Τα μυστήρια της υπόθεσης Σκριπάλ

Σημείο καμπής για τις τεταμένες βρετανορωσικές σχέσεις, υπήρξε η υπόθεση δηλητηρίασης του διπλού Ρώσου πράκτορα Σεργκέι Σκριπάλ στο Σόλσμπερι, το 2018. Λονδίνο και Μόσχα είχαν δώσει την δική τους εκδοχή για την ταυτότητα των φερόμενων ως δραστών της επίθεσης, η οποία είχε ανοίξει την γνωστή συζήτηση για την δράση Ρώσων πρακτόρων στο εξωτερικό. Ας τα πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή και ας πάμε στην αγγλική ύπαιθρο.

Η ζωή στο Σόλσμπερι της Νότιας Αγγλίας κυλά σχεδόν νωχελικά. Τα πέτρινα αρχοντικά, οι παραδοσιακές παμπ και τα καταπράσινα πάρκα δεν προκαλούν εντάσεις. Εκεί είχε αποσυρθεί τα τελευταία χρόνια ένας φιλήσυχος και προσηνής άνδρας. Έτσι τουλάχιστον χαρακτήριζαν εγκωμιαστικά οι ντόπιοι τον Σεργκέι Σκριπάλ, ο οποίος μετά και την αγορά του παραδοσιακού σπιτιού του το 2011, είχε ενταχθεί πλήρως στην τοπική κοινωνία.

Ο Σκριπάλ είχε γιορτάσει, μάλιστα, την εγκατάστασή του με ένα πάρτι, καλώντας τους γείτονές του με ειδικές προσκλήσεις που άφησε στα γραμματοκιβώτιά τους. Μονάχα η έντονη ρωσική προφορά του τον διαφοροποιούσε από τους εκατοντάδες άλλους συνταξιούχους που είχαν επιλέξει την ηρεμία της βρετανικής επαρχίας. Δεν είχε αλλάξει όνομα, ούτε ζούσε σε καθεστώς προστατευόμενου μάρτυρα και κανείς δεν φανταζόταν το παρελθόν του.

Κάθε Σαββατοκύριακο επισκεπτόταν αδιαλείπτως το κλαμπ της περιοχής του, συνομιλούσε με τους γείτονές, έπαιζε χαρτιά, απολάμβανε τους περιπάτους και το τσάι του και δοκίμαζε την τύχη του στα τυχερά παιχνίδια. Αγόραζε ευλαβικά λαχεία και αντιμετώπιζε τα κέρδη δεκάδων λιρών με ανείπωτο ενθουσιασμό.

Τα άτομα με τα οποία διατηρούσε φιλικές σχέσεις, τον περιγράφουν ως ιδιαίτερα καλλιεργημένο και κοσμογυρισμένο. Μιλούσε πολλές γλώσσες, είχε πάθος με την μαγειρική και από τις συζητήσεις μαζί του είχαν εξάγει το συμπέρασμα ότι στα νιάτα του πρέπει να ήταν επιχειρηματίας. «Μαλθακός για άνθρωπος της πιάτσας», είχε σχολιάσει ένας συνδαιτημόνας του μία φορά.

Ακόμα, όμως, και οι στιγμές του πριν πέσει σε κώμα εξαιτίας της έκθεσής του σε μία νευροπαραλυτική ουσία, ήταν αθόρυβες. Τίποτα δεν παρέκκλινε του κανονικού. Αυτός και η κόρη του, μετά το γεύμα τους και το ποτό τους στην τοπική παμπ και λίγα λεπτά μετά την επίθεση, θύμιζαν δύο άτομα που είχαν ξαποστάσει στο παγκάκι του εμπορικού κέντρου. Κανείς δεν μπορούσε να φανταστεί τότε τι θα ακολουθούσε.

