Συμφωνία Ισραήλ-Σουδάν – Άδοξο τέλος για το όνειρο του Ερντογάν στην Ερυθρά

Δύο σημαντικές εξελίξεις για τον αραβικό κόσμο (και όχι μόνο) σημειώθηκαν την περασμένη Παρασκευή. Στην Λιβύη ο ΟΗΕ ανακοίνωσε «μόνιμη εκεχειρία», η οποία προβλέπει την αναστολή των διμερών συμφωνιών που έχουν υπογράψει τα εμπόλεμα μέρη (μεταξύ άλλων και του μνημονίου Άγκυρας-Τρίπολης). Πριν ο Τούρκος πρόεδρος Ερντογάν ξεπεράσει τον αρχικό αιφνιδιασμό, ακολούθησε η ιστορική απόφαση της εξομάλυνσης των σχέσεων Σουδάν-Ισραήλ.

Το προηγούμενο διάστημα ήταν εμφανή τα σημάδια πως το Σουδάν θα ακολουθούσε τον δρόμο των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων και του Μπαχρέιν, αν και η επίσημη αποκατάσταση των διπλωματικών σχέσεων Χαρτούμ και Τελ Αβίβ θα έρθει αργότερα. Όμως, σίγουρα έχουμε μία «καταπληκτική αλλαγή πλεύσης», όπως εύστοχα χαρακτήρισε τις ιστορικές εξελίξεις, ο Ισραηλινός πρωθυπουργός Μπέντζαμιν Νετανιάχου.

Σίγουρα ο Τραμπ μπορεί δικαίως να ισχυριστεί πως πέτυχε την γεωπολιτική μετατόπιση του Σουδάν, από τον αλήστου μνήμης “Άξονα του Κακού” στο στρατόπεδο της Δύσης, στην κυριολεξία χωρίς ούτε έναν πυροβολισμό! Αρκέστηκε μόλις στην αφαίρεση του Σουδάν από την λίστα των χωρών που υποστηρίζουν την τρομοκρατία και προφανώς θα ακολουθήσει η άρση των αμερικανικών κυρώσεων.

Ο σύμβουλος του Αμερικανού προέδρου για την Μέση Ανατολή Τζάρεντ Κούσνερ, υπενθύμισε πως η απόφαση του Σουδάν έχει ιστορική σημασία, καθώς ο Αραβικός Σύνδεσμος είχε αποφασίσει να μην αναγνωρίσει το δικαίωμα ύπαρξης του Ισραήλ το 1967, σε σύσκεψη που είχε πραγματοποιηθεί στο Χαρτούμ. Όμως, ο λόγος που κάνει την απόφαση του Σουδάν πραγματικά ιστορική, είναι πως πρόκειται για μία χώρα που κατέχει περίοπτη θέση στην ιστορία του πολιτικού Ισλάμ.

Η ισλαμοποίηση του Σουδάν

Αν και η ισλαμοποίηση του Σουδάν είχε ξεκινήσει από τα μέσα του ’70 και μάλιστα από έναν “θαυμαστή” του Νάσερ που μέχρι πρότινος όμνυε στον αραβικό εθνικισμό, τον στρατηγό Τζαφάρ αλ Νιμέιρι, σημείο καμπής στην ιστορία της χώρας ήταν το στρατιωτικό πραξικόπημα του 1989, που έφερε στην εξουσία την ετερόκλητη συμμαχία του στρατηγού Ομάρ Μπασίρ και της πανίσχυρης Μουσουλμανικής Αδελφότητας.

Το Σουδάν ήταν το δεύτερο κράτος, μετά το Πακιστάν, όπου ο στρατός επέβαλε την εκ των άνω βίαιη ισλαμοποίηση της χώρας και το πρώτο αραβικό κράτος όπου η Μουσουλμανική Αδελφότητα έφτασε στον προθάλαμο της εξουσίας. Ο ηγέτης της, ο νομικός Χασάν Τουράμπι με σπουδές στο Λονδίνο και στο Παρίσι, φιλοδοξούσε να μετατρέψει το Σουδάν ως το προγεφύρωμα μίας παγκόσμιας ισλαμικής επανάστασης. Ο Τουράμπι θεωρείται ως η δεύτερη πιο χαρισματική προσωπικότητα στην ιστορική διαδρομή της Μουσουλμανικής Αδελφότητας, μετά τον Αιγύπτιο Σαγέντ Κουμπ, που εκτελέστηκε από το καθεστώς του Νάσερ.

Θυμίζοντας τον Λέον Τρότσκι, καλούσε σε ανατροπή των συντηρητικών-φιλοδυτικών καθεστώτων του αραβικού κόσμου, πέραν φυσικά της αδιάλλακτης στάσης έναντι του Ισραήλ. Φοβούμενος τις αντιδράσεις των αραβικών κρατών, ο στρατηγός Μπασίρ αποφάσισε (ως άλλος Στάλιν) να υιοθετήσει την “επιβολή του ισλαμισμού σε μία χώρα”, θέτοντας στο περιθώριο τον Τουράμπι και τους ριζοσπάστες υποστηρικτές του.

