Τα χειρότερα δεν έχουν περάσει – Το σχέδιο Ερντογάν έχει συνέχεια

Αρκετοί αναλυτές έχουν ισχυριστεί ότι η κρίση στα ελληνοτουρκικά έχει ξεπεραστεί, είτε επειδή η Τουρκία άρχισε να κατευθύνει κύματα προσφύγων και μεταναστών πίσω στην ενδοχώρα, είτε επειδή η σθεναρή πολιτική Ελλάδας-ΕΕ να κλείσουν τα σύνορα στον Έβρο και το Αιγαίο υπήρξε αποτελεσματική σε επίπεδο αποτροπής, αναγκάζοντας την Τουρκία σε υποχώρηση. Το μέγα κοινωνικό πρόβλημα τώρα έχει γίνει ο κορονοϊός – χωρίς βέβαια να υπάρχει σχέδιο για το τι θα συμβεί, σε αυτούς τους απαράδεκτους προσφυγικούς καταυλισμούς, αν αρχίσει να χτυπά η νόσος.

Το “θετικό”, βέβαια, της επιδημίας είναι ο προσανατολισμός που, αναγκαστικά παίρνουν οι κυβερνήσεις (ανά το κόσμο και στην Ελλάδα), για επαναφορά του κράτους και των κοινωνικών του υπηρεσιών ως βασικών μοχλών της κοινωνικής ανάπτυξης. Εν πάση περιπτώσει, ο γράφων διαφωνεί με την άποψη ότι η ελληνοτουρκική κρίση έχει παρέλθει.

Η Τουρκία είναι μια περιφερειακή ιμπεριαλιστική δύναμη μέσα στο περίπλοκο δίκτυο αλληλεξάρτησης της παγκοσμιοποίησης. Ως τέτοια, εξάγει συστηματικά κεφάλαιο και στρατιωτική ισχύ, προκειμένου να υπερκεράσει περιοδικές κρίσεις υπερσυσσώρευσης και υποκατανάλωσης στο εσωτερικό. Πράγματι, είναι η διπλή εξαγωγή (παγκοσμιοποιημένου) κεφαλαίου και ισχύος που ισορρόπησαν το νεο-ισλαμικό καθεστώς, στηρίζοντας τη σχετική μετατόπιση πολιτικής δύναμης, από τον συγκρατημένο επεκτατισμό του κεμαλισμού, στον νεοοθωμανισμό και την ανάδυση μιας νέας ισλαμικής επιχειρηματικής τάξης, υπό την ηγεμονία του Ερντογάν.

Σ’ αυτό το πλαίσιο, επιπλέον επειδή αισθάνεται να ασφυκτιά από το φραγμό της ελληνικής και κυπριακής δικαιοδοσίας στην Ανατολική Μεσόγειο, η Τουρκία επιζητεί δικαιοδοσία στο Αιγαίο, στο σύμπλεγμα του Καστελλόριζου και στη Κύπρο. Η Τουρκία απαιτεί δικαιοδοσία προκειμένου να εξυπηρετήσει τη περιφερειακή κίνηση των κεφαλαίων της. Αν αυτό δεν συμβεί, τότε χρησιμοποιεί την ισχύ της, δηλαδή προκαλεί στρατιωτικά την ελληνική κυριαρχία.

Γιατί η κρίση δεν ξεπεράστηκε

Η ανάγνωσή μου σχετικά με τη χρησιμοποίηση του υβριδικού πολέμου κατά της Ελλάδας και της Κυπριακής Δημοκρατίας, είναι ότι αυτά αποτελούν μια πρώτη δοκιμαστική φάση ενός μακρόπνοου σχεδίου. Ενός σχεδίου που, για λόγους μιας ασταθούς ισορροπίας συμβιβασμών στο εσωτερικό του καθεστώτος, μπορεί να αντισταθμιστεί, τουλάχιστον προσωρινά, μόνο μετά από μια επιτυχή έκβαση της περιπέτειας του καθεστώτος Ερντογάν στη Λιβύη ή και τη Συρία.

Θέλω εδώ να θυμίσω ότι μία απ’ τις σημαντικές μερίδες της πολιτικής και στρατιωτικής ελίτ της Τουρκίας είναι η λεγόμενοι “Ευρασιανιστές”, οι οποίοι τάσσονται υπέρ της αποδέσμευσης από το ΝΑΤΟ και υπέρ μιας στρατηγικής συμμαχίας με τη Ρωσία. Εν πάση περιπτώσει, την όποια επιτυχία του καθεστώτος Ερντογάν στη Συρία την αποκλείω, διότι η μέχρι τέλους υπεράσπιση του Άσαντ, είναι ο θεμελιακός στρατηγικός στόχος της Ρωσίας απ’ την αρχή της κρίσης. Άρα το Ιντλίμπ, σε βάθος χρόνου, θα επανέλθει στη στρατηγική διαχείριση Άσαντ-Ρωσίας.

