Τα φαραωνικά έργα και τα σουλτανικά παλάτια του Ερντογάν

Από αρχαιοτάτων χρόνων ηγέτες έχουν χτίσει μνημεία ως υπενθύμιση του μεγαλείου τους. Οι φαραώ έχτισαν πυραμίδες. Ο Ιουστινιανός την Αγία Σοφία αναφωνόντας “Νενίκηκα σε Σολωμών”. Ο Λουδοβίκος XIV τις Βερσαλλίες, ο Αλμπερτ Σπέερ σχεδίασε τα μνημιακού μεγέθους κτίρια του Γ’ Ράιχ, ο Τσαουσέσκου το θηριώδες κτήριο της Εθνοσυνέλεσης, κ.ο.κ. Από αυτή την παρέλαση μεγαλοπρέπειας δεν μπορούσε να λείψει ο Ερντογάν.

Τον Απρίλιο 2014, ο αρχιτέκτονας της νεοοθωμανικής εξωτερικής πολιτικής Νταβούτογλου, δήλωσε σε ομιλία του στο Ικόνιο ότι το κυβερνών κόμμα δεν ήταν μόνο πολιτικό κόμμα, αλλά ένα μεγάλο ιστορικό κίνημα που δεν μπορούσε να σταματήσει παρά μόνο την Ημέρα της Κρίσης. Πριν τέσσερα χρόνια, ο Ερντογάν ομολόγησε ότι είχε προγραμματίσει να συγκεντρώσει όλη την εξουσία σε ένα άτομο από τότε που ήταν δήμαρχος της Κωνσταντινούπολης τη δεκαετία του 1990.

Το σήμα κατατεθέν του καθεστώτος Ερντογάν είναι ο κυρίαρχος ρόλος που διαδραματίζει η κατασκευή στην οικονομία: αυτοκινητόδρομοι, αεροδρόμια, νοσοκομεία, στέγαση, ξενοδοχεία, εμπορικά κέντρα και ουρανοξύστες. Το νέο αεροδρόμιο της Κωνσταντινούπολης αναμένεται να είναι το μεγαλύτερο στον κόσμο όταν ολοκληρωθεί το 2028. Ο Ερντογάν διαμήνυσε στα εγκαίνια ότι το 10 δισ. ευρώ έργο είναι σύμβολο της τουρκικής αναβίωσης, ένα κολοσσιαίο επίτευγμα. «Δεν χτίσαμε [αυτό] το αεροδρόμιο για τη χώρα μας. Είναι μια εξαιρετική υπηρεσία που προσφέρουμε στην περιοχή και σε ολόκληρο τον κόσμο», είπε στην τελετή.

Φαραωνικά έργα και περιβαλλοντικές επιπτώσεις

Όμως, δεν συμμερίζονται όλοι την υπερηφάνεια του Ερντογάν για το νέο αεροδρόμιο, το οποίο θα έχει πτήσεις σε περισσότερους από 300 προορισμούς και χωρητικότητα 150-200 εκατομμυρίων επιβατών ετησίως. Ας σημειωθεί ότι θα απασχολεί περίπου 100.000 άτομα. Το 2015, η Βόρεια Άμυνα Δασών (NFD), ένα οικολογικό κίνημα που επικεντρώθηκε στην περιοχή της Μαύρης Θάλασσας, εξέδωσε έκθεση που προειδοποιεί ότι ένα οικοσύστημα περίπου 70 ειδών θα καταστραφεί από τις εργασίες για το αεροδρόμιο.

Οι περιβαλλοντολόγοι προειδοποιούν ότι οι κατασκευαστικές εργασίες έχουν ήδη προκαλέσει καταστροφή στην περιοχή κατά μήκος της Μαύρης Θάλασσας που καλύπτεται από δάση, λίμνες και παράκτιους αμμόλοφου. Οι ντόπιοι διαμαρτύρονται επίσης ότι αναγκάζονται να πουλήσουν και να εγκαταλείψουν τη γη τους. «Τα βόρεια δάση παρέχουν οξυγόνο σε μεγάλα μέρη της Κωνσταντινούπολης, καθώς και γλυκό νερό σε ολόκληρη την περιοχή του Μαρμαρά», προειδοποίησε ο Μπασάρ Ροσόζ, ακτιβιστής του NFD.

Οι επικριτές έχουν προειδοποιήσει εδώ και πολύ καιρό ότι τα τόσο αγαπητά στον Ερντογάν μεγάλα έργα θα έχουν καταστροφικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις. Το νέο αεροδρόμιο, υποστηρίζουν, είναι παράδειγμα. Όχι μόνο η κατασκευή έγινε με βιασύνη και είναι επικίνδυνη (σύμφωνα με επίσημα στοιχεία τουλάχιστον 27 εργαζόμενοι έχουν πεθάνει μέχρι στιγμής) αλλά επίσης δεν έχει ληφθεί υπόψη ο μακροπρόθεσμος αντίκτυπος. Ήδη έχει φανεί ότι η βιασύνη με την οποία εκτελείται το έργο έχει οδηγήσει σε τεχνικές αστοχίες, όπως το γεγονός ότι τα αποστραγγιστικά έργα δεν αποδίδουν και το αεροδρόμιο πλημμυρίζει σε περιόδους έντονης βροχόπτωσης.

