Στη σκιά του πολέμου στην Ουκρανία οι εκλογές στη Μολδαβία

Η εκλογική διαδικασία λαμβάνει χώρα εν μέσω εύλογων ανησυχιών των Μολδαβών, μήπως η χώρα τους εμπλακεί στον πόλεμο της Ουκρανίας, ιδίως αν αυτός λάβει ανεξέλεγκτες διαστάσεις με τη άμεση συμμετοχή τρίτων. Ή ακόμη αν οι πολιτικές διεργασίες, που κινούνται από το παρασκήνιο, οδηγήσουν σε εμφύλιο. Πολλώ δε μάλλον, που οι προτεινόμενες αλλαγές στο Σύνταγμα, εν μέρει, αντικατοπτρίζουν όσες έγιναν στο ουκρανικό Σύνταγμα το 2019 και όριζαν ότι στρατηγικός στόχος της Ουκρανίας είναι να ενταχθεί σε ΕΕ και ΝΑΤΟ.

Η Μολδαβία, χωρίς διέξοδο στη θάλασσα, έχει σύνορα 1.202 χλμ με την Ουκρανία και 683 χλμ με τη Ρουμανία. Έχει μάλιστα σημαντικές αναλογίες με την Ουκρανία. Η μια είναι ο ταυτοτικός διχασμός. Ο μισός πληθυσμός θεωρεί ότι ανήκει στο ευρύτερο ρουμανικό έθνος, ως το ανατολικό τμήμα της παλαιάς ηγεμονίας της Μολδαβίας, αυτό που ως Βεσσαραβία απέκτησε η Ρωσική Αυτοκρατορία το 1812 από τους Τούρκους και την ευθύνη της διοικητικής της οργάνωσης είχε αναλάβει ο Ιωάννης Καποδίστριας.

Ο υπόλοιπος πληθυσμός –μείγμα εθνικών ομάδων– κατά πλειονότητα είναι εθνικά Μολδαβοί. Αυτοί έχουν θετική προδιάθεση για τη Ρωσία. Σύμφωνα με πρόσφατη δημοσκόπηση, «μόνο το 46% των Μολδαβών βλέπουν τη Ρωσία ως μέτρια ή μεγάλη απειλή για τη χώρα τους, ενώ το 53% την κατατάσσει μεταξύ των σημαντικότερων οικονομικών εταίρων της χώρας – πίσω από την ΕΕ με 66% και τη γειτονική Ρουμανία με 69%. Ομοίως, οι μισοί από τους ερωτηθέντες βλέπουν τη Ρωσία ως έναν από τους σημαντικότερους πολιτικούς εταίρους της χώρας».

Υπερδνειστερία και Γκαγκαουζία

Επιπλέον, στη Μολδαβία, ήδη από τις αρχές του 1990, ακριβώς ως αντίδραση στους τότε σχεδιασμούς για ένωση με τη Ρουμανία, αναδύθηκε –με τη βοήθεια του ρωσικού στρατού– η αποσχισμένη περιοχή της Υπερδνειστερίας (475.665 κάτοικοι, απογραφή 2015), με την πλειονότητα των κατοίκων να είναι Μολδαβοί αλλά και σημαντικό ποσοστό Ρώσων και Ουκρανών. Αυτή επιβιώνει με την παρουσία ρωσικής δύναμης 1.500 στρατιωτών. Οι σχέσεις Υπερδνειστερίας-Μολδαβίας δεν είναι εχθρικές, σε αντίθεση με το ό,τι συνέβη μεταξύ Κιέβου και ανατολικής Ουκρανίας. Μάλιστα, οι δημοσκοπήσεις δεν έδειξαν ποτέ ότι η επιστροφή της Υπερδνειστερίας αποτελεί προτεραιότητα για τους πολίτες της Μολδαβίας. Δεν συγκαταλέγεται καν στα 10 πιο επείγοντα προβλήματα.

Υπάρχει και η μικρή αυτόνομη περιοχή των Γκαγκαούζων, τουρκόφωνων ορθόδοξων χριστιανών και ρωσόφιλων (περίπου 130.000), που οι πρόγονοί τους αντικατέστησαν, μαζί με άλλους χριστιανούς, τους μουσουλμάνους της φυλής Νογκάι, που κατοικούσαν ως τις αρχές του 19ου αιώνα στην περιοχή Μπουντζάκ στη νότια Μολδαβία. Προσφάτως, πολιτικοί της Γκαγκαουζίας μπήκαν στο στόχαστρο δυτικών κυρώσεων.

