Συμφώνησαν ότι διαφωνούν “σουλτάνος” και “φαραώ”

Εν μέσω των γεωπολιτικών ανατροπών από τις εξελίξεις στο Αφγανιστάν, από τις οποίες βγαίνουν κερδισμένες το Πακιστάν και το Κατάρ, τα δύο “αδελφά” κράτη της Τουρκίας, ο Ερντογάν επιδίδεται σε αρκετά διπλωματικά ανοίγματα, προκειμένου να κλείσει τα πολλά μέτωπα που έχει ανοίξει. Σήμερα ολοκληρώθηκε ο δεύτερος γύρος των διερευνητικών επαφών Αιγύπτου-Τουρκίας, με τις δύο πλευρές να αναφέρονται σε «περαιτέρω βήματα προκειμένου να ολοκληρωθεί η ομαλοποίηση των σχέσεων τους».

Οι σχέσεις Αιγύπτου-Τουρκίας πήραν διαστάσεις σχεδόν πολεμικές μετά την ανατροπή της κυβέρνησης της Μουσουλμανικής Αδελφότητας από τον σημερινό πρόεδρο της Αιγύπτου Αμπτνέλ Φατάχ αλ Σίσι. Διακαής πόθος του Ερντογάν είναι να προσεγγίσει και πάλι τον αραβικό κόσμο, όπως έδειξε το άνοιγμα του και στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, την “μικρή Σπάρτη” της Μέσης Ανατολής που μέχρι πρότινος δεν ήθελε, στην κυριολεξία, να τον βλέπει ούτε “ζωγραφιστό”.

Ταυτόχρονα, παρά τον ανοιχτό δίαυλο επικοινωνίας Άγκυρας-Αθήνας, η Τουρκία υπενθυμίζει σε όλα τα επίπεδα, με προκλητικές δηλώσεις αξιωματούχων της, αυτά που η ίδια θεωρεί ως «ελληνοτουρκικές διαφορές». Η Τουρκία βλέπει τις τριμερείς συνεργασίες κρατών της Ανατολικής Μεσογείου ως συνασπισμούς “ιμπεριαλιστικών” κρατών με μία ρητορική που θυμίζει τον ονομαζόμενο “πόλεμο της ανεξαρτησίας” του Κεμάλ Ατατούρκ. Είναι όμως η επιλογή της Τουρκίας να συμμαχήσει με την κυριότερη οργάνωση του πολιτικού Ισλάμ στον αραβικό κόσμο, την Μουσουλμανική Αδελφότητα, το γεγονός που επέτεινε την δυσπιστία των κυριότερων μεσανατολικών κρατών στο πρόσωπο του Ερντογάν.

Νάσερ εναντίον Αδελφότητας

Αν και ο Ερντογάν εμφανίζεται πρόθυμος να περιορίσει την τουρκική υποστήριξη στην Μουσουλμανική Αδελφότητα, προκειμένου να κερδίσει την εύνοια της Αιγύπτου, υπάρχει ακόμα πολύς δρόμος για την ομαλοποίηση των σχέσεων τους. Η νεότερη ιστορία της Αιγύπτου έχει σημαδευτεί από την σύγκρουση του στρατού και της Μουσουλμανικής Αδελφότητας, πολύ πριν η τελευταία εργαλειοποιηθεί από την Τουρκία. Οι Αδελφοί Μουσουλμάνοι, η πρώτη μαζική οργάνωση του ισλαμικού φονταμενταλισμού στον αραβικό κόσμο, επεδίωκαν την εφαρμογή της Σαρία (κορανικός Ιερός Νόμος), καταφεύγοντας συχνά σε τρομοκρατικές μεθόδους.

Σύνθημα τους ήταν «Ο Αλλάχ είναι ο στόχος μας, ο Προφήτης το πρότυπο μας, το Κοράνι το Σύνταγμα μας, η Τζιχάντ το μονοπάτι μας». Η Μουσουλμανικής Αδελφότητα είχε πανηγυρίσει την ανατροπή του διεφθαρμένου Αιγύπτιου βασιλιά Φαρούκ από τους “Ελεύθερους Αξιωματικούς” του συνταγματάρχη Νάσερ το 1952. Είχε προηγηθεί ο πρώτος αραβοϊσραηλινός πόλεμος του 1948. Ήταν ο “πόλεμος της ανεξαρτησίας” για το νεότευκτο κράτος του Ισραήλ, το οποίο και τότε είχε επικρατήσει στρατιωτικά έναντι των αραβικών μοναρχικών καθεστώτων.