Η διώρυγα που θα αντικαταστήσει τον Βόσπορο

Ανάμεσα στα μεγαλόπνοα έργα του Ερντογάν είναι και η τρίτη γέφυρα του 2016 μεταξύ Ευρώπης και Ασίας στην Κωνσταντινούπολη, αλλά και το σχεδιαζόμενο τεράστιο κανάλι (μήκους 50 χλμ) που θα κατασκευαστεί παράλληλα με τα στενά του Βοσπόρου, με σκοπό να διοχετεύεται από εκεί η εμπορική ναυσιπλοΐα από την Μαύρη Θάλασσα προς την Μεσόγειο.

Ο Ερντογάν παρουσιάζει την πρωτοβουλία “Κανάλι Κωνσταντινούπολης” ως έργο για την περιβαλλοντική προστασία της μεγαλούπολης, αποκαλώντας το «κατασκευαστικό έργο της δεκαετίας». Οι ανησυχίες, ωστόσο, κλιμακώνονται και δεν είναι μόνο περιβαλλοντικού χαρακτήρα. Οι επιστήμονες προειδοποιούν ότι όταν το κανάλι συνδέσει τη Μεσόγειο με τη Μαύρη Θάλασσα, που έχουν διαφορετικά επίπεδα αλάτων, θα εξαλείψει τους φυσικούς υδάτινους πόρους της πόλης, τα υπάρχοντα φράγματα, αλλά και το τοπικό οικοσύστημα.

Ο δήμαρχος της Κωνσταντινούπολης Ιμαμόγλου ηγείται της εκστρατείας κατά του καναλιού. Θεωρεί το έργο περιβαλλοντική και οικονομική καταστροφή, υποστηρίζοντας ότι το πραγματικό κόστος θα υπερβεί τα 75 δισ. δολάρια. Οι αναλυτές επισημαίνουν ότι είναι απίθανο τα πλοία να πληρώσουν για διέλευση εφόσον ο Βόσπορος είναι δωρεάν, εκτός εάν επιβληθούν από την Άγκυρα σημαντικοί περιορισμοί στη χρήση των Στενών, οι οποίοι πιθανώς θα θεωρούνται παραβιάσεις της Σύμβασης του Μοντρέ. Ορισμένοι θεωρούν ότι αυτό θα προκαλέσει ανησυχία στη Μόσχα. Η συνθήκη ελέγχει αυστηρά τη χρήση του Βοσπόρου από πολεμικά πλοία χωρών εκτός της Μαύρης Θάλασσας, περιορίζοντας την παρουσία του Πολεμικού Ναυτικού των ΗΠΑ στη Μαύρη Θάλασσα.

Οι “Βερσαλλίες” του Ερντογάν

Πριν από την εκλογή του Ερντογάν στο προεδρικό αξίωμα το 2014, ξεκίνησαν οι εργασίες για την κατασκευή ενός νέου κτιριακού συγκροτήματος, φαινομενικά για τον πρωθυπουργό, σε έναν χώρο αναψυχής έξω από την Άγκυρα, στο Δασικό Αγρόκτημα “Φάρμα του Ατατούρκ”, που κληροδοτήθηκε από τον ιδρυτή το 1937. Το 1992 ανακηρύχθηκε ζώνη πρώτου βαθμού προστασίας, αλλά η απόφαση ακυρώθηκε αργότερα για να επιτρέψει την κατασκευή το 2012. Ωστόσο, η απόφαση αυτή αντιστράφηκε τον Φεβρουάριο 2014, αλλά η εργασία συνεχίστηκε. Όπως είχε τότε δηλώσει ο Ερντογάν «αν έχουν τη ισχύ, ας το καταστρέψουν».

Με την ολοκλήρωση τον Οκτώβριο, ο πρόεδρος Ερντογάν δήλωσε ότι το παλάτι 1.150 δωματίων θα είναι η έδρα της κυβέρνησης για τη “νέα Τουρκία”. Είναι χτισμένο σε οικόπεδο τριάντα φορές το μέγεθος του Λευκού Οίκου και τετραπλάσιο από το μέγεθος των Βερσαλλιών, με γυαλί από τις ΗΠΑ. Έχει 200 πολυελαίους με κρύσταλλα Swarovski, εισαγόμενες πόρτες με διπλά φύλλα και επιχρυσωμένο μάρμαρο Bizassa από την Ιταλία. Επίσης φυτεύτηκαν έτοιμα δέντρα και λουλούδια από την Ολλανδία.

