Τα πέντε θανάσιμα λάθη της Μέρκελ

Στις 18 Αυγούστου σήμανε γενικευμένος συναγερμός στις αστυνομικές αρχές στο Βερολίνο. Αφορμή ήταν μία προγραμματισμένη πορεία Γερμανών νεοναζί για τον Ρούντολφ Ες. Ο υπαρχηγός του Αδόλφου Χίτλερ αυτοκτόνησε το 1987 σε φυλακή εγκληματιών πολέμου στην Γερμανία. Από εκείνη την ημέρα, μετατράπηκε σε ίδαλμα των ευρωπαϊκών νεοναζιστικών κομμάτων. Υπήρχε διάχυτος ο φόβος πως θα προέκυπταν εκτεταμένες συγκρούσεις ακροδεξιών-αντιφασιστών, όπως είχε γίνει στο Σάρλοτσβιλ στις ΗΠΑ. Τον Αύγουστο του 2017 μία πορεία μνήμης υπέρ του στρατηγού των Νοτίων Λι μετατράπηκε σε πεδίο μάχης, με τραγική κατάληξη τον θάνατο μίας γυναίκας.

Τελικά οι φόβοι των γερμανικών αρχών έμοιαζαν υπερβολικοί. Η πορεία των νεοναζί ακυρώθηκε, λόγω χαμηλής προσέλευσης. Λίγα όμως 24ωρα αργότερα, η γερμανική αστυνομία πιάστηκε κυριολεκτικά “στον ύπνο” στην πόλη Κέμνιτς της Σαξονίας.
Εκατοντάδες ακροδεξιοί ξεχύθηκαν στους δρόμους με αφορμή την δολοφονία ενός Γερμανού από μετανάστες. Σημειώθηκαν δεκάδες περαστικά ρατσιστικής βίας εις βάρος μεταναστών. Η παρουσία της αστυνομίας ήταν περιορισμένη, επομένως στάθηκε ανήμπορη να αποτρέψει την γενίκευση των επεισοδίων.

Οι εικόνες προκάλεσαν πανικό σε όλη την Γερμανία. Ο εκπρόσωπος τύπου της καγκελαρίου διεμήνυσε πως η γερμανική κυβέρνηση “δεν θα ανεχτεί πογκρόμ“. Ο γερμανικός τύπος μιλάει για “κλίμα εμφυλίου” που καλλιεργεί η ηγεσία των νεοναζί. Ο Ύπατος αρμοστής του ΟΗΕ χαρακτήρισε “σοκαριστικές” τις διαδηλώσεις των ακροδεξιών. Τα επεισόδια στο Κέμνιτς δεν είναι πρωτοφανή. Η βία των ναζιστικών συμμοριών του NPD απασχολεί τα γερμανικά μέσα ενημέρωσης από την δεκαετία του ’90. Όσον αφορά τις ρατσιστικές ομάδες στις ΗΠΑ, η δράση τους είναι πολύ παλαιότερη.

Υπάρχει όμως μία διαφορά στα επεισόδια του Σάρλοτσβιλ και του Κέμνιτς. Είναι φανερό πως μία πολιτική “περιρρέουσα ατμόσφαιρα”, δίνει ευρεία νομιμοποιητική βάση στους άλλοτε περιθωριακούς εξτρεμιστές. Η αμερικανική άκρα δεξιά θεωρεί πως έχει υποστηρικτή τον ίδιο τον Αμερικανό πρόεδρο. Ο Ντόναλντ Τραμπ δεν μίλησε για “ακροδεξιά βία” στο Σάρλτοσβιλ. Μονίμως την απέδιδε “σε δύο πλευρές”, αναφερόμενος στις αντισυγκεντρώσεις των αντιρατσιστών.

