Αυστρία: Από τα ‘αγκυλωτά σακάκια’ στις ‘μαύρες μπίζνες’

Πέρασαν λίγο λιγότερο από δύο χρόνια από τότε που πανηγύριζε ο ηγέτης της αυστριακής ακροδεξιάς Χανς Κρίστιαν Στράχε. Ήταν τον Οκτώβριο του 2017, όταν στις αυστριακές εκλογές οι σοσιαλδημοκράτες διατήρησαν τις δυνάμεις τους με ένα 27% ενώ νικητής αναδείχτηκε ο Σεμπάστιαν Κουρτς. Ωστόσο, την τιμητική του είχε ο Στράχε. Ο σημερινός ηγέτης της αυστριακής Ακροδεξιάς, κατάφερε να αυξήσει θεαματικά το ποσοστό του Κόμματος Ελευθερίας (26%) καθιστώντας το δεύτερη σχεδόν πολιτική δύναμη.

Ο Στράχε τότε δέχτηκε την πρόταση συνεργασίας από τον μεγάλο νικητή των εκλογών, τον τότε μόλις 31 ετών Σεμπάστιαν Κουρτς. Η “Λίστα Κουρτς”, όπως μετονομάστηκε το συντηρητικό Λαϊκό Κόμμα, κατέκτησε την πρωτιά με ποσοστό 31,5%. Οι ψηφοφόροι επιβράβευσαν την αντιμεταναστευτική πολιτική που εφάρμοσε τα προηγούμενα χρόνια ο Κουρτς ως υπουργός Εξωτερικών. Ήταν θιασώτης των κλειστών συνόρων, όχι της πολιτικής “των ανοιχτών θυρών” της Άγκελα Μέρκελ.

Στα μέσα Μαΐου όμως του 2019, Στράχε ανακοίνωσε την παραίτησή του μετά τον σάλο που προκάλεσε η δημοσίευση ενός μυστικού βίντεο στο οποίο φαίνεται να προσφέρει κρατικές συμβάσεις σε αντάλλαγμα για την πολιτική υποστήριξη προς αυτόν και το κόμμα του. Το βίντεο δημοσιοποίησε μάλιστα μια φοιτήτρια. Το σκάνδαλο Ίμπιζαγκεϊτ, έθεσε τον κυβερνητικό εταίρο του Κουρτς εκτός κυβέρνησης. Λογικά τα πάντα θα είχαν τελειώσει για τον Στράχε ενώ και η αυστριακή Ακροδεξιά θα δεχόταν ισχυρό πλήγμα.

Ωστόσο, ο ακροδεξιός πολιτικός παρέμεινε εξαιρετικά δημοφιλής καθώς οι Αυστριακοί ψηφοφόροι τον στήριξαν στην ευρωεκλογές! Αυτό προκάλεσε έκπληξη αλλά και κριτική, μεταξύ των πολιτικών ομάδων στις Βρυξέλλες, καθώς ο Στράχε θα βρεθεί στα έδρανα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου.

Η συγκυβέρνηση με Κουρτς

Η θητεία του Κουρτς σημαδεύτηκε από το σφράγισμα του “βαλκανικού διαδρόμου” το 2015. Το αποτέλεσμα ήταν να εγκλωβιστούν για καιρό χιλιάδες μετανάστες στα ελληνοσκοπιανά σύνορα. Ήταν γνωστές οι προθέσεις του τότε Αυστριακού υπουργού Εξωτερικών η Ελλάδα να μετατραπεί στο μέλλον σε μία “νήσο Έλις”, εγκλωβίζοντας στο έδαφος της μεγάλο αριθμό προσφύγων.

Οι χώρες της Ανατολικής Ευρώπης που αποτελούν την “ομάδα του Βίζεγκραντ” βρήκαν έναν αξιόπιστο συνομιλητή. Είναι διαβόητες για την σκληρή αντιμεταναστευτική τους πολιτική, γεγονός που τις έφερε σε αντιπαράθεση με αξιωματούχους της ΕΕ. Δεν αποτέλεσε έκπληξη που τα πρώτα συγχαρητήρια ήρθαν από την δεξιά κυβέρνηση Όρμπαν της Ουγγαρίας. Η συγχαρητήρια δήλωση ανέφερε “χαιρόμαστε για την νίκη ενός υποψηφίου, που έχει παρόμοιες θέσεις με εμάς“.

Στη Γερμανία, τα ακροδεξιά κόμματα θεωρούνται ο “παρίας” του πολιτικού συστήματος. Το Κόμμα της Ελευθερίας στην Αυστρία, όμως, δεν θα είχε αντίστοιχη αντιμετώπιση. Ο Κουρτς δεν απέκλεισε την συνεργασία με το κόμμα του πρώην νεοναζί Στράχε, παρόλο που με την Κεντροαριστερά συγκυβερνούσε μέχρι πρότινος. Στόχος των επιθέσεων του Κουρτς κατά την προεκλογική περίοδο ήταν περισσότερο οι σοσιαλδημοκράτες και όχι η Ακροδεξιά. Ο Στράχε φόρεσε μια χαρά το κοστούμι του αντικαγκελάριου, δηλώνοντας πως το “60% της κοινωνίας ψήφισε την δικιά μας ατζέντα“.