Στο ζήτημα της Συρίας, η Ρωσία κατατρόπωσε τις ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ, το ίδιο κάνει τώρα και με τη Τουρκία. Έτσι, για να κρατηθεί στην εξουσία, η ηγετική μερίδα του Ερντογάν δεν έχει άλλη διέξοδο παρά να ενισχύσει τη πίεση σε Ελλάδα και Κύπρο με νέες μορφές αμφισβήτησης της δικαιοδοσίας τους. Η κατάσταση αυτή πήρε νέα μορφή με τη χάραξη κοινής ΑΟΖ με τη Λιβύη και αν υπάρξει συνεννόηση μεταξύ Ρωσίας και Τουρκίας στο ζήτημα αυτό, η κατάσταση δεν θα είναι ευνοϊκή για την Ελλάδα.

Τρία λάθη της κυβέρνησης

Πρόκειται για μια δομική-ιστορική κρίση διαρκείας με διάσταθμους και καμπές ύφεσης και όξυνσης. Αλλά τι διδάγματα μπορούν ν’ αντληθούν απ’ τη κρίση μέχρι τώρα; Θ’ αναφερθώ μόνο στις πολιτικές αδυναμίες διαχείρισης της κρίσης.

Στο πρώτο δίμηνο του 2020 η Τουρκία έκανε 116 υπερπτήσεις πάνω από ελληνικά νησιά και είχε 136 εμπλοκές με ελληνικά μαχητικά. Το αντίστοιχο διάστημα του 2019, είχαν σημειωθεί 7 υπερπτήσεις και 49 εμπλοκές. Η κλιμάκωση των τουρκικών ενεργειών σε όλα τα επίπεδα ακολούθησε γεωμετρική πρόοδο, ταυτόχρονα με τις προκλήσεις στον Έβρο και στα θαλάσσια σύνορα, όπου οι πρόσφυγες-μετανάστες εργαλειοποιούνται υβριδικά, προκειμένου να υπηρετήσουν τα αδιέξοδα της πολιτικής του Ερντογάν στην Συρία.

Σ’ αυτή τη συγκυρία, η κυβέρνηση κάνει το μέγα σφάλμα να στείλει στα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου τα ΜΑΤ και τις δυνάμεις ασφαλείας, για να επιβάλλουν τη ρατσιστική πολιτική της ΕΕ και της FRONTEX, κάτι που ούτε οι νησιώτες, ούτε και οι πρόσφυγες-μετανάστες θέλουν: δηλαδή την δημιουργία μόνιμων “δομών φιλοξενίας”. Ο πανικός και η εμφυλιοπολεμική κατάσταση που δημιουργήθηκε στα νησιά αποτέλεσαν το κατάλληλο τεστ για το καθεστώς Ερντογάν σ’ ότι αφορά το πως να «νικήσει τον αντίπαλο χωρίς να κάνει πόλεμο», όπως θα έλεγε και ο Σουν Τζου. Αυτό ήταν το πρώτο μεγάλο λάθος της κυβέρνησης.

Όταν το καθεστώς Ερντογάν, μετά από συνεννόηση με τη Βουλγαρία, διεύρυνε την κρίση στα χερσαία σύνορα της χώρας στον Έβρο, η κυβέρνηση κλείνει τα σύνορά της. Όμως, χωρίς να κάνει καμία προσπάθεια συνεργασίας με άλλες βαλκανικές χώρες για μερική εκτόνωση του υβριδικού πολέμου με οργανωμένη-ελεγχόμενη και ανθρώπινη μετάβασή των προσφύγων-μεταναστών στις ευρωπαϊκές χώρες που θέλουν να μεταβούν.

Αυτό θα δημιουργούσε επιπρόσθετα προβλήματα στο καθεστώς Ερντογάν. Θα του στερούσε το –ανόητο αλλά καλό για εσωτερική κατανάλωση– επιχείρημα ότι η Ελλάδα συμπεριφέρεται στους πρόσφυγες όπως η ναζιστική Γερμανία. Ταυτόχρονα θα έφερνε την ΕΕ προ των ευθυνών της ρατσιστικής της πολιτικής. Η μη συνεννόηση με τους Βαλκάνιους γείτονές σου σε περίπτωση υβριδικού πολέμου –κάτι που θα έπρεπε να είχε γίνει πολύ πριν– είναι το δεύτερο μεγάλο λάθος της κυβέρνησης.