Η μοιραία συμμαχία με τον Ερντογάν

Ομνύοντας πάντοτε στο πολιτικό Ισλάμ, ο Μπασίρ αποπειράθηκε να λειτουργήσει ως “γεφυροποιός” των απανταχού ισλαμικών κινημάτων. Στην ισλαμική διάσκεψη που οργανώθηκε στο Χαρτούμ στα μέσα της δεκαετίας του ’90, είχε συμμετάσχει όλο το φάσμα των ισλαμικών κινημάτων, από την Χαμάς και την Χεζμπολάχ, μέχρι και ένας επιφανής Σαουδάραβας βετεράνος μουτζαχεντίν του πολέμου στο Αφγανιστάν, ο Οσάμα Μπιν Λάντεν.

Στο Σουδάν είχε καταφύγει και ο ακροαριστερός αρχιτρομοκράτης Κάρλος, τον οποίο οι σουδανικές αρχές παρέδωσαν στους Γάλλους το 1994, στα πλαίσια μυστικών διαπραγματεύσεων με την γαλλική κυβέρνηση. Το Σουδάν ήταν μέχρι και πρόσφατα στην “μαύρη λίστα” των χωρών που υποστηρίζουν την τρομοκρατία, ενώ ο στρατηγός Μπασίρ είχε βρεθεί ένα βήμα πριν την παραπομπή στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης, για την γενοκτονία που διέπραξε στο Νταρφούρ.

Ο Μπασίρ έκανε τελικώς το πρώτο λάθος που άνοιξε τον δρόμο για την εκπαραθύρωση του από την εξουσία. Επέλεξε να συμμαχήσει με τον Ερντογάν, αναβιώνοντας επί της ουσίας την συμμαχία του με τον παλιό του “δάσκαλο” Τουράμπι, για τον οποίο πάντα εκδήλωνε τον σεβασμό του. Είναι χαρακτηριστικό πως κατά τις επισκέψεις του στο Σουδάν, ο Ερντογάν έκανε πάντα τον χαρακτηριστικό χαιρετισμό της Μουσουλμανικής Αδελφότητας “ραμπία”, από κοινού με τον Σουδανό ομόλογο του.

Δυστυχώς για τον Μπασίρ, δεν έβλεπε μόνο ο ίδιος ομοιότητες μεταξύ του Τουράμπι και του Ερντογάν, αλλά και τα αραβικά κράτη. Αίγυπτος και Σαουδική Αραβία συνειδητοποίησαν με τρόμο πως το Σουδάν θα μετατρέπονταν σε “ορμητήριο” των νεοοθωμανικών φιλοδοξιών του Ερντογάν. Σημείο αναφοράς αυτών των φιλοδοξιών ήταν η συμφωνία παραχώρησης στην Τουρκία του λιμανιού Σουάκιν, του παλιού λιμανιού της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στην Ερυθρά Θάλασσα.

Το τέλος του Ομάρ Μπασίρ

Όταν ξέσπασαν οι μαζικές διαδηλώσεις για την τιμή του ψωμιού τον Δεκέμβριο του 2018, τις οποίες η Δύση παρατηρούσε μάλλον με αδιαφορία, ο Μπασίρ έκανε το δεύτερο λάθος που αποδείχτηκε μοιραίο: υποτίμησε τις διαδηλώσεις, θεωρώντας πως δεν κινδύνευε η εξουσία του. Πρέπει να σημειώσουμε πως αυτές δεν οργανώθηκαν από ισλαμικά κινήματα, αλλά από έναν ετερόκλητο συνασπισμό αντιπολιτευόμενων κομμάτων, που περιλάμβανε ακόμα και το Σουδανικό Κομμουνιστικό Κόμμα. Τελικώς, ο ίδιος ο στρατός ανέτρεψε τον Μπασίρ με ένα αναίμακτο πραξικόπημα στις 11 Απριλίου του 2019, “πιάνοντας στον ύπνο” τόσο τον Σουδανό ηγέτη, όσο και τον Ερντογάν.

Ένα πραξικόπημα που φαίνεται πως ενορχηστρώθηκε από την Αίγυπτο, την στιγμή που ο πρόεδρος Σίσι, διατυμπάνιζε προηγουμένως την «φιλία» του με τον Μπασίρ! Κατά σύμπτωση πραγματοποιήθηκε σχεδόν την ίδια περίοδο με την έναρξη της πολιορκίας της Τρίπολης από τον στρατηγό Χαφτάρ. Μπορεί ο Ερντογάν να κατάφερε να γυρίσει το παιχνίδι στην Λιβύη υπέρ του εγκάθετου του Σαράτζ, όμως μετά την ανακοίνωση της εκεχειρίας από τον ΟΗΕ, έχει πολλούς λόγους να προβληματίζεται.

Όσον αφορά για την συμφωνία εξομάλυνσης Ισραήλ-Σουδάν, αυτή την φορά δεν “πιάστηκε στον ύπνο”. Είχε προηγηθεί η ιστορική απόφαση της σουδανικής κυβέρνησης τον περασμένο Σεπτέμβριο, που κατήργησε την ισλαμική νομοθεσία στην χώρα, “ενταφιάζοντας” πλήρως την παρακαταθήκη του Μπασίρ, της Μουσουλμανικής Αδελφότητας και όπως αποδείχτηκε, τις νεοοθωμανικές φιλοδοξίες του Ερντογάν σε μία χώρα “γέφυρα” του αραβικού κόσμου με την Αφρική.