Η άνοδος και το τέλος του Χάιντερ

Υπάρχει βέβαια το ιστορικό προηγούμενο του Γεργκ Χάιντερ, του παλιού αρχηγού της αυστριακής Ακροδεξιάς. Μετά τον εκλογικό θρίαμβο του Κόμματος της Ελευθερίας το 1999, σχημάτισε κυβέρνηση συνεργασίας με το Λαϊκό Κόμμα. Προκλήθηκε παγκόσμιος σάλος από την συμμετοχή πρώην αυστριακών ναζί στην κυβέρνηση. Υπήρχε ο φόβος ότι η κοινοβουλευτική δημοκρατία στην Αυστρία αντιμετώπιζε θανάσιμο κίνδυνο.

Ο διεθνής Τύπος με μία σειρά άρθρων παρομοίαζε τον Χάιντερ με τον (επίσης Αυστριακό) Αδόλφο Χίτλερ. Η ΕΕ επέβαλε μία σειρά κυρώσεων στην Αυστρία, η οποία βρέθηκε σε μία ιδιότυπη διπλωματική “καραντίνα”. Ευρωπαίοι πολιτικοί δήλωναν “πως η Αυστρία δεν θα μείνει στην ΕΕ με οποιοδήποτε κόστος“.

Ο Χάιντερ συχνά παρευρίσκονταν σε συγκεντρώσεις βετεράνων των SS, προκαλώντας το κοινό αίσθημα με μία σειρά προκλητικών φιλοναζιστικών δηλώσεων. Η πιο χαρακτηριστική ήταν πως ο “εθνικοσοσιαλισμός είχε σωστή πολιτική για την απασχόληση“. Μιλούσε με θερμά λόγια για τα SS λέγοντας πως “είχαν σπουδαίους άντρες που έμειναν πιστοί στις ιδέες τους“.

‘Όμως, το κόμμα του είχε αστικό προφίλ και κοινοβουλευτική συμπεριφορά, δεν διέθετε παραστρατιωτικές οργανώσεις. Ο ηγέτης του δεν ήταν θιασώτης επεκτατικών πολέμων, όπως ο Χίτλερ. Ο Χάιντερ τόνιζε πως “η ιδέα της μεγάλης Γερμανίας είναι νεκρή“, χωρίς να διεκδικεί αλλαγή συνόρων στην Ευρώπη. Επίσης δεν υποστήριζε την αντικατάσταση της δημοκρατίας από μία μονοκομματική δικτατορία, ούτε τον κρατικό παρεμβατισμό στην οικονομία, όπως τα φασιστικά κόμματα στον Μεσοπόλεμο.

Η Ευρώπη της Ακροδεξιάς

Εξάλλου δεν ήταν το πρώτο ακροδεξιό κόμμα που συμμετείχε σε κυβέρνηση συνεργασίας σε χώρα της ΕΕ. Μερικά χρόνια πριν ο Σίλβιο Μπερλουσκόνι είχε σχηματίσει κυβέρνηση με το κόμμα του “μεταφασίστα” Τζιανφράνκο Φίνι, χωρίς να υπάρξουν αντίστοιχες διεθνείς αντιδράσεις. Οι σκληροπυρηνικοί νεοφασίστες της Ιταλίας αποκαλούσαν τα στελέχη του Φίνι υποτιμητικά ως “φασίστες με αγκυλωτά σακάκια”, χλευάζοντας το “μετριοπαθές” προφίλ τους.

Η ακροδεξιά παράδοση της Αυστρίας δεν έχει αποκλειστικά ως σημείο αναφοράς τον Χίτλερ ή τον Μουσολίνι. Το ίνδαλμα της είναι ένας παλιός δικτάτορας της Αυστρίας, ο Ένγκελμπερτ Ντόλφους, μία αντιφατική προσωπικότητα του Μεσοπολέμου. Υπήρξε ηγέτης του κόμματος των Χριστιανοκοινωνιστών και κατέλαβε δικτατορικά την εξουσία τον Μάρτιο του 1933.

Η δικτατορία του απαγόρευσε όλα τα αριστερά κόμματα ακόμα και το σοσιαλδημοκρατικό. Ταυτοχρόνως, καταδίωξε αμείλικτα τα ναζιστικά κόμματα της Αυστρίας. Οι Αυστριακοί εθνικοσοσιαλιστές επεδίωκαν το Anschluss, την ένωση με την Γερμανία, η οποία απαγορευόταν από την Συνθήκη των Βερσαλλιών. Ο Ντόλφους ήταν υποστηρικτής της ανεξαρτησίας της Αυστρίας.