Στα χαρτιά το κόστος ήταν 615 εκατ. δολάρια, αλλά η συντήρηση είναι πανάκριβη στοιχίζοντας με τιμές 2017 300.000 δολάρια την ημέρα. Ο επικεφαλής του Επιμελητηρίου Αρχιτεκτόνων της Άγκυρας το ονόμασε «μεγαλομανιακή αρχιτεκτονική». Η βρετανική Daily Telegraph είπε ότι το αρχιτεκτονικό του στυλ φαίνεται να συνδυάζει τις οθωμανικές και σελτζούκικες παραδόσεις με την αισθητική ενός σύγχρονου κινεζικού σιδηροδρομικού σταθμού, ενώ ένας Τούρκος οικονομολόγος το ονόμασε «νέα καγκελαρία του Ράιχ».

Το Λευκό Παλάτι, όπως ονομαζόταν αρχικά, ονομάστηκε γρήγορα “Παράνομο Παλάτι”, οπότε ο Ερντογάν αποφάσισε να το μετονομάσει “Προεδρικό Κουλιγιέ” (συγκρότημα τζαμιών). Εκεί δέχεται ξένους αξιωματούχους με τη συνοδεία Τούρκων ντυμένων με ιστορικά κοστούμια. Ο φυλακισμένος Κούρδος ηγέτης Σελαχεντίν Ντεμιρτάς είπε ότι ο Ερντογάν θα μπορούσε να έχει ολοκληρώσει την εικόνα ντυμένος σαν σουλτάνος του 17ου αιώνα, γνωστός ως ο “Ιμπραήμ ο Τρελός”.

Και άλλα παλάτια

Ο Ερντογάν, όμως, κόρεσε τη δίψα του. Έτσι του εκχωρήθηκε η χρήση του παλατιού Yildiz στην Κωνσταντινούπολη. Όρισε, επίσης, το Μέγαρο Βαχεντίν, παλαιά οικία του τελευταίου Οθωμανού σουλτάνου, ως γραφείο του στην Πόλη. Ένα ακόμη αυτή τη φορά θερινό παλάτι είναι το αξίας 85,6 εκατ. δολαρίων συγκρότημα, που κατασκευάζεται για τον Τούρκο πρόεδρο στον κόλπο Οκλούκ στη νοτιοδυτική Τουρκία. Ένα άλλο προεδρικό συγκρότημα κατασκευάζεται κοντά στη λίμνη Βαν στην ανατολική Τουρκία. Παρά την απαγόρευση του Συνταγματικού Δικαστηρίου, οι εργασίες συνεχίζονται κανονικά εκεί.

Όλα αυτά τα φαραωνικού μεγαλείου έργα έχουν καταχρεώσει την Τουρκία, η οποία βιώνει μια όλο και οξύτερη οικονομική κρίση, η οποία ήδη προκαλεί κύμα φτωχοποίησης. Είναι αξιοσημείωτο ότι ενώ τα λαϊκά στρώματα, που κυρίως ψηφίζουν τον Ερντογάν, δύσκολα επιβιώνουν, ο σουλτάνος ζει στη χλιδή σε απέραντα παλάτια και καλλιεργεί την υστεροφημία του με κολοσσιαία έργα.

Η υστεροφημία, ωστόσο, δεν εδράστηκε ποτέ μόνο στα μελλοντικά ερείπια. Όπως έγραψε για την ματαιότητα της αυτοπροβολής ο Σέλλεϋ στο ποίημα “Οζυμάνδιας” (σε δική μου μετάφραση):

Γνώρισα έναν ταξιδιώτη από μια αρχαία γη,
Που είπε: «Δύο τεράστια και ασώματα πέτρινα πόδια
Στέκονται στην έρημο… Κοντά τους, στην άμμο,
Μισοβυθισμένο ένα διαλυμένο πρόσωπο, του οποίου το κατηφές,
Και ζαρωμένο χείλος, και ο χλευασμός μιας ψυχρής διαταγής,
Δείχνουν ότι ο γλύπτης διάβασε καλά αυτά τα πάθη
Που επιβιώνουν, σφραγίστηκαν σε αυτά τα άψυχα πράγματα,
Το χέρι που τους κορόιδεψε, και η καρδιά που ταΐζονταν.
Και στο βάθρο, εμφανίζονται αυτές οι λέξεις:
Το όνομά μου είναι Οζυμάνδιας, Βασιλεύς βασιλέων.
Κοιτάξτε τα Έργα μου, ω Ισχυροί, και απελπιστείτε!
Τίποτα άλλο εκτός από αυτό δεν παραμένει. Γύρω φθορά
Από αυτό το κολοσσιαίο ναυάγιο, απέραντο και γυμνό
Η μοναχική και επίπεδη άμμος απλώνεται πολύ μακριά.