Στην “αυλή” της Γαλλίας χώνει τη μύτη του ο Ερντογάν

H Γαλλία έχει μια πολύπλοκη σχέση με το Μαγκρέμπ (Αλγερία, Λιβύη, Μαυριτανία, Μαρόκο και Τυνησία). Η διαμάχη Αλγερίας-Μαρόκου αφορά και στη διαμάχη για την Δυτική Σαχάρα (πρώην ισπανική αποικία), την οποία διεκδικεί το εθνικοαπελευθερωτικό κίνημα “Πολισάριο”. Ο ΟΗΕ θεωρεί ότι το “Πολισάριο” είναι ο νόμιμος εκπρόσωπος του λαού των Σαχράουι, οι οποίοι έχουν δικαίωμα στην αυτοδιάθεση. Οι αντιθέσεις αυτές, σε συνδυασμό με τα προβλήματα στο Σαχέλ (υποσαχάρια Αφρική), περιπλέκουν τις προσπάθειες της Γαλλίας να εδραιώσει την επιρροή της εκεί. Σαν να μην έφθαναν αυτά, παρεμβαίνει στην περιοχή και ο Ερντογάν.

Το Παρίσι επιδιώκει να εμποδίσει τις μεταναστευτικές ροές από την Αφρική. Η Γαλλία, έχοντας έξι εκατομμύρια κατοίκους με καταγωγή από το Μαγκρέμπ, αντιμετωπίζει σοβαρά προβλήματα ένταξής τους, με ακραίο παράδειγμα τις επιθέσεις της ισλαμικής τρομοκρατίας. Το 1989, οι Αλγερία, Λιβύη, Μαυριτανία, Μαρόκο και Τυνησία ίδρυσαν την Ένωση Αραβικού Μαγκρέμπ για την προώθηση της συνεργασίας και της οικονομικής ολοκλήρωσης σε μια κοινή αγορά. Αρχικά ο Καντάφι οραματιζόταν ένα υπερκράτος.

Οι εντάσεις μεταξύ Αλγερίας-Μαρόκου για τη Δυτική Σαχάρα κατέστησαν πρακτικά ανενεργή την Ένωση. Τον Μάιο 2015, οι υπουργοί Εξωτερικών των χωρών-μελών έκαναν μία νέα προσπάθεια, αλλά χωρίς πρακτικό αποτέλεσμα. Ούτως εχόντων των πραγμάτων, το Παρίσι αντιμετωπίζει ξεχωριστά τις χώρες του Μαγκρέμπ, μεταβάλλοντας την στάση του ανάλογα με τις εκάστοτε αραβικές ηγεσίες καθώς αυτές αλλάζουν ρητορική και συμμαχίες.

Παρά το αιματηρό αποικιοκρατικό παρελθόν, η Γαλλία διατήρησε ιστορικά μία προνομιακή θέση στην Αλγερία και ειδικά στην εξωτερική πολιτική της. Η στάση της Αλγερίας είναι αντιφατική: από τη μία αποδέχθηκε σχέσεις εξάρτησης από τη Γαλλία κι από την άλλη επιδιώκει να απαλλαγεί από αυτήν. Οι διμερείς σχέσεις τους μοιάζουν με τρενάκι του λούνα παρκ, με απότομα σκαμπανεβάσματα μεταξύ αγάπης και μίσους.

Αλγερία καλεί Τουρκία

Το 1974, ο Αλγερινός πρόεδρος Μπουμεντιέν το συνόψισε εύστοχα: «Η σχέση μεταξύ Γαλλίας και Αλγερίας μπορεί να είναι καλή ή κακή, αλλά σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να είναι ασήμαντη». Πηγή τριβών είναι το ζήτημα της μετανάστευσης. Το γαλλικό λαϊκό συναίσθημα είναι αρνητικό για τους μετανάστες από την Αλγερία. Οι αραβικές κοινότητες μεταναστών στη Γαλλία παραμένουν σχετικά απομονωμένες και εξακολουθούν να υφίστανται χρόνια προβλήματα.

