Στον Αμπντουλχαμίτ και στους Νεότουρκους οι ρίζες του Ερντογάν

Η Τουρκία διέρχεται μια περίοδο γιγαντιαίων μετασχηματισμών σε όλα τα επίπεδα. Με τις πρωτοβουλίες στα χέρια του Ερντογάν, η Τουρκία πορεύεται σε νέους δρόμους. Αυτοί οι νέοι δρόμοι, όταν πρωτοεμφανίστηκαν ως φιλελεύθερη προοπτική με την ήττα των κεμαλιστών, ήταν ελπιδοφόροι για τους από πάντα απόκληρους αυτού του σκληρού κράτους. Όμως, τα πράγματα στράβωσαν στο πολιτικό πεδίο από την εποχή που ξεκίνησε ο ισλαμικός εμφύλιος το 2013.

Η αντιπαράθεση με τον πρώην σύμμαχό του Φετουλάχ Γκιουλέν, οδήγησε τον Ερντογάν  σε συμμαχία με τους παλιούς του εχθρούς. Όλοι οι φυλακισμένοι στρατιωτικοί αξιωματούχοι καθώς και οι μη στρατιωτικοί που εμπλέκονταν στις περίφημες υποθέσεις Εργκένεκον και της οργάνωσης πραξικοπήματος (Balyoz Harekâtı που οργανώθηκε το 2003 κατά της κυβέρνησης του Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης) απελευθερώθηκαν το 2014.

Αυτοί θα είναι πλέον οι νέοι σύμμαχοι του Ερντογάν στον πόλεμο που ξεκίνησε ενάντια στο κίνημα του ιμάμη Φετουλάχ Γκιουλέν. Σύντομα στους συμμάχους θα προστεθούν οι νέοι εθνικιστές ακτιβιστές που αντλούσαν την έμπνευση από τον γενοκτόνο Νεότουρκο Ταλαάτ πασά και λίγο μετά το ακροδεξιό Κίνημα Εθνικιστικής Δράσης του Μπαχτσελί, γνωστό και ως Γκρίζοι Λύκοι.

Μετά το 2014, οι κεμαλικοί εθνικιστές του βαθέος κράτους επέστρεψαν στην τουρκική πραγματικότητα. Όπως γράφει ο Cengiz Candar στο κείμενό του “New Turkey: Neo-nationalist or the reincarnation of the ‘Old’? Featured”, δεν απελευθερώθηκαν μόνο από τη φυλακή, αλλά σε πολλές περιπτώσεις επέστρεψαν στις κεντρικές τους θέσεις σε υπηρεσίες της κρατικής ασφάλειας.

Ο Candar θεωρεί ότι αυτοί οι εθνικιστικοί κύκλοι (αποκαλούνται και ευρασιανιστές), που είναι ισχυροί στις ένοπλες δυνάμεις, εκπόνησαν την προσέγγιση μεταξύ Τουρκίας και Ρωσίας που είχε ξεκινήσει την παραμονή του αποτυχημένου πραξικοπήματος του 2016 και το οποίο πραγματοποιήθηκε και ως αποτέλεσμα αυτής της προσέγγισης. Αυτό που συμβαίνει είναι ότι το παλιό κεμαλικό βαθύ κράτος διακατέχεται πλέον από  αντιαμερικανικές και αντινατοϊκές αντιλήψεις. Υποστηρίζει μια στρατηγική αναπροσανατολισμού προς ανατολάς που θα έκανε την Τουρκία εταίρο της Ρωσίας, του Ιράν και της Κίνας.

Το φιλοδυτικό πραξικόπημα

Το 2015, ο συνασπισμός που δημιουργήθηκε το 2014 μεταξύ του Ερντογάν και των εθνικιστών, διευρύνθηκε με τη συμμετοχή του ακροδεξιού κόμματος του Μπαχτσελί. Το στρατιωτικό πραξικόπημα του 2016, που είχε φιλοδυτικό πρόσημο και προσπάθησε να εμποδίσει την αυτονόμηση της Τουρκίας από το δυτικό πλαίσιο, εδραίωσε ακόμα περισσότερο τη συμμαχία του Ερντογάν με τους νέους φίλους του.

Ο προσανατολισμός του αποτυχημένου πραξικοπήματος μπορεί να ερμηνεύσει την ακατανόητη στάση της Ελλάδας να το υποστηρίξει ηθικά, δίνοντας πολιτικό άσυλο σε πραξικοπηματίες. Είναι ήδη φανερό πλέον ότι συγκεκριμένοι κύκλοι –ίσως και να συνδέονται με τα διεθνή κέντρα που υποκίνησαν το πραξικόπημα– ενεργοποιήθηκαν δυναμικά, αξιοποιώντας τις ανοχές και τα περιθώρια που δίνει μια δυτικού τύπου μισοδιαλυμένη Δημοκρατία.

Κατάφεραν να κινητοποιήσουν έναν κόσμο στη βάση των “ανθρώπινων δικαιωμάτων” των πραξικοπηματιών και εν τέλει να επηρεάσουν τη Δικαιοσύνη, η οποία έδωσε το πολιτικό άσυλο ενάντια στη βούληση της τότε ελληνικής κυβέρνησης Τσίπρα και κυρίως ενάντια στα αντικειμενικά ελληνικά συμφέροντα.

