SADAT: Οι παραστρατιωτικοί του Ερντογάν στην Αφρική

Η SADAT ιδρύθηκε το 2012 από πρώην στελέχη του τουρκικού στρατού και αυτοπροσδιορίζεται ως “Εταιρεία Στρατιωτικής Συμβουλευτικής και Αμυντικών Συμβάσεων” που ειδικεύεται στην εκπαίδευση στρατιωτικού προσωπικού, παροχή συμβουλευτικών υπηρεσιών και ενίσχυση των αμυντικών δυνατοτήτων. Ο επίσημος στόχος της είναι να βοηθά χώρες και κοινότητες με μουσουλμανική πλειοψηφία παγκοσμίως να αναπτύξουν τις αμυντικές τους ικανότητες, προωθώντας παράλληλα μια συντηρητική ισλαμική κοσμοθεωρία, ευθυγραμμισμένη με το κυβερνόν κόμμα της Τουρκίας, το AKP.

Οι σχέσεις Ερντογάν και Τανριβέρντι, ιδρυτή της οργάνωσης, μετρούν από το 1994 οπότε ο πρώτος εκτελούσε χρέη δημάρχου Κωνσταντινούπολης και ο δεύτερος ήταν εν ενεργεία Ταξίαρχος υπηρετώντας στην Κωνσταντινούπολη. Σημείο καμπής στη συνεργασία των δύο ομοϊδεατών ήταν η απόπειρα πραξικοπήματος του 2016 μετά το οποίο ο Ερντογάν έθεσε τον Τανριβέρντι επικεφαλής του στρατιωτικού συμβουλίου. Η ανάθεση τέτοιων νευραλγικών καθηκόντων σε “πιστούς” ανθρώπους του κοντινού κύκλου των ηγετών χωρών είναι σύνηθες φαινόμενο σε αυταρχικά καθεστώτα όπως αυτό της Τουρκίας.

Έτσι ο Τούρκος πρόεδρος μπορεί πιο εύκολα να επηρεάζει σε μάλλον καθοριστικό βαθμό τις ενέργειες της εταιρείας ώστε να εξυπηρετούν άμεσα τα τουρκικά και ενίοτε προσωπικά-πολιτικά του συμφέροντα. Η στενή σχέση ανάμεσα στα δύο πρόσωπα θολώνει τα όρια μεταξύ κρατικών και ιδιωτικών στρατιωτικών δραστηριοτήτων της εταιρείας. Αυτό ενισχύει τη θέση ότι η SADAT λειτουργεί ως μέρος της “γκρίζας ζώνης”  της στρατηγικής της Τουρκίας — μια υβριδική προσέγγιση που συνδυάζει διπλωματία, στρατιωτική πίεση και μυστικές επιχειρήσεις για την επέκταση της επιρροής μειώνοντας τη πιθανότητα σύγκρουσης.

SADAT: Το μακρύ χέρι της Άγκυρας

Η χρήση της SADAT από την Άγκυρα εντάσσεται σε ένα ευρύτερο μοτίβο αξιοποίησης των PMCs για ευέλικτες και κεκαλυμμένες επιχειρήσεις, ιδίως σε περιπτώσεις όπου οι παραδοσιακές στρατιωτικές αποστολές είναι πολιτικά ευαίσθητες ή δαπανηρές. Παρόμοια με τη χρήση της Wagner Group από τη Ρωσία ή ιδιωτικών αναδόχων από τις ΗΠΑ, η SADAT επιτρέπει στην Άγκυρα να προβάλλει ισχύ στο εξωτερικό με δυνατότητα αποποίησης ευθυνών (plausible deniability). Στο εξωτερικό λειτουργεί ως ανάδοχος ασφαλείας, εκπαιδεύοντας τοπικές δυνάμεις και πολιτοφυλακές σε περιοχές συγκρούσεων, κυρίως εκεί όπου η Τουρκία έχει γεωπολιτικά συμφέροντα.

Την τελευταία δεκαετία, η Τουρκία επιδιώκει σταθερά να επεκτείνει το διπλωματικό, οικονομικό και στρατιωτικό αποτύπωμά της στην Αφρική. Η τουρκική προσέγγιση διαφοροποιείται από τα παραδοσιακά δυτικά και κινεζικά μοντέλα, δίνοντας έμφαση στην κοινή ισλαμική κληρονομιά και ιστορικούς δεσμούς με αφρικανικά κράτη, με τη SADAT να αποτελεί ιδανικό εργαλείο υλοποίησης αυτής της πρακτικής.

Ενώ η Τουρκία αναπτύσσει επίσημες στρατιωτικές αποστολές εκπαίδευσης και ειρηνευτικών δυνάμεων, η SADAT λειτουργεί ως παραστρατιωτικό σκέλος, παρέχοντας εξειδικευμένη εκπαίδευση και συμβουλευτικές υπηρεσίες σε διάφορες αφρικανικές κυβερνήσεις και μη κρατικούς παράγοντες. Οι δραστηριότητες αυτές προάγουν τα τουρκικά συμφέροντα ενισχύοντας συμμάχους, σταθεροποιώντας φιλικά καθεστώτα και αυξάνοντας την επιρροή σε περιοχές που παραδοσιακά διεκδικούνταν από Μεγάλες Δυνάμεις.

Η περιοχή του Σαχέλ, μια αχανής και ευάλωτη ζώνη νότια της Σαχάρας, έχει γίνει εστία των επιχειρήσεων της SADAT. Η περιοχή αντιμετωπίζει σοβαρές προκλήσεις, όπως τζιχαντιστικές εξεγέρσεις, εθνοτικές συγκρούσεις και αποτυχημένες κυβερνήσεις. Το κενό ασφαλείας από τη σταθερά μειούμενη επιρροή της Δύσης  έχει προσελκύσει εξωτερικούς παράγοντες, όπως τα απότοκα της ρωσικής Wagner Group και όλο και περισσότερο τις τουρκικές ομάδες.