Η στάση του προκάλεσε σάλο, ακόμα και στο εσωτερικό της αμερικανικής κυβέρνησης. Ο Αμερικανός πρόεδρος φαίνονταν να έχει κοινούς κώδικες επικοινωνίας με τον ακροδεξιό υπόκοσμο των ΗΠΑ. Ο Στίβεν Μπάνον, μέχρι πρότινος στενός σύμβουλος του Ντόναλντ Τραμπ, ήταν το “εξιλαστήριο θύμα” των γεγονότων του περασμένου Αυγούστου. Ο Αμερικανός πρόεδρος απέπεμψε τον θεωρούμενο “ιδεολογικό γκουρού” των Αμερικανών ακροδεξιών, προκειμένου να κατευνάσει τις αντιδράσεις.

Ορόσημο η πολιτική της Μέρκελ

Τα επεισόδια στο Κέμνιτς επίσης προκαλούν πολιτικές αναταράξεις στην Γερμανία. Για πολλούς ο υπουργός Εσωτερικών Χορστ Ζεεχόφερ “όπλισε” το χέρι των ακροδεξιών συμμοριών με την αντιμεταναστευτική ρητορική του. Ελέγχεται ο ρόλος ορισμένων κρατικών αξιωματούχων, οι οποίοι λειτουργούν ως “πληροφοριοδότες” των νεοναζί.
Όμως η άτυπος “σύμμαχος” της γερμανικής άκρας δεξιάς αποδείχτηκε η ίδια η γερμανίδα καγκελάριος. Ήταν η πολιτική των “ανοιχτών θυρών” στο μεταναστευτικό το 2015, που άνοιξε τους ασκούς του αιόλου στην Γερμανία. Από τότε η Άνγκελα Μέρκελ υπέπεσε σε μία σειρά από απανωτά πολιτικά σφάλματα.

Το πρώτο λάθος της ήταν πως υποτίμησε τις λαϊκές αντιδράσεις για το μεταναστευτικό ζήτημα. Από τα τέλη του 2014, άρχισαν να γιγαντώνονται σε όλη την πρώην κομμουνιστική Ανατολική Γερμανία. Αυτό απέδειξαν οι μαζικές ξενοφοβικές διαδηλώσεις του κινήματος Pegida. Το αντιμεταναστευτικό αυτό κίνημα ήταν μία πολιτική “ομπρέλα” που περιλάμβανε από φοβισμένους “νοικοκυραίους”, μέχρι σκληρούς νεοναζί. Το Pegida χαρακτηρίστηκε από όλο τον πολιτικό κόσμο ως ακραία “ρατσιστικό”. Ήταν όμως η χρυσή ευκαιρία που έψαχνε η γερμανική ακροδεξιά για να βγει από το περιθώριο της πολιτικής ζωής, στο οποίο προηγουμένως άνηκε.

Το μεταναστευτικό όπως η… οικονομία

Ένα δεύτερο λάθος της Άνγκελα Μέρκελ ήταν πως αντιμετώπιζε το μεταναστευτικό μονίμως με μία διαχειριστική λογική, όπως την οικονομία. Όμως ο ορθολογισμός δεν είναι πάντα καλός σύμβουλος σε ζητήματα εθνικής ταυτότητας. Αυτή την πραγματικότητα διέγνωσε καλύτερα η ηγεσία του κόμματος “Εναλλακτική για την Γερμανία”(AFD). Μέχρι το 2015, το AFD ήταν ένα ευρωσκεπτικιστικό κόμμα, αποτελούμενο από νοσταλγούς του μάρκου. Όμως μετά την έξαρση του μεταναστευτικού, ακολούθησε μία ακραία ξενοφοβική και ισλαμοφοβική ρητορική. Το παραδοσιακό πολιτικό σύστημα της Γερμανίας αποπειράθηκε να το θέσει στο περιθώριο.

