Τα Κίτρινα Γιλέκα επιστρέφουν

Ανεξαρτήτως της οπτικής γωνίας, που προσεγγίζει κανείς την εξέγερση των Κίτρινων Γιλέκων στη Γαλλία, πρόκειται για μια ιστορική εξεγερσιακή στιγμή της πολιτικής-κοινωνικής γαλλικής ιστορίας. Κι αυτό επιβεβαιώνεται από το γεγονός πως μετά την ανάπαυλα των εορτών τα Κίτρινα Γιλέκα επανέρχονται, χωρίς προς το παρόν να είναι σαφές εάν το κίνημά τους θα ανακτήσει την αρχική δυναμική. Για πρώτη φορά εδώ και αρκετά χρόνια, όμως, η άρχουσα τάξη της Γαλλίας αισθάνθηκε πραγματικό τρόμο και αναγκάσθηκε σε «άτακτη υποχώρηση», κάτι, που φαινόταν αδιανόητο στον σκληρό πυρήνα της Ευρωζώνης.

Ο κλυδωνισμός αυτός της Γαλλίας καταδεικνύει με τον πιο εύγλωττο τρόπο, δύο βασικές παραμέτρους της σημερινής περιόδου: Την κυρίαρχη, που είναι οι συνέπειες της βαθιάς κρίσης του παγκόσμιου καπιταλιστικού συστήματος από την τερατώδη κοινωνική ανισομέρεια, που υπάρχει ακόμα και στις κεντρικές μητροπολιτικές χώρες.

Επιπροσθέτως, όμως, «φωτογραφίζει» ακόμα περισσότερο, το ελλιπές της ευρωπαϊκής αρχιτεκτονικής. Ακολουθώντας και εξυπηρετώντας τους κυρίαρχους στόχους του σημερινού μεταλλαγμένου χρηματοπιστωτικού καπιταλιστικού προτάγματος, η ΕΕ ευνοεί προκλητικά κάθε ελίτ, έναντι των μεσαίων και κατώτερων κοινωνικών στρωμάτων που βιώνουν την φτώχεια και το περιθώριο.

Ο πυρήνας του προβλήματος είναι ακριβώς αυτή η βίαιη μετάλλαξη του καπιταλισμού -παγκόσμια τις τελευταίες δεκαετίες- σε ένα «εξτρεμιστικό σύστημα», όπου οι πολυεθνικοί γίγαντες του παγκόσμιου χρήματος συσσωρεύουν βουνά «νεκρού πλούτου». Έτσι, υπονομεύουν τις κοινωνίες με την άνιση οικονομική ανάπτυξη και τον έλεγχό τους μέσω του χρέους.

Αυτή η εξέλιξη έχει διαφοροποιήσει και διευρύνει την παραδοσιακή αντίθεση μεταξύ αστικής και εργατικής τάξης, που κυριαρχεί στο μαρξιστικό αφήγημα, ακόμα και στις γνήσιες βιομηχανικές χώρες, όπως η Γαλλία. Οι διαχωριστικές κοινωνικές γραμμές, σε όλο το εύρος των καταπιεζόμενων τάξεων, πλέον είναι πολλαπλές και αλληλοεφαπτόμενες, Μεταξύ εργαζομένων και ανέργων, νέων και ηλικιωμένων, κατοίκων των πόλεων και της υπαίθρου, μορφωμένων και ανειδίκευτων κλπ.

Κατακερματισμένος κοινωνικός ιστός

Τα χάσματα αυτά ενισχύουν τον κατακερματισμένο κοινωνικό ιστό, με συνέπεια σε πολιτικό επίπεδο να ευδοκιμεί το επιφανειακό επικοινωνιακό σχήμα «λαός κατά ελίτ», που είναι το πολιτικό όχημα όλων των σημερινών λαϊκίστικων κινημάτων, που βρίσκονται στην εξουσία (Τραμπ, Σαλβίνι, Ορμπάν, Μπολσονάρου κ.λπ.). Η βασική αιτία αυτού του αδυσώπητου κοινωνικού κατακερματισμού οφείλεται στην μετεξέλιξη του σύγχρονου καπιταλισμού από την δεκαετία του ’80. Στην ίδια αιτία οφείλεται και η ουσιαστική έλλειψη κοινωνικής προστασίας, όπως αυτή δομήθηκε μεταπολεμικά στην Ευρώπη, με την συναίνεση τότε του Κεφαλαίου και της εργατικής τάξης (Κράτος Πρόνοιας).