Το νέο στρατιωτικό καθεστώς απαγόρευσε όλα τα πολιτικά κόμματα εκτός των Αδελφών Μουσουλμάνων, με τους οποίους πολλοί αξιωματικοί είχαν διασυνδέσεις.  Μόλις διαπίστωσαν ότι ο Νάσερ εμπνέονταν από εθνικισμό και σοσιαλισμό, εκκοσμικευμένες θεωρίες τις οποίες πολεμούσαν, οι Αδελφοί Μουσουλμάνοι κήρυξαν τον πόλεμο στο νέο καθεστώς. Το 1954 αποπειράθηκαν ανεπιτυχώς να δολοφονήσουν το Νάσερ, γεγονός που προκάλεσε κύμα καταστολής εναντίον τους με φυλακίσεις, εκτελέσεις, βασανιστήρια και εξορίες. Ήταν η περίοδος της almihna (δοκιμασίας).

Η εποχή του αραβικού εθνικισμού

Η κρίση του Σουέζ το 1956 και η σύγκρουση του Νάσερ με τις στρατιωτικές δυνάμεις των Αγγλογάλλων και των Ισραηλινών εκτινάσσουν το κύρος του. Ο ηγέτης της Αιγύπτου γίνεται ο ήρωας των Αράβων, σύμβολο για τον Τρίτο Κόσμο, ο ηγέτης που αποτίναξε τα δεσμά της ευρωπαϊκής αποικιοκρατίας. Σε ογκώδεις διαδηλώσεις σε όλον τον αραβικό κόσμο ο λαός φωνάζει το όνομα του και κρατάει τα πορτραίτα του. Το όνειρο του Νάσερ, ο παναραβισμός, η ενότητα των Αράβων υπό εθνικιστικά σοσιαλιστικά καθεστώτα, μοιάζει να γίνεται πραγματικότητα, καθώς ακολουθούν καταιγιστικές εξελίξεις.

Η Αίγυπτος ενώνεται με την Συρία τον Φεβρουάριο του 1958, δημιουργώντας την Ενωμένη Αραβική Δημοκρατία. Λίγους μήνες μετά στρατιωτικό κίνημα ανατρέπει την φιλοδυτική μοναρχία του Ιράκ. Ο μεγάλος εχθρός του Νάσερ, ο αγγλόφιλος πρωθυπουργός Νούρι Σαΐντ, λιντσάρεται από το πλήθος που είχε ξεχυθεί στους δρόμους, πανηγυρίζοντας την πτώση του μοναρχικού καθεστώτος.

Ταυτοχρόνως, ο Νάσερ αναβαθμίζει το γεωπολιτικό κύρος της Αιγύπτου, αναλαμβάνοντας πρωταγωνιστικό ρόλο στο Κίνημα των Αδεσμεύτων. Φιλοδοξία του ήταν η Αίγυπτος να πρωταγωνιστήσει στις διεθνείς εξελίξεις. Το άστρο του “Ραΐς” μεσουρανεί και το διωκόμενο πολιτικό Ισλάμ μοιάζει με ξεπερασμένο αναχρονισμό, όργανο των αντιδραστικών μοναρχιών της Σαουδικής Αραβίας, της Ιορδανίας και των Εμιράτων.

Ο Πόλεμος των Έξι Ημερών

Η αραβική ενότητα δεν διαρκεί πολύ. Η Συρία τον Σεπτέμβριο του 1961 αποχωρεί από την Ενωμένη Αραβική Δημοκρατία, θεωρώντας ότι ο Νάσερ την αντιμετώπιζε σαν αποικία του, όχι σαν ισότιμο μέλος μιας αραβικής ένωσης. Ο Ιρακινός ηγέτης του αντιμοναρχικού πραξικοπήματος συνταγματάρχης Αμπντούλ Καρίμ Κασέμ αρνείται να ενταχθεί στην Ενωμένη Αραβική Δημοκρατία.

Ο Νάσερ δεν έκρυψε την οργή του. Θεωρεί τον Κασέμ όργανο των Ιρακινών κομμουνιστών. Αν και ο ίδιος είχε καλές σχέσεις με την ΕΣΣΔ, ήταν σφοδρός αντικομμουνιστής. Θα ακολουθήσει μία σειρά συγκρούσεων στην χώρα που θα καταλήξουν στην ανατροπή και εκτέλεση του Κασέμ τον Φεβρουάριο του 1961.

Την ίδια εποχή η Αίγυπτος ζει το “δικό της Βιετνάμ” (έκφραση του ίδιου του Νάσερ) στον εμφύλιο της Υεμένης, καθώς είχε αποστείλει χιλιάδες στρατιώτες για την ενίσχυση των ντόπιων φιλονασερικών δυνάμεων. Σε όλα αυτά ήλθε να προστεθεί η ήττα-σοκ στον Πόλεμο των Έξι Ημερών. Η ήττα για τον μουσουλμανικό κόσμο δεν ήταν μόνο στρατιωτική. Ήταν πρωτίστως θρησκευτική. Το μικρό Ισραήλ, σαν νέος “Δαυίδ”, νίκησε τους πολυάριθμους αραβικούς στρατούς, τους νέους Φιλισταίους “Γολιάθ”.

