Συρία 10 χρόνια μετά – Ένας περίπλοκος πόλεμος δίχως τέλος

Εκατομμύρια πρόσφυγες, εκατοντάδες χιλιάδες νεκρούς και άλλους τόσους αγνοούμενους έχει αφήσει πίσω του ο καταστροφικός πόλεμος στη Συρία, ο οποίος ξέσπασε τον Μάρτιο του 2011 και συμπληρώνει, αύριο Δευτέρα, μια αιματηρή δεκαετία βίαιων συγκρούσεων. Ο πόλεμος της Συρίας ξεκίνησε ως επακόλουθο της αμφιλεγόμενης πλέον Αραβικής Άνοιξης και εξελίχθηκε σε έναν πολύπλοκο εμφύλιο πόλεμο, με τη συμμετοχή πολλών τοπικών και διεθνών οργανώσεων, πριν καταλήξει σε έναν πόλεμο αντιπροσώπων.

Δέκα χρόνια μετά, οι απώλειες είναι τραγικές, καθώς ο μισός πληθυσμός της χώρας έχει εκτοπισθεί, εκατομμύρια πολίτες πήραν τους δρόμους της προσφυγιάς, ενώ σύμφωνα με τον νεότερο απολογισμό που έδωσε στη δημοσιότητα το Συριακό Παρατηρητήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων τουλάχιστον 388.652 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους. Με βάση τα στοιχεία της ίδιας ΜΚΟ, η οποία εδρεύει στη Βρετανία, στον πόλεμο της Συρίας έχουν σκοτωθεί 117.388 πολίτες, ανάμεσά τους περισσότερα από 22.000 παιδιά. Η ίδια πηγή κατέγραψε τουλάχιστον 16.000 θανάτους σε κυβερνητικά κέντρα κράτησης,  απολογισμός που πιστεύεται όμως, ότι είναι πολύ μικρός, καθώς δεν περιλαμβάνει τους περίπου 88.000 ανθρώπους που εκτιμάται ότι πέθαναν στις φυλακές του καθεστώτος.

Σήμερα, η Δαμασκός ελέγχει πάνω από το 60% της συριακής επικράτειας, χάρη στις νίκες που σημείωσε ο στρατός του Άσαντ, από το 2015 και μετά, εναντίον των τζιχαντιστών και των ανταρτών, με την ενεργή στήριξη της Μόσχας. Το καθεστώς Άσαντ δεν ελέγχει τον τελευταίο θύλακα των υποστηριζόμενων από την Τουρκία τζιχαντιστών και ανταρτών στην βορειοδυτική επαρχία Ιντλίμπ, τις ζώνες κατά μήκος των βόρειων συνόρων που ελέγχει η Τουρκία, μετά από τρεις διαδοχικές εισβολές, και εδάφη στα βορειοανατολικά, που είναι υπό τον έλεγχο κουρδικών δυνάμεων.

Αντάρτες από την Τουρκία

Η Τουρκία, ως όμορο κράτος, αλλά και μπροστά στον διαφαινόμενο κίνδυνο να υπάρξουν αυτονομιστικές διεκδικήσεις στις συριακές κουρδικές περιοχές, όπως έγινε στο Ιράκ, ενεπλάκη από την πρώτη στιγμή στην εμφύλια διένεξη. Ήδη από τον  Ιούλιο του 2011, λίγους μήνες μετά το ξέσπασμα του κύματος διαμαρτυρίας κατά του Άσαντ (15 Μαρτίου), ένας συνταγματάρχης που είχε διαφύγει στην Τουρκία ίδρυσε τον Ελεύθερο Συριακό Στρατό. Μέλη του ήταν αρχικά αντικαθεστωτικοί πολίτες και λιποτάκτες του συριακού στρατού, στην πορεία, ωστόσο, έγινε δυσδιάκριτος ο διαχωρισμός τους από τις τζιχαντιστικές οργανώσεις.

Οι ένοπλοι αντάρτες κατέλαβαν σταδιακά στρατηγικές πόλεις, όπως τμήματα της Χομς και του Χαλεπιού, απέτυχαν όμως στη μάχη της Δαμασκού, τον Ιούλιο του 2012, αν και κατέλαβαν κάποιες ζώνες στα προάστια. Έναν χρόνο μετά, στη διένεξη εμπλέκεται και το σιιτικό κίνημα Χεζμπολάχ του Λιβάνου για να στηρίξει τον, προερχόμενο από την επίσης σιιτική μειονότητα των αλαουιτών, Άσαντ. Σχεδόν αμέσως εμπλέκεται και η Τεχεράνη, η οποία βλέπει μέσω της Συρίας και της Χεζμπολάχ έναν σιιτικό διάδρομο για έξοδο στη Μεσόγειο.