Με την επικράτηση της νεοφιλελεύθερης ιδεολογίας, η ανάπτυξη γίνεται με εντελώς ανισομερή τρόπο. Δημιουργεί συνεχώς ρήγματα μεταξύ των καταπιεζομένων τάξεων και γιγαντώνει το λεγόμενο λούμπεν προλεταριάτο, το οποίο είναι και απόλυτα ελεγχόμενο από το σύστημα. Εξ ου και η μη εξέγερση αυτών των κοινωνικών στρωμάτων σε διάφορες χώρες, παρά την ύπαρξη αντικειμενικών συνθηκών για κάτι τέτοιο.

Η περίπτωση των Κίτρινων Γιλέκων, που αποτελεί ένα αυθόρμητο κίνημα της οργής, έχει ρίζες σε αυτές τις κοινωνικές συνθήκες, οι οποίες έχουν διαμορφωθεί πλέον σε καπιταλιστικές χώρες, όπως η Γαλλία. Ο Γάλλος ειδικός για την φτώχεια Νιλς Πλενέλ, τόνισε στην Ουάσινγκτον Ποστ: «Περισσότερο από μια βαθιά φτώχεια, κυριαρχεί το αίσθημα της ’’μεταβιομηχανικής απελπισίας’’».

Συνεχίζοντας, ανέφερε: «Οι κάτοικοι των μικρών πόλεων και χωριών, που έχουν ήδη πληγεί από την κρίση και δεν έχουν άλλο τρόπο από τα αυτοκίνητά τους για να πάνε στην δουλειά τους, δεν ενδιαφέρονται για την κλιματική αλλαγή, που πομπωδώς υποστηρίζει η κυβέρνηση του Μακρόν, αφού νωρίτερα είχε περάσει μεγάλες φοροαπαλλαγές στα πλούσια γαλλικά στρώματα, ούτε δέχονται να πληρώσουν εκείνοι για τον περιορισμό των επιπτώσεών της».

Η γαλλική παράδοση και τα Κίτρινα Γιλέκα

Η γιγάντωση και το πείσμα των Κίτρινων Γιλέκων οφείλεται στην μεγάλη πολιτική παράδοση της Γαλλίας, η οποία αποτελεί πάντα το «πολιτικό εργαστήρι» της Ευρώπης, μετά την Γαλλική Επανάσταση του 1789. Γι’ αυτό, δεν έχει καμία σημασία η προσπάθεια κάποιων να συσχετίσουν την εξέγερση αυτή με την Γαλλική Επανάσταση, ή τον Μάη του ’68. Πρόκειται για μια διαφορετική κοινωνική εξέγερση που οφείλεται στις σημερινές ιδιαίτερες συνθήκες, όπως περιγράφηκαν παραπάνω.

Χαρακτηριστική επ’ αυτού είναι η ανάλυση του κοινωνιολόγου και φιλοσόφου Έντγκαρ Μορέν: «Ο αυθόρμητος χαρακτήρας του κινήματος των Κίτρινων Γιλέκων και η εξάπλωσή του μέσω των σόσιαλ μίντια συνέβαλαν στην αρχική του επιτυχία. Κανένας αρχηγός, καμία δομή, καμία ιδεολογία, πράγμα που επέτρεψε να συσπειρώσει δυσαρέσκειες, απογοητεύσεις και οργή. Όμως αυτή η αρχική του δύναμη, γίνεται μειονέκτημα, όταν έρχεται η στιγμή να ανακοινώσει ένα πρόγραμμα. Στερείται τελείως μια καθοδηγητικής σκέψης. Συνεπώς, όσα συνέβαλαν στην επιτυχία του, κινδυνεύουν να οδηγήσουν στην αποτυχία».

Ουδείς μπορεί να προβλέψει την κατάληξη αυτής της κοινωνικής εξέγερσης, αφού το αυθόρμητο, που ήταν το μεγάλο πλεονέκτημα των Κίτρινων Γιλέκων, μπορεί να μετατραπεί, τελικά, σε μειονέκτημα. Ήδη, όμως, η εξέγερση αυτή δημιούργησε ένα καινούργιο δεδομένο στις ευρωπαϊκές κοινωνίες, στις οποίες επικρατούν τα μεγάλα χάσματα μεταξύ των ανώτερων στρωμάτων και της συντριπτικής πλειοψηφίας των μεσαίων και κατώτερων στρωμάτων.

Στις ευρωπαϊκές κοινωνίες επικρατεί και η απουσία ενός ισχυρού πολιτικού-κοινωνικού υποκειμένου, το οποίο να είναι σε θέση να διεκδικήσει στοιχειώδη κοινωνική δικαιοσύνη και την εξάλειψη της χονδροειδούς ανισότητας, που διευρύνεται. Το κίνημα των Κίτρινων Γιλέκων, στις σημερινές ζοφερές συνθήκες για την Ευρώπη, έδειξε ένα νέο υπόδειγμα κοινωνικής πάλης, που μπορεί να αποτελέσει σημείο αναφοράς για τις χειμαζόμενες ευρωπαϊκές κοινωνίες.