Οι εσωτερικές αντιθέσεις, σε καταθλιπτικό οικονομικό κλίμα, που προκάλεσε η διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης και των οικονομικών της δικτύων, είχε ως συνέπεια πρωτοφανή δημογραφική κρίση, με κάθετη μείωση των γεννήσεων και τεράστιο μεταναστευτικό κύμα. Σύμφωνα με τελευταία αξιόπιστα στοιχεία, τον Ιανουάριο 2021, ο μόνιμος πληθυσμός της Μολδαβίας ήταν 2.597.107 άτομα. Κατά το Υπουργείο Εξωτερικών και Ευρωπαϊκής Ολοκλήρωσης της Μολδαβίας, οι πολίτες της που ζουν στο εξωτερικό είναι τουλάχιστον 1.250.000.

Σε αυτό το πλαίσιο οι πολιτικές διεργασίες σφραγίζονται από το κυρίαρχο δίλημμα, όπως και στην Ουκρανία: Επιλογή μεταξύ Δύσης και Ρωσίας, μεταξύ ρουμανομολδαβικού εθνικισμού και φιλορωσικού “διεθνισμού”. Η σύγκρουση για την επιρροή υπήρξε σκληρή και τώρα σφοδρότερη. Η Δύση επιχειρεί με επιμονή να μειώσει τη φιλορωσική πολιτική παρουσία, με όχημα την ένταξη αφενός στην ΕΕ (από την οποία έχει λάβει πρόσκληση), αφετέρου από το ΝΑΤΟ, με σκοπό να ακυρώσει ένα ρωσικό προγεφύρωμα στα μετόπισθεν της Ουκρανίας και κοντά στα Βαλκάνια.

Δεν αποτελεί έκπληξη, λοιπόν, ότι το Κισινάου επισκέφθηκαν τελευταία διαδοχικά ο Γερμανός καγκελάριος και οι πρόεδροι Εσθονίας, Λιθουανίας, Λετονίας, Ρουμανίας και Πολωνίας. Μια εβδομάδα πριν τις εκλογές κατέφθασε και η φον ντερ Λάιεν, προσφέροντας δύο δισ. για κοινωνικά προγράμματα, τα δύο τρίτα ως δάνειο. Είχε προηγηθεί ο Μπλίνκεν, ο οποίος υποσχέθηκε 124 εκατ. για την ενεργειακή ασφάλεια και την αντιμετώπιση της ρωσικής παραπληροφόρησης. Στόχος των επισκέψεων και η διενέργεια του δημοψηφίσματος είναι η επανεκλογή της νυν προέδρου Maia Santu.

Η πρόεδρος και ο “εσωτερικός εχθρός”

Η Σάντου είναι φαβορί, αφού πίσω της συντάσσεται όλο το φιλοδυτικό και φιλορουμανικό μπλοκ, καθώς κι όλες οι δυτικές υπηρεσίες. Επιπλέον, υποστηρίζεται από τους Μολδαβούς του εξωτερικού. Στις προεδρικές εκλογές του 2020 είχαν κατά 93% ψηφίσει υπέρ της και οι 244.000 αυτές ψήφοι της έδωσαν άνετη νίκη επί του τότε αντιπάλου της, φιλορώσου Ντοντόν. Παρ’ όλα αυτά, δεν είναι όλα ρόδινα για την πρόεδρο. Αν και υπέρ της τροποποίησης του Συντάγματος δηλώνει το 52%, το ποσοστό που λαμβάνει η ίδια στον πρώτο γύρο είναι γύρω στο 35%.