Σ’ αυτό το προβληματικό πλαίσιο εκδηλώθηκε η τουρκική παρέμβαση, την οποία ευνοεί το Αλγέρι, που κοιτάζει πλέον προς Ανατολάς για να εξισορροπήσει τη γαλλική πίεση. Πριν μερικές μέρες, ο πρόεδρος της Αλγερίας Αμπντελματζίντ Τεμπούν έστειλε συγκαλυμμένο μήνυμα ότι επιδιώκει να συνάψει στρατηγική εταιρική σχέση με την Τουρκία. Η ειρωνεία είναι ότι ο Αλγερινός πρόεδρος παρουσιάζει τη στροφή προς την Τουρκία ως εναλλακτική λύση, ξεχνώντας ότι οι Οθωμανοί είχαν καταστήσει την Αλγερία αποικία τους.

Ο Τεμπούν είπε στο γαλλικό Le Point, ότι «η Αλγερία έχει εξαιρετικές σχέσεις με την Τουρκία, η οποία έχει επενδύσει περίπου 5 δισ. δολάρια στην Αλγερία χωρίς πολιτικές πιέσεις. Όποιος ενοχλείται από αυτήν τη σχέση πρέπει να επενδύσει στη χώρα μας». Η Τουρκία έχει ξεπεράσει τη Γαλλία ως ξένος επενδυτής. Pερισσότερες από 800 τουρκικές εταιρείες δραστηριοποιούνται στην Αλγερία.

Η δήλωση είναι σαφές μήνυμα προς τους Γάλλους, οι οποίοι δεν κρύβουν τη δυσαρέσκειά τους για την τουρκική επιρροή στην Αλγερία. Ενώ υπάρχει συναίνεση στην Αλγερία σχετικά με την καταδίκη της γαλλικής αποικιοκρατίας (1830-1962), η Τουρκία απολαμβάνει ευνοϊκή προκατάληψη από τους επίσημους κύκλους και όχι μόνο, οι οποίοι δεν εμποδίζονται από προειδοποιήσεις ότι διολισθαίνουν σε “μαλακή νεοοθωμανική αποικιοκρατία”.

Η αποκατάσταση, από την TΙΚΑ (τουρκική υπηρεσία βοήθειας στο εξωτερικό) του τζαμιού Ketchaoua στο Αλγέρι δείχνει ότι η Τουρκία εμφανίζεται στην Αλγερία σαν καλοπροαίρετος φίλος που ανυψώνει τη νοσταλγία του κοινού παρελθόντος για κοινό καλό, παράλληλα με την οικονομία και την πολιτική. Πεντακόσια χρόνια ιστορίας συνδέουν τις δύο χώρες, από το 1519, όταν ο Μπαρμπαρόσα πρότεινε την απορρόφηση του Αλγερίου από την Υψηλή Πύλη, μέχρι τις 30 Ιουνίου 2020, όταν η Άγκυρα δώρισε στην Αλγερία ιατρικά εφόδια για την καταπολέμηση του κορονοϊού.

Οι δηλώσεις Τεμπούν

Στη συνέντευξή του, ο Τεμπούν δεν εξέφρασε ανησυχία για τον κίνδυνο επιστροφής στις επόμενες εκλογές του πολιτικού Ισλάμ που υποστηρίζεται από τη Τουρκία. Αναφερόμενος στην αλλαγή στάσης των ισλαμιστικών κομμάτων δήλωσε: «Ο ισλαμισμός ως ιδεολογία, που προσπάθησε να επιβληθεί στη δεκαετία του 1990 στη χώρα μας, δεν θα υπάρξει πια στην Αλγερία».

Η δήλωση υποδηλώνει ότι ο Τεμπούν έχει διαβεβαιώσεις για τις προθέσεις των ισλαμιστικών κομμάτων και ότι μπορεί να συνεργαστεί μαζί τους εάν έχουν επαρκή ποσοστά στις επόμενες εκλογές. Η εμπειρία της αιματηρής δεκαετίας φαίνεται να ώθησε τους ισλαμιστές να αποφεύγουν την σύγκρουση με το καθεστώς και να μετατοπίσουν τη στρατηγική τους.

Ο πρόεδρος της Αλγερίας τόνισε ότι το πολιτικό Ισλάμ που υποστηρίζεται από την Τουρκία δεν εμποδίζει την ανάπτυξη στην Αλγερία. Αναμένεται ότι η Τουρκία θα είναι ένας από τις σημαντικές επισκέψεις που έχει στην ατζέντα του ο Τεμπούν, μαζί με Κατάρ, Τυνησία, Ιταλία και Ρωσία. Παίζοντας το τουρκικό χαρτί, ασκεί πίεση στους Γάλλους. Όπως τόνισε, «οι Αλγερινοί περιμένουν πλήρη αναγνώριση όλων των εγκλημάτων» (της γαλλικής αποικιοκρατίας).