Τρεις απώλειες

Η νεαρή, μάλιστα, είχε χάσει τις αισθήσεις της και είχε γύρει πάνω του, θυμίζοντας ερωτευμένη που ακουμπάει το κεφάλι της με τρυφερότητα στον ώμο του συντρόφου της. Το μόνο που θορύβησε τους περαστικούς ήταν η ύστατη προσπάθειά του να ζητήσει βοήθεια. Είχε ανασηκώσει το κεφάλι του, στυλώνοντας το βλέμμα του στον ουρανό και με άναρχες χειρονομίες επιχειρούσε να κρατηθεί στη ζωή. Ποιος ξέρει; Ίσως εκείνη τη στιγμή ο νους του να ταξίδεψε στην σύζυγο, στο γιο και στον αδελφό του που είχαν φύγει από τη ζωή με μυστηριώδη τρόπο. Μέσα σε τρία χρόνια, είχε μετρήσει τρεις μεγάλες απώλειες.

Ο γιος του που ζούσε με την σύντροφό του στην Πετρούπολη είχε χάσει τη ζωή του από ηπατική ανεπάρκεια, παρ’ ότι οι εξετάσεις του λίγους μήνες νωρίτερα δεν αποτύπωναν κανένα τέτοιο εύρημα. Η σύζυγός του είχε φύγει μέσα σε δύο μήνες από καρκίνο και ο αδελφός του από ένα τροχαίο που είχε θεωρηθεί στημένο. Και οι τρεις βρίσκονταν θαμμένοι λίγα χιλιόμετρα μακριά από το σημείο, όπου ο ίδιος και το τελευταίο εναπομείναν μέλος της οικογένειάς του, η κόρη του, είχαν καταρρεύσει.

Οι βρετανικές αρχές διέγνωσαν τον νευροτοξικό παράγοντα Νόβιτσοκ, μια τοξική ουσία που η κατασκευή της αποδιδόταν στους Σοβιετικούς στις δεκαετίες του 1970 και του 1980. Η ουσία αυτή πλέον μπορεί να παραχθεί σε λίγα εργαστήρια ανά τον κόσμο. Ένα από αυτά είναι και τα εργαστήρια των ρωσικών μυστικών υπηρεσιών στο Γιασένοβο, κοντά στη Μόσχα. Υπάρχουν, όμως, και στη Δύση.

Πόλεμος Λονδίνου-Μόσχας

Μετά την επίθεση εναντίον τους, τον περασμένο Μάρτιο, οι Σκριπάλ νοσηλεύονται για αρκετές εβδομάδες και τελικά παίρνουν εξιτήριο. Βγαίνουν από το νοσοκομείο χωρίς ιδιαίτερα προβλήματα και η κόρη του διπλού πράκτορα, Γιούλα, αρχίζει επαφές με συγγενικά πρόσωπα στην Ρωσία για την επιστροφή της εκεί. Η ήσυχη και σχεδόν νωχελική ζωή στο Σόλσμπερι έχει διαταραχθεί.

Η υπόθεση Σκριπάλ φέρνει στο μυαλό όλων, και πρωτίστως των βρετανικών αρχών, τον θάνατο του Αλεξάντερ Λιτβινένκο, ενός πρώην στελέχους της ρωσικής υπηρεσίας πληροφοριών FSB (μετεξέλιξη της KGB). Ο Λιτβινένκο πέθανε στα τέλη Νοεμβρίου του 2006 από τις συνέπειες δηλητηρίασης με πολώνιο, μόλις τρεις εβδομάδες μετά την συνάντησή του με δύο πρώην πράκτορες των ρωσικών μυστικών υπηρεσιών στο Millenium Hotel του Λονδίνου για τσάι. Η υπόθεση είχε προκαλέσει τότε σοβαρές αναταράξεις στις ρωσοβρετανικές σχέσεις, είχε ανοίξει όμως και ένα γαϊτανάκι θανάτου στο οποίο εμπλέκονταν ως θύτες η θύματα άτομα τα οποία είχαν, με κάποιον τρόπο, σχέσεις με τις ρωσικές μυστικές υπηρεσίες.

