρόλο της Τουρκίας ως πιο συνεργάσιμο σύμμαχο και αξιόπιστο περιφερειακό και παγκόσμιο εταίρο». Δεν είναι τυχαίο ότι στις προτάσεις τους, οι συντάκτες θεωρούν αναγκαία την επανέναρξη του διαλόγου με τους Κούρδους, με τη διαμεσολάβηση των ΗΠΑ.

Δεν αποκλείουν, εν τω μεταξύ, την «προσωρινή ή και μόνιμη απώλεια πρόσβασης στην αεροπορική βάση του Ιντσιρλίκ και σε άλλες εγκαταστάσεις των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ στην Τουρκία». Αυτό σημαίνει ότι πριν την οποιαδήποτε εξομάλυνση των σχέσεων με την Τουρκία, θεωρούν σχεδόν βέβαιη την επιδείνωσή τους για ένα απροσδιόριστο διάστημα.

Τα τέσσερα σενάρια

Πάντως, η ανάλυση καταγράφει τέσσερα δυνητικά σενάρια, κατά τα οποία μπορεί να εξελιχθεί η πορεία της Τουρκίας, χωρίς όμως να αξιολογεί ποιο εξ αυτών είναι πιο πιθανό να εκτυλιχθεί:

• «Ο δύσκολος σύμμαχος». Η Τουρκία συνεχίζει να λειτουργεί με ήξεις αφήξεις στην αφοσίωσή της στο ΝΑΤΟ, διατηρώντας «συναλλακτικές σχέσεις με την Ευρώπη και τις ΗΠΑ», αλλά οι διαφορές τους θα είναι διαχειρίσιμες.
• «Η ανερχόμενη δημοκρατία». Στο σενάριο αυτό, «ο ηγέτης της πολιτικής αντιπολίτευσης ή συνασπισμού κερδίζει τον Ερντογάν μετά το 2023, αναιρεί τις συνταγματικές αλλαγές του 2017 και υιοθετεί μια πιο Δυτικόστροφη εξωτερική πολιτική. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε ενισχυμένη συνεργασία ΗΠΑ και Ευρώπης με την Τουρκία, βελτίωση σχέσεων με το Ισραήλ και τα αραβικά κράτη και πρόοδος στο Κουρδικό και το Κυπριακό».
• «Στρατηγική εξισορρόπηση». Στο σενάριο αυτό η Τουρκία επιδιώκει ενεργά να εξισορροπήσει τους δεσμούς της με το ΝΑΤΟ, από τη μια, και τη συνεργασία της με τη Ρωσία, το Ιράν και την Κίνα, από την άλλη, αλλάζοντας κάθε τόσο “συνασπισμό”, στο πλαίσιο του εκλογικού μανιφέστου του Ερντογάν το 2018. «Αυτή είναι και η κοσμοαντίληψη πολλών πολιτικών του κυβερνώντος κόμματος AKP και του [εθνικιστικού] MHP».
• «Ευρασιατική δύναμη». Και η τέταρτη εκδοχή είναι να βαθύνει το ρήγμα με την Ευρώπη και τις ΗΠΑ, σε βαθμό που η Τουρκία «θα αποχωρήσει επίσημα από το ΝΑΤΟ και θα ευθυγραμμιστεί με εταίρους στην Ευρασία και τη Μέση Ανατολή». Αυτό το σενάριο «οδηγεί σε συγκρουσιακές σχέσεις και ενέχει τον κίνδυνο στρατιωτικών επεισοδίων».

Σε κάθε περίπτωση, όσο συνεχίζουν τα πράγματα να μένουν ως έχουν, η «κατάσταση απαιτεί θεμελιώδη επαναπροσδιορισμό της στρατηγικής των ΗΠΑ και της Ευρώπης απέναντι στην Τουρκία, προετοιμασία για ταραχώδεις εξελίξεις σε όλους τους τομείς, αλλά και πρωτοβουλίες που θα μπορούσαν να διατηρήσουν τη συνεργασία σε θέματα αμοιβαίων συμφερόντων».