Δημοσκόπηση του Σεπτεμβρίου έδειξε 34% αναποφάσιστους. Γι’ αυτό οι προεδρικές εκλογές συνδυάστηκαν με το δημοψήφισμα για την αναθεώρηση του συντάγματος, που υποτίθεται ότι ήταν απαραίτητο για την ένταξη στην ΕΕ. Ψήφο στην ΕΕ συνεπάγεται και ψήφο στη Σάντου. Οι δυσκολίες της προέδρου πηγάζουν από την αποτυχία της στην οικονομία. Απόφοιτος της Σχολής Διακυβέρνησης John F. Kennedy του Χάρβαρντ και πρώην αξιωματούχος της Παγκόσμιας Τράπεζας, εξελέγη πρόεδρος το Νοέμβριο 2020, εμφανιζόμενη ως πολέμια της διαφθοράς και φιλοευρωπαία.

Το 2021, το κόμμα της (Κόμμα Δράσης και Αλληλεγγύης) κέρδισε την πλειοψηφία στις κοινοβουλευτικές εκλογές, δίνοντάς της άνεση να εφαρμόσει το πρόγραμμά της. Τρία χρόνια αργότερα, η Μολδαβία παραμένει βυθισμένη σε οικονομική και πολιτική αστάθεια. Η χώρα δέχτηκε τον μεγαλύτερο αριθμό Ουκρανών προσφύγων κατά κεφαλήν κι αυτό άσκησε πίεση στο σύστημα περίθαλψης, τις δημόσιες υπηρεσίες και τις υποδομές της. Ταυτόχρονα το εμπόριο με Μόσχα και Κίεβο κατέρρευσε. Ο πληθωρισμός αυξήθηκε έως και 40%. Τον χειμώνα του 2022 εκδηλώθηκε σοβαρή ενεργειακή κρίση, επειδή η Μολδαβία είχε μεγάλο χρέος στη Gazprom, παρότι αγοράζει σε χαμηλότερες τιμές από αυτές τις αγορές. Σημειώθηκαν διακοπές ρεύματος, επειδή τα ενεργειακά συστήματα της σοβιετικής εποχής παρέμειναν συνδεδεμένα με εκείνα της Ουκρανίας.

Απέναντι στην κοινωνική απογοήτευση, η Σάντου έπαιξε το χαρτί του αντιρωσισμού και του εσωτερικού εχθρού. Πήρε θέση υπέρ της Ουκρανίας και κατηγόρησε τη Μόσχα ότι προσπαθεί να ανατρέψει την κυβέρνησή της. Ως όργανο της ρωσικής διείσδυσης κατέδειξε τον επιχειρηματία και πολιτικό Ilan Shor, ο οποίος αναγκάστηκε να διαφύγει στη Ρωσία, όταν κατηγορήθηκε για υπεξαίρεση ενός δισ. δολαρίων από τράπεζες. Πρόσφατα, η Αστυνομία ανακοίνωσε ότι εξάρθρωσε δίκτυο δωροδοκίας με 15 εκατ. δολάρια πάνω από 130.000 Μολδαβών, με σκοπό να ψηφίσουν όχι στο δημοψήφισμα και υπέρ φιλορώσων υποψηφίων.

Στο ίδιο πλαίσιο εντάσσεται και απαγόρευση συμμετοχής στις εκλογές υποψηφίου από το μπλοκ της αντιπολίτευσης Pobeda (Νίκη), Vasily Bolya, ενώ απαγορεύτηκε και η λειτουργία του κόμματος. Απαγορεύσεις και έρευνες σε γραφεία κομμάτων συνέβησαν και σε άλλες περιπτώσεις, όπως στο κόμμα “Αναγέννηση”. Οι αρχές κινήθηκαν και κατά της ηγεσίας της ημιαυτόνομης Γκαγκαουζίας. Στην επίθεση συμμετέχουν ενεργά ΗΠΑ και ΕΕ με κυρώσεις και στην πρόεδρό της Yevgenia Gutsul. Καταγγελίες υπήρξαν επίσης για έρευνα στα σπίτια μαθητών της Γκαγκαουζίας, που συμμετείχαν σε εκπαιδευτικά προγράμματα στη Ρωσία.

Ο Γκαγκαούζος αντίπαλος

Κυριότερος αντίπαλος της Σάντου εμφανίζεται ο Γκαγκαούζος Αλεξάντερ Στοϊάνογλο(υ). Πρόκειται για πρώην Γενικό Εισαγγελέα, τον οποίο η Σάντου εκδίωξε από τη θέση του. Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων κήρυξε την απόλυσή του παράνομη, αλλά δεν αποκαταστάθηκε. Ο πρώην Γενικός Εισαγγελέας έχει φήμη έντιμου, δίκαιου και μετριοπαθούς και είναι υπέρ της ένταξης στην ΕΕ. Ίσως, αυτά τα χαρακτηριστικά ώθησαν το ισχυρό Σοσιαλιστικό Κόμμα να τον υποστηρίξει στις εκλογές.