Την ίδια μοίρα είχε δύο χρόνια αργότερα, το 2008, ο διωκόμενος  στην Ρωσία και την Γεωργία Αρκάντι «Μπάντρι» Παταρκατσισβίλι. Ο αιφνίδιος θάνατός του είχε κάνει πολλούς να μιλούν τότε για δολοφονία, δεν υπήρξαν όμως οι σχετικές αποδείξεις. Οι βρετανικές αρχές αρχίζουν να ανησυχούν  περισσότερο, το ίδιο και Ρώσοι επιχειρηματίες που δραστηριοποιούνται στο εξωτερικό.

Το Λονδίνο κατηγορεί, από την πρώτη στιγμή, και για την επίθεση στους Σκριπάλ, την Μόσχα, η οποία αρνείται κάθε ανάμειξη. Το θέμα συντηρείται στα Μέσα Ενημέρωσης και μαζί με αυτό και οι δράσεις των Ρώσων πρακτόρων ανά τον κόσμο. Τρεις εβδομάδες πριν την επίσκεψη Τραμπ στο Λονδίνο και την συνάντηση κορυφής στο Ελσίνκι με τον Πούτιν, στοσίριαλ Σκριπάλ προστίθεται ένα νέο επεισόδιο.

Στο Έισμπερι, μερικά χιλιόμετρα από Σόλσμπερι και κοντά στην περιοχή όπου βρίσκεται το βρετανικό στρατιωτικό χημικό εργαστήριο του Πορτ- Ντάουν, εντοπίζονται άλλα δύο άτομα με τα ίδια συμπτώματα με τους Σκριπάλ. Πρόκειται για έναν άνδρα και μία γυναίκα, που είχαν την συνήθεια να συλλέγουν αντικείμενα από τα σκουπίδια και ήρθαν σε επαφή με τον νευροτοξικό παράγοντα νόβιτσοκ, όταν πήραν στο σπίτι τους ένα μπουκαλάκι με απομίμηση αρώματος. Η γυναίκα, για την οποία ειπώθηκε ότι έκανε χρήση ουσιών, πέθανε λίγες ημέρες αργότερα, ενώ ο άνδρας εξακολουθεί να μπαινοβγαίνει στα νοσοκομεία με προβλήματα όρασης. Το θέμα Σκριπάλ έχει ωστόσο αναζωπυρωθεί και η Μέι ζητά την επιβολή πρόσθετων κυρώσεων στην Μόσχα.

Πριν λίγες ημέρες οι βρετανικές υπηρεσίες ανακοίνωσαν ότι ταυτοποίησαν δύο άνδρες ως ύποπτους, έδωσαν λεπτομερή καταγραφή των κινήσεών τους στην περιοχή, κατά την επίμαχη χρονική περίοδο, και υποστήριξαν ότι πρόκειται για στελέχη των ρωσικών μυστικών υπηρεσιών. Η ίδια η Μέι σήκωσε το θέμα στο Κοινοβούλιο, τονίζοντας ότι η εντολή για την επίθεση ελήφθη σε υψηλότατο κυβερνητικό επίπεδο στην Μόσχα, φωτογραφίζοντας τον Πούτιν, ενώ κορυφαίοι υπουργοί στοχοποίησαν ευθέως τον Ρώσο πρόεδρο.

Ο Πούτιν ανέτρεψε την Βρετανική θεωρία περί πρακτόρων, τονίζοντας ότι οι ρωσικές υπηρεσίες εντόπισαν τους φερόμενους ως υπόπτους και ότι πρόκειται για απλούς πολίτες. Τους κάλεσε μάλιστα να μιλήσουν στα ΜΜΕ και να πουν την δική τους εκδοχή. Ακολούθησε διάψευση από τις βρετανικές αρχές, οι οποίες χαρακτήρισαν ψευδείς τις εξηγήσεις της Ρωσίας, για να επανέλθει η Μόσχα, τονίζοντας ότι οι δύο Ρώσοι έκαναν τουρισμό στην Βρετανία.