Οι ρίζες της “Νέας Τουρκίας”

Ο Cengiz Candar αποδέχεται ότι «μια πιο προσεκτική ματιά αποκαλύπτει ότι κοσμικοί και ισλαμιστές είναι στην πραγματικότητα δύο πλευρές του ίδιου πράγματος». Γράφει: «Από το 2015, η Τουρκία διοικείται από έναν εθνικιστικό συνασπισμό που είναι ένα αμάλγαμα νεο-συνδικαλιστών (κεμαλικοί που αντλούν τις εμπνεύσεις τους από τον Ταλαάτ πασά των Νεότουρκων), παραδοσιακών εθνικιστών της Δεξιάς και ισλαμιστών εθνικιστών. Έχει υποστεί περαιτέρω τσιμεντοποίηση μετά την απόπειρα πραξικοπήματος του 2016. Είναι, κατά μία έννοια, συνέχεια της “Παλαιάς Τουρκίας”, που είχε τις ρίζες της στις τελευταίες ημέρες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

»Είναι ένας συνασπισμός που αναβιώνει και συνενώνει δύο διαφορετικές παραδόσεις: τον κοσμικό εθνικισμό των Νεότουρκων, τους νέους εμπνεόμενους από το παράδειγμα του Ταλαάτ και τον ισλαμισμό του σουλτάνου Αμπντουλχαμίτ II. Ο Αμπντουλχαμίτ ήταν ένας αυταρχικός σουλτάνος που προσπάθησε να διατηρήσει την ενότητα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, δίνοντας έμφαση σε μια ισλαμική ταυτότητα εις βάρος των χριστιανικών κοινοτήτων. Οι Νεότουρκοι ήταν κοσμικοί εθνικιστές, αλλά στην πραγματικότητα τελείωσαν μετά το 1909 ό,τι είχε αρχίσει ο Αμπντουλχαμίτ όταν εκδίωκε τους Οθωμανούς Αρμένιους.

»Ο πρόεδρος Ερντογάν θεωρείται η μετενσάρκωση του Αμντουλχαμίτ από τους ισλαμιστές υποστηρικτές του, ο σουλτάνος ​​που περιφρονείται για τον ισλαμισμό του από τους κοσμικούς εθνικιστές στην συνδικαλιστική και κεμαλική παράδοση. Ωστόσο, με μια ειρωνική συστροφή, ο Ερντογάν πρόσφατα –και για πρώτη φορά– αγκάλιασε τον κοσμικό ιδρυτικό πατέρα της Τουρκίας, Κεμάλ Ατατούρκ, προς έκπληξη κάποιων στην εκλογική του περιφέρεια. Αλλά αυτό δεν ήταν σύμπτωση».

Το συμπέρασμα είναι ότι οι ρίζες της Νέας Τουρκίας του Ερντογάν μπορούν να ανιχνευτούν στην τελευταία περίοδο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, στην υπερεθνικιστική πολιτική των Νεότουρκων. Μέσω των επιγόνων των Νεότουρκων που συγκροτήθηκαν ως διακριτό πολιτικό ρεύμα στη σύγχρονη Τουρκία (ο Candar τους αποκαλεί “νέο-συνδικαλιστές”) και της συμμαχίας τους με τον Ερντογάν χτίζεται η Νέα Τουρκία.

Θετική η εικόνα των Νεότουρκων στην Ελλάδα

Να θυμίσουμε απλώς ότι οι Νεότουρκοι (Επιτροπή της Ένωσης και της Προόδου) ήταν αυτοί που οργάνωσαν και πραγματοποίησαν τις γενοκτονίες των χριστιανικών κοινοτήτων (Αρμενίων, Ελλήνων, Ασσυρίων). Και αυτοί ήταν αργότερα, που στη νεόδμητη Τουρκική Δημοκρατία δημιούργησαν το λεγόμενο βαθύ κράτος, το οποίο διατηρήθηκε με μεταλλάξεις μέχρι τώρα.

Η έννοια του κράτους εντός του κράτους προέκυψε στην Τουρκία κατά τις τελευταίες ημέρες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, όταν οι Νεότουρκοι συγκρότησαν τις παρακρατικές οργανώσεις της Teşkilat-ı Mahsusa (Ειδική Οργάνωση). Αυτή ανέλαβε εν μέσω του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου την εξόντωση των χριστιανικών κοινοτήτων και στη συνέχεια πρωτοστάτησε στη δημιουργία των νέων δομών στο κεμαλικό κράτος.

Η γνώση, λοιπόν, για το τι σημαίνουν οι Νεότουρκοι και τι σημασία έχει στις μέρες μας η νεοτουρκική παράδοση είναι απαραίτητη για να γίνει πλήρως κατανοητή η ιστορία στην περιοχή μας, αλλά και οι σύγχρονες τάσεις στη γειτονική μας χώρα. Είναι διαπιστωμένο ότι στην Ελλάδα επικρατεί μια μάλλον θετική εικόνα για τους Νεότουρκους. Ακόμα και έγκριτοι ιστορικοί έχουν διατυπώσει αντιιστορικές θέσεις για το φαινόμενο.

Χαρακτηριστικό ήταν το άρθρο του Αντώνη Λιάκου “Έχει η Ελλάδα ‘νεότουρκους’;”. Η εξαιρετικά θετική εικόνα που είχε ο κ. Λιάκος για τους Νεότουρκους προκάλεσε κάποια ενδιαφέροντα κείμενα που την αμφισβητούσαν, όπως της  Ίριδας Τζαχίλη, “Σχόλιο περί Νεότουρκων στο άρθρο του Αντώνη Λιάκου“, ή της Αλεξάνδρας Δεληγιώργη “Ιστορική επιστήμη, ιστορική μνήμη και πολιτική. Για τη γενοκτονία των Ποντίων“. Η δική μου συμβολή στην αποδόμηση των θέσεων του κ. Λιάκου ήταν με το: “Ποιοι Νεότουρκοι; Ένα ζήτημα που παραμένει ακόμα ασαφές“, του οποίου τη δημοσίευση αρνήθηκαν στο περιοδικό chronosmag.eu.