Με όπλο την αεροπορία, ο συριακός στρατός βομβαρδίζει ζώνες που καταλήφθηκαν από τους αντικαθεστωτικούς και μετά την επίθεση με χημικά, κοντά στη Δαμασκό, η οποία αποδόθηκε στο καθεστώς Άσαντ, επέρχεται η πρώτη συμφωνία Ομπάμα-Πούτιν για την καταστροφή των χημικών όπλων της Συρίας. Στα μέσα του 2014, ωστόσο, η οργάνωση Ισλαμικό Κράτος ανακοινώνει την ίδρυση “χαλιφάτου” στα εδάφη που κατέλαβε στη Συρία και το Ιράκ. Το γεγονός αυτό κινητοποιεί τη Δύση και λίγους μήνες αργότερα συγκροτείται ένας διεθνής συνασπισμός υπό την ηγεσία των ΗΠΑ κατά του Ισλαμικού Κράτους.

Ο καθοριστικός ρόλος των Κούρδων

Στον αγώνα κατά του Ισλαμικού Κράτους, Η Δύση περιορίζεται σε αεροπορικούς βομβαρδισμούς, ενώ χερσαίες δυνάμεις αναπτύσσουν στη Συρία, μόνο οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Γαλλία. Ο πόλεμος κατά των τζιχαντιστών αναδεικνύει όμως ως πρωταγωνιστή μια συμμαχία αραβοκουρδικών δυνάμεων, η οποία, με ραχοκοκαλιά τους Κούρδους Πολιτοφυλακές και υποστηριζόμενη από τον δυτικό συνασπισμό, αναλαμβάνει τις χερσαίες επιχειρήσεις.

Οι Κούρδοι καταλαμβάνουν τελικά την πρωτεύουσα των τζιχαντιστών Ράκα και τον Μάρτιο του 2019, οκτώ χρόνια την έναρξη του συριακού εμφυλίου, τους εκδιώκουν και από το τελευταίο προπύργιό τους, την πόλη Μπαγούζ. Αυτός ο καθοριστικός ρόλος των Κούρδων και η στήριξη τους από τη Δύση μπαίνει νωρίς στο στόχαστρο της Άγκυρας και εξελίσσεται τα επόμενα χρόνια σε αιχμή της αντιπαράθεσής της με την Ουάσιγκτον.

Το φθινόπωρο του 2015 στις συγκρούσεις μπαίνει δυναμικά και η Μόσχα, η οποία έκτοτε συνδράμει σταθερά με αεροπορικούς βομβαρδισμούς τις επιχειρήσεις του στρατού του Άσαντ για την ανακατάληψη εδαφών. Ξαναφέρνει έτσι σταδιακά το καθεστώς της Δαμασκού σε θέση ισχύος, αρχικά με την ανάκτηση του Χαλεπιού, το 2016, και καθοριστικά με την ανακατάληψη της Ανατολικής Γούτας, κοντά στη Δαμασκό, το 2018.

Ο σταθερός σύμμαχος Πούτιν

Τον Απρίλιο του 2017, ωστόσο, μια επίθεση με αέριο σαρίν στο Χαν Σεϊχούν της Δυτικής Συρίας, η οποία αποδίδεται στο καθεστώς Άσαντ, προκαλεί αμερικανικούς βομβαρδισμούς στα κεντρικά τμήματα της χώρας. Αεροπορικές επιθέσεις από τον διεθνή συνασπισμό εξαπολύονται και το 2018, πάλι με αφορμή μια επίθεση με χημικά, αυτή τη φορά κοντά στη Δαμασκό.

Την ίδια χρονιά, μετά την συνάντηση Πούτιν-Τραμπ στο Ελσίνκι (Ιούλιο 2018), η Δαμασκός αρχίζει και ανακτά σταδιακά τμήματα της νότιας και δυτικής Συρίας, είτε έπειτα από κοινές με τους Ρώσους στρατιωτικές επιχειρήσεις είτε με συμφωνίες για την μετακίνηση ανταρτών και τζιχαντιστών προς την Ιντλίμπ. Παραλλήλως, ο Τραμπ ανακοινώνει με πολλές παλινδρομήσεις την μερική αποχώρηση των Αμερικανών, αφού πρώτα ανακηρύσσει την νίκη επί του Ισλαμικού Κράτους.