Επίλεκτος των ρωσικών μυστικών υπηρεσιών

Για όσους γνώρισαν τον αθόρυβο άνθρωπο στο Σόλσμπερι, όλα αυτά μοιάζουν σκηνές από ταινία της εποχής του Ψυχρού Πολέμου. Ούτε ο ίδιος ο Σκριπάλ, όμως, δεν θα μπορούσε να φανταστεί κατά τη διάρκεια της νιότης του, τότε που ανέβαινε τα κλιμάκια του ρωσικού στρατού με ζήλο, ό,τι κάποιες δεκαετίες αργότερα θα έδινε μάχη για τη ζωή του σε μία κωμόπολη 35.000 κατοίκων της βρετανικής επαρχίας. Είχε διατελέσει, άλλωστε, ένα από τα επίλεκτα στελέχη της GRU, της Κεντρικής Διεύθυνσης Πληροφοριών του ρωσικού Γενικού Επιτελείου Ενόπλων Δυνάμεων.

Ενδεικτικό της δύναμης και της επιρροής αυτής της υπηρεσίας είναι ότι και οι 700 στρατιωτικοί που υπηρετούσαν στον τομέα των ειδικών υπηρεσιών πληροφοριών είχαν κερδίσει τον τίτλο του Ήρωα της Σοβιετικής Ένωσης και του Ήρωα της Ρωσικής Ομοσπονδίας. Το 1999 του απονεμήθηκε ο βαθμός του συνταγματάρχη. Εδραιωμένος πλέον στην καρδιά του ρωσικού κράτους ως εύστροφος, υπέρμετρα φιλόδοξος, σκληρός και αποτελεσματικός σε κάθε αποστολή που αναλάμβανε, δεν φανταζόταν κανείς ότι θα διαρρήγνυε τη μέχρι τότε ζωή του.

Είχε ήδη γνωρίσει τον άνδρα, στα χέρια του οποίου θα περνούσε η χώρα. Αν και δεν ήταν φίλοι με τον Βλαντιμίρ Πούτιν, είχε πάντως εξασφαλίσει την εύνοιά του. Εξάλλου, οι δύο άνδρες είχαν κοινές καταβολές: συνομήλικοι, παιδιά των μυστικών υπηρεσιών, με το βλέμμα τους στραμμένο στην κορυφή. Ως αντάλλαγμα των υπηρεσιών του στην πατρίδα, είχε τιμηθεί με την θέση του καθηγητή στην Ακαδημία του υπουργείου Άμυνας.

Τότε ακόμα, κανείς δεν γνώριζε ότι είχε περάσει απέναντι. Είχε στρατολογηθεί από τις βρετανικές υπηρεσίες πληροφοριών, έναντι ενός διόλου ευκαταφρόνητου ποσού. Μέσα σε λίγα χρόνια είχε καταδώσει δεκάδες Ρώσους πράκτορες που δρούσαν στην Ευρώπη, καταφέρνοντας ένα βαρύ πλήγμα στο ρωσικό κατασκοπευτικό δίκτυο στη Δύση. Η Μόσχα είχε δαπανήσει πολύ χρόνο και χρήμα για να το στήσει μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης.

Όταν έγινε γνωστή, η πράξη του αντιμετωπίστηκε φυσικά ως εσχάτη προδοσία. Ο ίδιος ομολόγησε και τιμωρήθηκε με κάθειρξη 13 ετών. Αφέθηκε, όμως, ελεύθερος στο πλαίσιο ανταλλαγής 10 Ρώσων πρακτόρων που κρατούνταν εκείνη την περίοδο στις ΗΠΑ. Από τότε επέλεξε τη Βρετανία ως μόνιμο τόπο διαμονής του.