Το τρίτο λάθος είναι το εξής: αμφιβάλλω αν η κυβέρνηση είχε (ή έχει) τη δέσμευση τουλάχιστον τις Γαλλίας, ή και των ΗΠΑ, ότι θα παραχθεί ανοιχτή διπλωματική και στρατιωτική στήριξη στη χώρα σε περίπτωση εκτενούς θερμού επεισοδίου με τη Τουρκία στον Έβρο, στο Αιγαίο ή στη Κύπρο.

Περιπλέκεται η κατάσταση στην Κύπρο

Στη Κύπρο η κατάσταση είναι εξόχως δύσκολη λόγω της ιδιαιτερότητας της. Η κυπριακή κυβέρνηση έχει να φυλάξει την γραμμή “Αττίλα” (όχι σύνορα, όπως λαθεμένα αναφέρεται) μήκους 184 χλμ, τη στιγμή που ήδη άρχισε να μετρά ροές προσφύγων-μεταναστών της τάξης του 4% του πληθυσμού της. Οι αντίστοιχες ροές επί του συνόλου του ελληνικού πληθυσμού είναι γύρω στο 1%. Η Τουρκία, επίσης, παραβιάζει την κυπριακή κυριαρχία με γεωτρήσεις που εκτελεί μέσα στην κυπριακή ΑΟΖ και έχει ανακοινώσει κατασκευή ναυτικής βάσης στα κατεχόμενα.

Η Κυπριακή Δημοκρατία έχει “τύποις” χερσαία σύνορα στη Κερύνεια και, ως γραμμή κατάπαυσης του πυρός, τη γραμμή “Αττίλα” από τις 16-17 Αυγούστου 1974. Στα κατεχόμενα, επίσης, τουρκικός στρατός και δυνάμεις ασφαλείας αριθμούν περί τις 40.000. Αυτοί διευκολύνουν τις ροές προσφύγων-μεταναστών προς το Νότο. Δεν υπάρχουν “σύνορα” να ανοίξεις ή να κλείσεις στη Κύπρο, εκτός κι αν ο στρατός κατοχής θεωρείται τουρίστας ή μετανάστης. Η Τουρκία, επαναλαμβάνω, είναι περιφερειακή ιμπεριαλιστική δύναμη: εκτός από τη Κύπρο, διαθέτει στρατιωτικές βάσεις στο Κατάρ, το Σουδάν, τη Σομαλία, το βόρειο Ιράκ και τη Συρία.

Η Κύπρος υπήρξε το πρώτο μεταπολεμικό πείραμα της Τουρκίας για στρατιωτικές επιχειρήσεις, εκτός της Μικράς Ασίας. Επιχειρήσεις των οποίων η επιτυχία βασίστηκε στην εμφυλιοπολεμική κατάσταση που επικρατούσε στην Ελλάδα και ιδιαίτερα στο νησί την περίοδο των αποβάσεων και στη διευκόλυνση που παρείχε στους Τούρκους αλεξιπτωτιστές ο τουρκοκυπριακός θύλακας του Κιόνελι-Αγίου Ιλαρίωνα. Σημειώνω ότι ακόμα κι όταν όλα έδειχναν ότι η Τουρκία ετοιμάζεται για απόβαση στο νησί, η ΕΛΔΥΚ είχε διαταγές να μην εκκαθαρίσει τον θύλακο για ανθρωπιστικούς λόγους.

Η κυπριακή κυβέρνηση αποφάσισε, σε συνεργασία με ΕΕ και Ελλάδα, να κλείσει τη γραμμή “Αττίλα”, μπλοκάροντας τις ροές των προσφύγων-μεταναστών. Αυτό δεν λύνει την ανθρωπιστική κρίση, αλλά ούτε και το ζήτημα ασφάλειας της Κυπριακής Δημοκρατίας, ειδικά με βάση την ιστορική της εμπειρία. Το βασικό ερώτημα και πάλι εδώ είναι: Έχει η κυπριακή (και η ελληνική) κυβέρνηση επιχειρήσει να δεσμεύσει ΕΕ και ΝΑΤΟ ότι θα υποστηρίξουν έμπρακτα (διπλωματικά και στρατιωτικά) τηΝ Κυπριακή Δημοκρατία σε περίπτωση κρίσης με τις δυνάμεις κατοχής στον νησί; Θα βοηθήσει η Ελλάδα έμπρακτα τη Κυπριακή Δημοκρατία με βάση το Ενιαίο Αμυντικό Δόγμα, ανεξάρτητα απ’ το αν η ίδια απειλείται;