Ρωσική σφήνα στην ευρωπαϊκή μεσολάβηση μεταξύ Σερβίας-Κοσόβου

Με το σάβανο της Πηνελόπης μοιάζουν τα τεκταινόμενα στο διπλωματικό πεδίο για την εξομάλυνση των σχέσεων μεταξύ Σερβίας-Κοσόβου. Η ΕΕ –με την ενεργό υποστήριξη των ΗΠΑ– έχει εντατικοποιήσει τις προσπάθειες για απευθείας διαπραγματεύσεις των δύο. Οι εντάσεις στις σχέσεις Βελιγραδίου-Πρίστινας ξεκινούν από το περασμένο καλοκαίρι και σε ορισμένες στιγμές οξύνθηκαν μέχρι την πρόκληση θερμού επεισοδίου.

Ενώ έχει προφανώς φύγει από το τραπέζι το ενδεχόμενο αμοιβαίας αναγνώρισης, η οποία θεωρείται μαξιμαλιστική στόχευση, οι συναντήσεις έχουν γίνει πιο τακτικές, το ίδιο και οι επισκέψεις Ευρωπαίων και Αμερικανών αξιωματούχων στις δύο πλευρές. Ο διάλογος, πάντως, μοιάζει προς το παρόν σαν διάλογος κωφών. Κι αυτό, επειδή ο διάλογος δεν πρέπει να απομονωθεί από το διεθνές πλαίσιο. Ενώ πρόκειται για σχετικά μικρό ζήτημα, με δεδομένη τη σύγκρουση της Δύσης με τη Ρωσία προσλαμβάνει άλλες διαστάσεις, επειδή υπάρχει πάντα το ενδεχόμενο μεταφοράς της έντασης και πέραν της Ουκρανίας.

Ο Ρώσος πρέσβης στο Βελιγράδι –με θητεία πλέον των 15 χρόνων– Αλεξάνταρ Μπότσαν-Χαρτσένκο (Aleksandar Botsan-Khartsenko) μιλάει πλέον με ξένη για τα διπλωματικά δεδομένα γλώσσα, αποκαλύπτοντας έτσι την ανάμιξη της Μόσχας στα Βαλκάνια και με αφορμή το συγκεκριμένο ζήτημα. Ως εκ τούτου γίνονται και πιο κατανοητές και οι λόγοι της ανησυχίας των Δυτικών και οι επιδιώξεις τους σ’ αυτό το μέτωπο.

Είναι κατά συνέπεια λογικό η ΕΕ προς το παρόν να αρκείται στη διεξαγωγή διαλόγου, δηλαδή να κρατάει τη Σερβία στο τραπέζι των συνομιλιών. Η Ουάσιγκτον, ωστόσο, είναι προφανές ότι επιδιώκει να χρησιμοποιήσει τον αλβανικό παράγοντα σαν πολιορκητικό κριό έναντι της Σερβίας, με σκοπό να πιέσει το Βελιγράδι να ξεκαθαρίσει τις προθέσεις του σε ό,τι αφορά στη σχέση του με τη Μόσχα.

Δεν είναι καθόλου τυχαία δύο γεγονότα που εξελίσσονται παράλληλα με την μεσολαβητική προσπάθεια των Βρυξελών. Αλβανοί του Πρέσεβο (νότια Σερβία) και κυρίως Βόσνιοι του Σαντζάκ (Σερβία) συντονίζονται και θέτουν ζήτημα αμοιβαιότητας με όσα το Βελιγράδι διεκδικεί για την σερβική κοινότητα στο Κόσοβο. Συγκεκριμένα, και ενώ βουλευτές τους επισκέφθηκαν την Πρίστινα, ζητούν να αποκτήσουν “Ένωση Δήμων και Κοινοτήτων” ανάλογη με αυτή που πρόκειται να ιδρυθεί στο Κόσοβο στις περιοχές που πλειοψηφούν οι Σέρβοι. Ο Αμερικανός Πρέσβης στο Βελιγράδι Κρίστοφερ Χιλ έσπευσε να δηλώσει ότι δεν σχετίζονται τα δύο ζητήματα, περισσότερο για να πει ότι οι ΗΠΑ δεν έχουν ανάμιξη. Είναι εν τούτοις έργο των υπηρεσιών της Άγκυρας όπως είχαμε γράψει σε άλλο σημείωμα.