Παρόλο που απέκλεισε την επανεκλογή του, υποστηρίζει το σχέδιο για ίδρυση προεδρικού κόμματος με τη συμμετοχή κοινωνικών δυνάμεων. Και αρνείται πολιτικό διάλογο με τη ριζοσπαστική αντιπολίτευση και το κίνημα διαμαρτυρίας. Κατ’ αυτόν, οι διοργανωτές των τωρινών διαδηλώσεων «είναι μια μειονότητα που θέλει να οδηγήσει την Αλγερία σε δρόμο με άγνωστες συνέπειες. Δεν θα υποκύψω στην πίεση της μειονότητας».

Μετανάστευση από το Μαγκρέμπ

Βλέποντας τοίχο στις προσπάθειες του να αναθερμάνει τις σχέσεις με τη Αλγερία, το Παρίσι στρέφεται στο Μαρόκο και την Τυνησία. Κατά την πρόσφατη επίσκεψή του στο Μαρόκο ο Γάλλος υπουργός Εξωτερικών χαιρέτισε τη δέσμευση του Ραμπάτ για επαναπατρισμό ασυνόδευτων ανηλίκων μαροκινής καταγωγής που βρίσκονται στην Ευρώπη. Γαλλικές διπλωματικές πηγές λένε ότι ο Λε Ντριάν μίλησε χωριστά με τους ομολόγους του σε Ραμπάτ και Μαδρίτη.

Τον περασμένο μήνα, ο Γάλλος υπουργός ανακοίνωσε ότι η χώρα θα μεσολαβήσει μεταξύ Ισπανίας και Μαρόκου για να αποφευχθεί κλιμάκωση της έντασης. Περιέγραψε το Μαρόκο ως «ουσιαστικό εταίρο» για την ΕΕ. Η κίνησή του επαινέθηκε από τα ΜΜΕ και από πολλά μέλη του Ευρωκοινοβουλίου. Το Παρίσι θέλει να ενισχυθεί η συνεργασία μεταξύ Μαρόκου και ΕΕ. Τον περασμένο μήνα σημειώθηκε μαζική επέλαση μεταναστών στον ισπανικό θύλακα της Θέουτα. Πάνω από 9.000 μετανάστες διέσχισαν τη Θέουτα τις τελευταίες εβδομάδες, εκ των οποίων η ισπανική κυβέρνηση επέστρεψε περίπου 7000.

Το Μαρόκο υποστηρίζει ότι η ένταση με την Ισπανία δεν αφορά τη μετανάστευση, αλλά αιτία είναι ότι η Ισπανία καλωσόρισε τον ηγέτη του Πολισάριο Γκάλι χωρίς να ενημερώσει το Μαρόκο. Το Ραμπάτ δεν βλέπει πλέον τη Μαδρίτη ως αξιόπιστο εταίρο. Η Ισπανία επέτρεψε στον Γκάλι να επιστρέψει στην Αλγερία παρά την επανειλημμένη προειδοποίηση του Μαρόκου ότι η μη ανάληψη ευθύνης από τον ηγέτη του Πολισάριο για εγκλήματα πολέμου θα μπορούσε να διαταράξει μόνιμα τους δεσμούς μεταξύ Ραμπάτ και Μαδρίτης.

Ο Γάλλος πρωθυπουργός Ζαν Καστέξ δεσμεύθηκε να βοηθήσει την Τυνησία να προχωρήσει σε μεταρρυθμίσεις, καθώς αντιμετωπίζει βαθιά οικονομική κρίση που επιδεινώνεται από την πανδημία. Το Παρίσι είναι έτοιμο να βοηθήσει την Τυνησία, που την χαρακτήρισε «φίλο», να πραγματοποιήσει οικονομικές και κοινωνικές μεταρρυθμίσεις που θα βελτιώσουν τις συνθήκες, καθώς η ανεργία φτάνει στο 18%. Ο Καστέξ ζήτησε, επίσης, την επιστροφή φανατικών Τυνήσιων ισλαμιστών που ζουν στη Γαλλία. Πέρυσι, έδωσε στην Τύνιδα λίστα με περίπου 20 τέτοιους. Επίσης, ζήτησε να σταματήσει η ροή παράνομων μεταναστών από την Τυνησία, η οποία αποτελεί σημείο εκκίνησης για πολλούς από αυτούς.