Η ενέργεια αυτή αφήνει όμως χώρο στον Ερντογάν, ο οποίος πραγματοποιεί και την τρίτη εισβολή στα βορειοανατολικά (είχαν προηγηθεί οι τουρκικές εισβολές στο Αφρίν και την Τζαραμπλούς) για τη δημιουργία της περίφημης “ζώνης ασφαλείας”. Παραλλήλως, μέσα από μια σειρά συμφωνιών με τη Μόσχα, η Άγκυρα καταλήγει σε μια ισιότυπη συμφωνία με τη Μόσχα για την Ιντλίμπ, η οποία παραμένει η μοναδική συριακή επαρχία, όπου ακόμα υπάρχουν θύλακες ανταρτών και τζιχαντιστών.

Η Συρία σήμερα

Από το 2020, οι συγκρούσεις στη Συρία έχουν περιοριστεί αρκετά, χάρη στην κατάπαυση του πυρός στο βορειοδυτικό τμήμα, και οι πιο πρόσφατες επιχειρησιακές δράσεις είναι οι βομβαρδισμοί ιρανικών στόχων από το Ισραήλ. Καθοριστικό ρόλο στη μείωση των συγκρούσεων έπαιξε βέβαια και η πανδημία, καθώς όλες οι πλευρές επικεντρώθηκαν στην προσπάθεια για τον έλεγχο της. Η ρωσοτουρκική συμφωνία για την Ιντλίμπ, αν και υπήρξαν πολλές παραβιάσεις της, περιόρισε τις επιχειρήσεις της Δαμασκού εναντίον θέσεων ανταρτών, ωστόσο, παρά τη σχετική ειρήνευση δεν υπήρξε ανάλογη πρόοδος στις διεργασίες για μια πολιτική λύση.

Πριν από μερικές ημέρες πάντως, υπήρξε μια νέα τριμερής συνάντηση στη Ντόχα, στην οποία μετείχαν η Ρωσία, η Τουρκία και το Κατάρ, σε επίπεδο υπουργών Εξωτερικών. Οι τρεις υπουργοί υπογράμμισαν ότι μοναδική λύση στη σύγκρουση είναι μια πολιτική διευθέτηση που θα είναι ευθυγραμμισμένη με τις αποφάσεις των Ηνωμένων Εθνών. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι το Κατάρ, όπως και η Τουρκία, έχει υποστηρίξει μαχητές που επιδιώκουν να ανατρέψουν τον Σύρο πρόεδρο Άσαντ.

Με αφορμή μάλιστα τη συμμετοχή του Εμιράτου, κάποιοι είδαν μια απόπειρα πλήρους κατάργησης της Συμφωνίας της Αστάνας, στην οποία, εκτός από τη Ρωσία και την Τουρκία, μετείχε και το φιλικό προς τη Δαμασκό Ιράν. Ο Λαβρόφ επιχείρησε να ξεκαθαρίσει αυτή τη σύγχυση, τονίζοντας ότι δεν πρόκειται για υποκατάσταση των προσπαθειών της τριμερούς της Αστάνας, η οποία από το 2017 συζητά για μια πολιτική λύση στη Συρία, αν και τελευταία όχι και τόσο συχνά. Καλωσόρισε πάντως την πρόθεση του Κατάρ να συμβάλει σε αυτήν την κατεύθυνση.

Την ίδια ώρα πάντως, ο υπουργός Εξωτερικών του Κατάρ, αν και δήλωσε ότι συζητήθηκε η εξεύρεση μηχανισμών για την αποστολή βοήθειας σε όλη τη συριακή επικράτεια, πρόσθεσε ότι δεν έχουν αρθεί οι λόγοι για τους οποίους το 2011 ανεστάλη η συμμετοχή της Συρίας στον Αραβικό Σύνδεσμο. Όσο για τον Τσαβούσογλου, αυτό που βρήκε να επισημάνει ήταν ότι η πρόσφατη διεθνής δέσμευση με την κυβέρνηση του Άσαντ εμποδίζει τις προσπάθειες για πολιτική λύση, επειδή δίνει στη Δαμασκό περισσότερη νομιμότητα. Έδειξε έτσι, ότι μάλλον αντιμετωπίζει τη συριακή κρίση ως διμερές θέμα με τη Μόσχα.