Πόλεμος μισθοφόρων στην Αφρική

Σύμφωνα με αναφορές, η SADAT έχει εγκαταστήσει στρατόπεδα εκπαίδευσης και ομάδες συμβούλων  στο Μάλι, το Νίγηρα, τη Κεντρική Αφρικανική Δημοκρατία και τη Μπουρκίνα Φάσο. Οι προσπάθειες της περιλαμβάνουν την εκπαίδευση τοπικών στρατιωτικών μονάδων στην αντιμετώπιση της τρομοκρατίας, ανταρτοπόλεμο και επιχειρήσεις πληροφοριών, καθώς και τη βοήθεια στην οργάνωση παραστρατιωτικών ομάδων που ευθυγραμμίζονται με τα στρατηγικά συμφέροντα της Άγκυρας. Συχνά στο διεθνή τύπο η SADAT περιγράφεται ως η “τουρκική Wagner” λόγω του αυξανόμενου παραστρατιωτικού της αποτυπώματος και του ρόλου της στην παροχή στρατιωτικής βοήθειας σε εύθραυστες χώρες.

Ωστόσο, σε αντίθεση με τη Wagner, η SADAT εμφανίζει αισθητά πιο ιδεολογικό χαρακτήρα, με σαφείς δεσμούς με το ισλαμικό συντηρητικό όραμα της Τουρκίας. Σύμφωνα με το επίσημο ενημερωτικό εγχειρίδιο της οργάνωσης, η αποστολή της αναγράφεται ως εξής: “Η εδραίωση της συνεργασίας μεταξύ των μουσουλμανικών χωρών σε θέματα άμυνας και ασφάλειας με σκοπό ο ισλαμικός κόσμος να λάβει τη θέση που του αξίζει ανάμεσα στις Μεγάλες Διεθνείς Δυνάμεις ως αυτούσια στρατιωτική δύναμη.”

Η παρουσία της SADAT στο Σαχέλ προσθέτει πολυπλοκότητα σε ένα ήδη πολύπλοκο περιβάλλον ασφάλειας. Η Ρωσία, μέσω της Wagner Group και των σημερινών της συνεχιστών (Africa Corps, Redut) έχει προσεγγίσει τις κυβερνήσεις του Σαχέλ, προσφέροντας μισθοφόρους για την καταπολέμηση των τζιχαντιστών και τη σταθεροποίηση καθεστώτων. Η Γαλλία, που παραδοσιακά ήταν η κυρίαρχη εξωτερική στρατιωτική δύναμη στην περιοχή, έχει αντιμετωπίσει αυξανόμενη αντίσταση και απώλεια επιρροής μετά από χρόνια επιχειρήσεων κατά της τρομοκρατίας.

Η SADAT προσφέρει μια εναλλακτική λύση, παρέχοντας στρατιωτική υποστήριξη δεμένη με το δικό της γεωπολιτικό όραμα. Η αύξηση των δρώντων στην περιοχή ενισχύει το εύθραυστο της ισορροπίας δυνάμεων, εγείροντας προβληματισμούς για ενδεχόμενες συγκρούσεις μέσω αντιπροσώπων (proxy warfare) και περιφερειακή αστάθεια. Ανάλυση του Foundation for Defense of Democracies (FDD) εκτιμά ως πιθανή μια σύγκρουση μεταξύ της SADAT και τζιχαντιστικών οργανώσεων όπως η Jama’at Nasr al-Islam wal Muslimin (JNIM), που βλέπουν με καχυποψία την τουρκική επέκταση και αποδίδουν στην Άγκυρα ιμπεριαλιστικές βλέψεις.

…και οι ανταγωνιστές

Η τουρκική “στροφή προς την Αφρική”  στοχεύει στην απόκτηση πολιτικής επιρροής, οικονομικών ευκαιριών και αμυντικών συνεργασιών που θα τη βοηθήσουν να εκπληρώσει τους φιλόδοξους στρατηγικούς της στόχους. Το Atlantic Council επισημαίνει ότι η αυξανόμενη παρουσία της Τουρκίας στο Σαχέλ θα μπορούσε να αμφισβητήσει τη δυτική επιρροή, ιδιαίτερα των ΗΠΑ και της Γαλλίας, αναγκάζοντας μια αναπροσαρμογή των εξωτερικών πολιτικών προτεραιοτήτων στην περιοχή.

Η SADAT αποτελεί πιόνι που κινείται στη γκρίζα ζώνη της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής. Συνδυάζει ιδιωτικές στρατιωτικές ικανότητες με κρατικούς ιδεολογικούς και γεωπολιτικούς στόχους. Το αναπτυσσόμενο αποτύπωμά της στην Αφρική, ειδικά στο Σαχέλ, αντανακλά τις φιλοδοξίες της Άγκυρας να γίνει σημαντικός παίκτης ασφαλείας πέρα από τα σύνορα της, αμφισβητώντας μετά προσοχής παραδοσιακές δυνάμεις. Εάν ωστόσο ο ρόλος και η παρουσία της αυξηθεί στη περιοχή του Σαχέλ ενδέχεται να βρεθεί στο στόχαστρο και τζιχαντιστικών οργανώσεων τις οποίες δεν είναι σε θέση να υποτιμήσει μετά τις αποτυχίες της κατά πολύ ισχυρότερης Wagner στη Μοζαμβίκη.