Τουρκία και Τυνησία

Το Μαγκρέμπ δεν είναι terra incognita για την Τουρκία. Το Μαρόκο και ειδικά η Αλγερία και η Τυνησία (κάποτε οθωμανικές επαρχίες) αποτελούν στόχους για την τουρκική διπλωματία εδώ και χρόνια. Η προσπάθεια για δημιουργία κλίματος εμπιστοσύνης αυξάνεται σήμερα, ειδικά μετά την τουρκική επέμβαση στη Λιβύη. Η αύξηση της επιρροής της στις όμορες χώρες ισχυροποιεί και τα ερείσματα της Άγκυρας στην Τρίπολη.

Αντιμέτωπος με κριτική από την ΕΕ και με την απειλή της Αιγύπτου να στείλει στρατεύματα στη Λιβύη, ο Ερντογάν προσπαθεί να πείσει την Αλγερία, την Τυνησία και το Μαρόκο για τη νομιμότητα των ενεργειών του, αλλά δεν έχει καταφέρει να σπάσει την προεπιλεγμένη ουδέτερη στάση τους. Ο Τούρκος πρόεδρος, πάντως, είναι το σημείο αναφοράς για τους ισλαμιστές στην Τυνησία. Τα τουρκικά σίριαλ, άλλωστε, κάνουν θραύση.

Η Τουρκία βλέπει την Τυνησία ως πελάτη και για εξαγωγές, Η κατάργηση των τελωνειακών δασμών έχει διευρύνει το εμπορικό έλλειμμα 913 εκατ. δολαρίων με την Τουρκία (τέλος 2019). Οι Τούρκοι επενδυτές δεν ενδιαφέρονται πολύ για την Τυνησία. Από τις 3.455 ξένες εταιρείες που είναι εγκατεστημένες στη χώρα, μόνο 25 είναι τουρκικές με συνολική επένδυση 138 εκατ. δολαρίων. Η Άγκυρα θεωρεί την Τυνησία πύλη για την Αφρική, αλλά βασιζόταν στην εκλογική νίκη των ισλαμιστών. Όμως, οι εκλογές τον Οκτώβριο 2019 έχουν αλλάξει τα πράγματα. Οι Τυνήσιοι θαυμάζουν την Τουρκία, αλλά αυτό δεν αποτυπώνεται στις σχέσεις των δύο χωρών.

Το Μαρόκο κοιτάζει με καχυποψία

Το Μαρόκο έχει τις λιγότερο καλές σχέσεις με την Τουρκία, παρότι το “τουρκικό θαύμα” (η μακροζωία του Ερντογάν στην εξουσία) προκαλεί κάποιο θαυμασμό. Η επίσκεψη του Ερντογάν –από την μπροστινή πόρτα– θα πραγματοποιηθεί και σ’ αυτό βοηθάει η υπέρ του Μαρόκου θέση της Άγκυρας στην υπόθεση της Δυτικής Σαχάρας (λόγω αναλογιών με το Κουρδικό), έστω κι αποφεύγει τις σκληρές δηλώσεις για να μην απωθήσει τους Αλγερινούς.

Όσον αφορά το εμπόριο, η συμφωνία ελεύθερων συναλλαγών (2006) ενίσχυσε το διμερές εμπόριο (αυξήθηκε από 435 εκατ. δολάρια το 2004 σε 2,7 δισ. το 2018), αλλά προκάλεσε και τριβές. Περισσότερες από 150 τουρκικές εταιρείες, που απασχολούν 8.000 Μαροκινούς, είναι εγκατεστημένες στο βασίλειο. Οι τουρκικές εξαγωγές υπερβαίνουν κατά πολύ τις εισαγωγές από το Μαρόκο.

Νωρίτερα φέτος το Ραμπάτ απείλησε να αποσυρθεί από τη συμφωνία ελεύθερου εμπορίου, οδηγώντας τον Τούρκο υπουργό Εμπορίου Ρουσάρ Πεκκάν να υποσχεθεί ότι θα αναθεωρηθεί και θα κάνει έκκληση για επενδύσεις στο Μαρόκο. Αιτία της διαμάχης είναι η εισβολή τουρκικών κλωστοϋφαντουργικών προϊόντων και ειδών ένδυσης. Οι εισαγωγές αυτές ήδη φορολογούνται με 27% από τον Ιανουάριο και ο δασμός θα αυξηθεί στο 36% από τις 27 Ιουλίου.