Νέα συνάντηση Βούτσις-Κούρτι

Το δεύτερο και ουσιαστικότερο είναι ότι 16 και 17 Μαρτίου η δύναμη του ΝΑΤΟ στην περιοχή του Κοσόβου (KFOR) έχει ανακοινώσει τη διεξαγωγή μεγάλης άσκησης με κινητοποίηση του συνόλου του δυναμικού της και σε περιοχές με σερβική παρουσία. Πρόκειται για σαφές μήνυμα. Για το Σάββατο 19 Μαρτίου, έχει προγραμματιστεί κρίσιμη συνάντηση του Σέρβου προέδρου Αλεξάνταρ Βούτσιτς με τον πρωθυπουργό του Κοσόβου Αλμπίν Κούρτι, παρουσία του μεσολαβητή της ΕΕ Μίροσλαβ Λαϊτσακ. Ενδεχομένως, έχοντας θετική προαίσθηση από το γεγονός ότι το 2001 στην Οχρίδα Σλάβοι και Αλβανοί των Σκοπίων είχαν καταλήξει στη γνωστή συμφωνία, ορίστηκε ο γύρος αυτός να διεξαχθεί στη συγκεκριμένη πόλη. Τίποτε όμως δεν προμηνύει θετική έκβαση.

Ο Σέρβος Πρόεδρος θεωρεί ότι είναι όρος εκ των ουκ άνευ η ίδρυση της “Ένωσης Σερβικών Δήμων και Κοινοτήτων” στο Κόσοβο, όπως έχει εξάλλου συμφωνηθεί από το 2015 στις Βρυξέλλες. Ο πρωθυπουργός του Κοσόβου, όμως, μπορεί να έχει αποσύρει προς το παρόν την αξίωση αμοιβαίας αναγνώρισης των δύο κρατών, δεν δεσμεύεται για τη νομιμοποίηση της “Ένωση Δήμων και Κοινοτήτων” ως εγγύηση για την σερβική κοινότητα, η οποία χρήζει προστασίας μετά τα αυξημένα κρούσματα βιαιοπραγιών εναντίον της.

Και μαζί με τούτο είναι και η εκκρεμότητα σε ό,τι αφορά στα μοναστήρια και στα προνόμια της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Το Πετς είναι η ιστορική και θεσμική έδρα του Πατριάρχη των Σέρβων, αλλά εδαφικά ανήκει στο Κόσοβο. Στο σύνθετο αυτό τοπίο η ΕΕ και οι ΗΠΑ επιδιώκουν το Σάββατο να υπογραφεί συμφωνία στη βάση του γαλλο-γερμανικού σχεδίου των 11 σημείων.
Είναι αυτό το σχέδιο που η Ρωσία καλεί τη Σερβία να απορρίψει.

Δεν είναι σαφές εάν η Μόσχα όντως ενδιαφέρεται για τις τύχες των Σέρβων στη Βαλκανική και για τη διατήρηση της θέσης τους στην περιοχή, ή απλώς επιδιώκει τη συντήρηση της έντασης, όπως και στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη. Ο Ρώσος πρέσβης στο Βελιγράδι, πάντως, καλεί δημόσια τον πρόεδρο Βούτσιτς να αντισταθεί στις πιέσεις της Δύσης. Το ζήτημα του Κοσόβου –σύμφωνα με τον Χαρτσένκο– πρέπει να διευθετηθεί σε άλλο γεωπολιτικό πλαίσιο, σ’ αυτό που θα έχει διαμορφωθεί μετά τη νικηφόρα κατ’ αυτόν λήξη του πολέμου στην Ουκρανία.

Σ’ αυτό το πλαίσιο η επίσκεψη την Κυριακή του Δένδια στην Πρίστινα, οι συναντήσεις του και ειδικά το φιλικό γεύμα του με τον πρωθυπουργό Κούρτι έχει διπλή ανάγνωση. Η εύκολη ότι η Ελλάδα συντάσσεται με το πλαίσιο των Δυτικών, ώστε το Βελιγράδι να συμβιβαστεί με την ένταξη του Κοσόβου σε διεθνείς οργανισμούς ανεξαρτήτως της απουσίας αμοιβαίας αναγνώρισης. Καθόλου τυχαίο, εξάλλου, ότι οι υπουργοί Εξωτερικών της ΕΕ ομόφωνα αναγνώρισαν τα διαβατήρια της Πρίστινας και κατάργησαν τη βίζα.

Μια άλλη προσέγγιση της επίσκεψης Δένδια και της δημοσιότητας που δόθηκε, είναι η στήριξή του στον Κούρτι, ώστε να ξεπεράσει δισταγμούς και εσωτερικές αντιστάσεις και να είναι πιο εποικοδομητικός στη συνάντηση του Σαββάτου με τον Βούτσιτς. Εάν ο Κοσοβάρος εμφανιστεί διαλλακτικός στο ζήτημα της αυτόνομης σερβικής “Ένωσης Δήμων και Κοινοτήτων” θα δυσκολέψει τον Βούτσιτς να αρνηθεί το σύνολο του γαλλο-γερμανικού σχεδίου…