Ο Στοϊάνογλο καταδίκασε τον πόλεμο στην Ουκρανία και δήλωσε ότι η Κριμαία και το Ντονμπάς βρίσκονται υπό ρωσική κατοχή. Ταυτόχρονα, όμως, τονίζει ότι οι καλές σχέσεις με τη Ρωσία είναι σημαντικές και παραδέχεται ότι η Μολδαβία εξαρτάται από τις ρωσικές εξαγωγές ενέργειας. Όταν η Σάντου ζήτησε να αναγνωριστεί η Ρωσία ως η κύρια απειλή για τη Μολδαβία, ο Στοϊάνογλο αποκάλεσε την πρόταση “βλακεία”. Τα ποσοστά που καταγράφει στις δημοσκοπήσεις τον φέρνουν στη δεύτερη θέση, αλλά αν περάσει στον δεύτερο γύρο όλα είναι δυνατά. Το μεγάλο μείον του είναι η εθνική του καταγωγή.

Ο δεύτερος στη σειρά ισχυρότερος αντίπαλος της Σάντου (σύμφωνα με τις δημοσκοπήσεις λαμβάνει έως και 11%) είναι ο Renato Usatîi, πρώην δήμαρχος της δεύτερης μεγαλύτερης πόλης, Μπάλτι, που κατετάγη τρίτος στις προεδρικές εκλογές του 2020. Ο Ουσάτι ανήκει στο ευρύτερο φιλορωσικό μπλοκ, με θέση κατά της ένταξης στην ΕΕ. Ο επόμενος υποψήφιος είναι ο Βασίλε Τάρλεφ, πρωθυπουργός επί προεδρίας Βλαντίμιρ Βορονίν (2001-2008), Βούλγαρος της Βεσσαραβίας, που τον στηρίζει και το Κ.Κ. Μολδαβίας. Υποψήφια από το φιλορωσικό μπλοκ είναι και η πρώην επικεφαλής της Γκαγκαουζίας, Irina Vlah, που δεν είναι αντίθετη στην ένταξη στην ΕΕ. Έχει δεσμευτεί να διενεργήσει δημοψήφισμα για την ουδετερότητα της Μολδαβίας αναφορικά με τον πόλεμο στην Ουκρανία.

Όλα τα παραπάνω δείχνουν ότι οι δυνάμεις που δεν συντάσσονται με τη Δύση, αν και κατακερματισμένες, είναι πολλές και αθροιστικά ισχυρές. Αυτό θα επηρεάσει όχι μόνον τις προεδρικές, αλλά και τις κοινοβουλευτικές εκλογές που θα γίνουν το 2025. Το πιθανότερο είναι το κόμμα της Σάντου να απωλέσει την πλειοψηφία στη Βουλή. Ακόμη κι αν επανεκλεγεί πρόεδρος, τίποτε δεν πρέπει να θεωρείται δεδομένο. Ως εκ τούτου, οι εκλογές της Κυριακής συνιστούν μόνον την αρχή μιας ταραγμένης περιόδου, που αναμφίβολα θα επηρεαστεί και από τις εξελίξεις στο ουκρανικό μέτωπο.

Να σημειώσουμε τέλος ότι δεν αποκλείεται ότι μία από τις μυστικές προτάσεις του “σχεδίου νίκης” του Ζελένσκι είναι η γρήγορη κατάληψη από τον ουκρανικό στρατό της Υπερδνειστερίας. Μια τέτοια κίνηση απαιτεί πρόσκληση από το Κισινάου. Όσο, όμως, υπάκουη κι αν είναι η φιλοδυτική ηγεσία θα ήταν δύσκολο να συναινέσει σε μια πράξη, με την οποία διαφωνεί η πλειοψηφία των Μολδαβών, εκτός των άλλων επειδή θα φέρει τον πόλεμο στα σπίτια τους.