Υπήρξε στενός σύμμαχος της φασιστικής Ιταλίας, όχι όμως της εθνικοσοσιαλιστικής Γερμανίας. Πιστός καθολικός, οραματιζόταν πως το καθεστώς του θα αποτελούσε την αυθεντική έκφραση του γερμανικού πνεύματος. Αποκαλούσε περιφρονητικά τους ναζί “κόμμα ρατσιστών παγανιστών”. Μία ένοπλη ομάδα κρούσης Αυστριακών εθνικοσοσιαλιστών τον δολοφόνησε κατά την διάρκεια ενός αποτυχημένου πραξικοπήματος το καλοκαίρι του 1934. Κοινό μυστικό ήταν ότι οι πραξικοπηματίες είχαν την στήριξη της ναζιστικής Γερμανίας.

Η δολοφονία του Ντόλφους προκάλεσε σοκ ακόμα και στην φασιστική Ιταλία. Τα πρωτοσέλιδα του φασιστικού τύπου αποκαλούσαν τους οπαδούς του Χίτλερ “εχθρούς του ανθρώπινου πολιτισμού”. Ήταν ένας εύστοχος χαρακτηρισμός, όπως απέδειξε μετέπειτα η ιστορία. Για να πραγματοποιηθεί τελικώς το Anschluss μεσολάβησε ο πόλεμος του Μουσολίνι στην Αιθιοπία και ο εμφύλιος στην Ισπανία. Τα δύο αυτά γεγονότα συνέβαλαν στην συγκρότηση της συμμαχίας του Άξονα μεταξύ των δύο ολοκληρωτικών καθεστώτων.

Ο ιδιωματισμός Proponz

Στην μεταπολεμική Αυστρία η δημοφιλία της Ακροδεξιάς δεν οφείλεται μόνο στο μεταναστευτικό ή στα αντιευρωπαϊκά αισθήματα της αυστριακής κοινωνίας. Σε αυτή την περίπτωση ο Σεμπάστιαν Κουρτς με την υπερδεξιά του ατζέντα θα έπρεπε να κατακτήσει τουλάχιστον το 40% των ψήφων. Ο ούριος άνεμος στα πανιά της αυστριακής ακροδεξιάς ήταν το Proponz.

Ο αυστριακός αυτός ιδιωματισμός περιγράφει την νομή της εξουσίας μεταξύ των μεταπολεμικών κυβερνήσεων συνεργασίας των δύο μεγάλων κομμάτων στην Αυστρία. Πολλοί Αυστριακοί βλέπουν εδώ και χρόνια έναν εκφυλισμένο μηχανισμό συναλλαγής. Μία κυνική αναδιανομή αξιωμάτων και δημοσίου χρήματος, μεταξύ των κομματικών μηχανισμών των σοσιαλδημοκρατών και του Λαϊκού Κόμματος.

Η συναίνεση των μεγάλων κομμάτων στην πολιτική συχνά εγκυμονεί κινδύνους. Από την μία πλευρά όντως εξασφαλίζει κυβερνητική σταθερότητα. Από την άλλη, όμως, δίνει κίνητρο σε σημαντικά τμήματα του εκλογικού σώματος να καταφύγουν στην ψήφο διαμαρτυρίας, συχνά στην άκρα Δεξιά. Τότε το είχε καταλάβει αυτό ο Μάρτιν Σουλτς και είναι ο βασικός λόγος που αρνήθηκε επίμονα να συγκυβερνήσει ξανά με τη Μέρκελ. Το κατάλαβαν εγκαίρως και οι Αυστριακοί σοσιαλδημοκράτες. Αποκλείοντας σε έντονο ύφος προεκλογικά την συνεργασία με τον Κουρτς, κατάφεραν να συγκρατήσουν τα ποσοστά τους σε ένα αξιοπρεπές επίπεδο.

Οι κόκκινες γραμμές του Στράχε

Ο Στράχε εμφανιζόταν με πολλές “κόκκινες γραμμές”. Σε δηλώσεις του διεκδικούσε την καθιέρωση δημοψηφισμάτων και την επιβολή ισλαμοφοβικής νομοθεσίας. Είναι οι προϋποθέσεις που έθετε για τον σχηματισμό κυβέρνησης με τον Κουρτς. Η αποκαθήλωση του Στράχε μετά το ξέσπασμα του σκανδάλου ίσως να μην επιτρέψει να μάθουμε αν μία συνεργασία στο πλαίσιο του Proporz θα οδηγήσει μακροπρόθεσμα σε πτώση τα ποσοστά της Ακροδεξιάς. Το σκάνδαλο θα επηρεάσει το εκλογικό αποτέλεσμα στις επόμενες εκλογές στην Αυστρία.

Αυτό είχε συμβεί εξάλλου στο Κόμμα της Ελευθερίας παλαιότερα, μόλις έληξε άδοξα το πείραμα της τότε συγκυβέρνησης. Η αυστριακή Ακροδεξιά θυμάται πολύ καλά ότι το κοστούμι της εξουσίας αποδείχθηκε πολύ “στενό” για τον αμφιλεγόμενο προκάτοχο του Γεργκ Χάιντερ, που βρήκε τελικώς τραγικό θάνατο σε τροχαίο δυστύχημα.