Ο Σαγίντ Κούτμπ

Η ήττα ήταν ντροπιαστική και συνέβαλε στην παρακμή των κοσμικών καθεστώτων του αραβικού εθνικισμού. Οι Αδελφοί Μουσουλμάνοι αισθάνονται δικαιωμένοι. Γι’ αυτούς ο Νάσερ είναι ο “Φαραώ”, ένας μεγαλομανής δυνάστης που τιμωρήθηκε για την αλαζονεία του. Αντί για τον Ιερό Νόμο του Κορανίου, υιοθέτησε τις σοσιαλιστικές και τις εθνικιστικές θεωρίες των “απίστων”. Οι σκηνές λατρείας του λαού για το πρόσωπο του ήταν ασέβεια, μία σύγχρονη ειδωλολατρεία. Όπως έλεγαν χαρακτηριστικά. «ο Αλλάχ τιμώρησε τους Άραβες, επειδή είχαν παρεκκλίνει από το σωστό μονοπάτι». Το σωστό μονοπάτι δεν ήταν ο παναραβισμός, αλλά η Ούμμα, η ιερή κοινότητα των μουσουλμάνων.

Η εκτέλεση από το καθεστώς Νάσερ το 1966 του πιο χαρισματικού διανοητή των Αδελφών Μουσουλμάνων, του Σαγίντ Κουτμπ, συνέβαλε στη δημοφιλία των ισλαμικών ιδεών. Ο Κουτμπ πίστευε ότι ο μουσουλμανικός κόσμος ήταν στην εποχή της jahiliyya, την εποχή της άγνοιας, όπως πριν την άφιξη του Προφήτη Μωάμεθ. Χαρακτηρίζονταν από διαφθορά, παρακμή, ειδωλολατρεία.

Κατά τον Κουτμπ δικαιοσύνη είναι μόνο η Σαρία. Επομένως, καθήκον του πιστού μουσουλμάνου είναι ο ένοπλος αγώνας για την καταστροφή των σύγχρονων ειδώλων της jahiliyya, δηλαδή του εθνικισμού, του κομμουνισμού, του σοσιαλισμού και του δυτικού πολιτισμού. Ενός πολιτισμού, που –όπως έλεγε χαρακτηριστικά– «εξαπατά την ανθρωπότητα με τη λάμψη, τον θόρυβο και τις αισθησιακές του απολαύσεις, με τις οποίες η ψυχή πνίγεται ενώ τα ένστικτα γίνονται επιθετικά».

Θανάσιμος εχθρός είναι επίσης οι μουσουλμάνοι ηγέτες που αποκλίνουν από την Σαρία. Είναι αποστάτες που τους αξίζει ο θάνατος. Τα γραπτά του Κουτμπ (ειδικά το έργο του “Οδοδείκτες” που είχε γράψει στην φυλακή) είχαν για τον μουσουλμανικό κόσμο την επίδραση που είχε στην Δύση το Κομμουνιστικό Μανιφέστο του Μαρξ.

Από την Αδελφότητα στον τζιχαντισμό

Ο Νάσερ πέθανε στις 28 Σεπτεμβρίου του 1970 σε ηλικία μόλις 52 ετών. Λέγεται ότι η υγεία του κλονίστηκε από τις σφαγές των Παλαιστινίων προσφύγων από τον ιορδανικό στρατό στα γεγονότα του “Μαύρου Σεπτέμβρη”. Ο παναραβισμός πέρασε σταδιακά στην ιστορία. Το κενό που άφησε προσπάθησαν σταδιακά να το αναπληρώσουν οι Αδελφοί Μουσουλμάνοι.

Χρειάσθηκε να μεσολαβήσουν οι εξεγέρσεις της “Αραβικής Άνοιξης” και η ανατροπή του καθεστώτος Μουμπάρακ για να μπορέσει η Μουσουλμανική Αδελφότητα να φθάσει στην εξουσία, μέσα από ελεύθερες εκλογές, την οποία απώλεσε μετά το πραξικόπημα του στρατηγού Σίσι.

Ο Σίσι τερμάτισε την ανοχή που έδειχναν οι προκάτοχοι του, Μουμπάρακ και Σαντάτ, στην κοινωνική δράση της Μουσουλμανικής Αδελφότητας, εξαπολύοντας ένα κύμα καταστολής, που θυμίζει ακριβώς την εποχή του Νάσερ. Ένα κύμα καταστολής που έφερε στο προσκήνιο πιο ακραίες οργανώσεις του τζιχαντιστικού Ισλάμ, που έχουν προπύργιο τους το Σινά. Θέλοντας να “κερδίσει” και πάλι την Αίγυπτο, ο Ερντογάν εμφανίζεται πρόθυμος να “ξεχάσει” την καταπίεση των μουσουλμάνων “αδελφών” του, κάτι που όμως δεν φαίνεται να αρκεί στον νέο “φαραώ”, προκειμένου να εμπιστευτεί τον “σουλτάνο”.