Αυτό ήταν ένα άλλο λάθος της Άνγκελα Μέρκελ , διότι (άθελα της) ενίσχυσε το “αντισυστημικό” προφίλ του AFD στο σύνολο της χώρας. Κατέφερε να εισέλθει στην Μπούντεσταγκ με ένα ποσοστό κοντά στο 14%, στις εκλογές του 2017. Η ακροδεξιά απέκτησε κοινοβουλευτική εκπροσώπηση, για πρώτη φορά στην ιστορία της μεταπολεμικής Γερμανίας.  Η Άνγκελα Μέρκελ δεν πτοήθηκε. Θεωρούσε πως το AFD ήταν ένα παροδικό φαινόμενο της μεταναστευτικής κρίσης. Ήταν όμως ακόμα μία λανθασμένη εκτίμηση. Διότι το AFD, αντί να “ξεφουσκώσει”, γιγαντώνεται σε όλη την χώρα, ακόμα και στα παραδοσιακά “κάστρα” των χριστιανοδημοκρατών.

Σύμφωνα με τις δημοσκοπήσεις έχει κατακτήσει την θέση της αξιωματικής αντιπολίτευσης, εκτοπίζοντας τους ανυπόληπτους σοσιαλδημοκράτες. Όλα αυτά παρόλο που οι μεταναστευτικές ροές είναι σημαντικά περιορισμένες σε σχέση με το 2015. Αλλά όπως προαναφέραμε, η πολιτική δεν είναι πάντοτε ζήτημα ορθολογισμού.

Απειλές και υπερβολές

Θεωρούμε υπερβολικά τα δημοσιεύματα του γερμανικού τύπου που μιλούν για “Νύχτες των κρυστάλλων” στην Γερμανία. Είναι αλήθεια πως οι εξτρεμιστικές ομάδες χρησιμοποιούν επιδέξια τα social media, όπως οι τζιχαντιστές. Διακινούν fake news και αρνητικές δημοσιεύσεις για τους μετανάστες, με αποτέλεσμα να στρατολογούν νέα μέλη. Δεν μπορούμε όμως να ισχυριστούμε ότι οι νεοναζί απειλούν την γερμανική δημοκρατία. Η χτεσινή συγκέντρωση των ακροδεξιών στο Κέμνιτς μάζεψε μόλις 1000 άτομα. Το AFD δεν έχει παραστρατιωτικές ομάδες, όπως οι Ναζί. Οι ψηφοφόροι του προέρχονται από ολο το παραδοσιακό πολιτικό φάσμα και η ηγεσία του αποστασιοποιείται από την βία.

Υπεύθυνα για την ρατσιστική βία είναι διάφορα νεοναζιστικά “παραμάγαζα”, τα οποία αλλάζουν διαρκώς ονομασίες. Με μία συντονισμένη κινητοποίηση των κρατικών αρχών δεν θα αποτελούν πλέον σοβαρό κίνδυνο. Όμως το μεταναστευτικό αποτελεί μία πολιτική ωρολογιακή “βόμβα”. Δεν γιγάντωσε μόνο την αντιευρωπαϊκή ακροδεξιά στην Γερμανία, αλλά και σε όλη την Ευρώπη. Από τις χώρες του Βίζεγκραντ, την συγκυβέρνηση δεξιάς-άκρας δεξιάς στην Αυστρία, μέχρι την άνοδο του Ματέο Σαλβίνι στην Ιταλία. Η νεοναζιστική άκρα δεξιά είναι υπερβολικά εξτρεμιστική για να αποκτήσει μαζική υποστήριξη. Δεν ισχυεί όμως το ίδιο για τα “αστικά” κόμματα της κοινοβουλευτικής άκρας δεξιάς.

Τεκτονικές πολιτικές μεταβολές παρατηρούνται και στο εσωτερικό της παραδοσιακής κεντροδεξιάς, με παράδειγμα την Γαλλία. Ο ηγέτης του Ρεπουμπλικανικού κόμματος, χαρακτήρισε την μετανάστευση “απειλή” για τον ευρωπαϊκο πολιτισμό. Χρησιμοποιεί όλο και περισσότερο μία ρητορική που θυμίζει τον Βίκτορ Όρμπαν ή την Μαρίν Λε Πεν. Αυτό είναι το πέμπτο λάθος της Άνγκελα Μέρκελ. Υπολόγιζε στην ευρωπαϊκή αλληλεγγύη για το μεταναστευτικό, αλλά ουσιαστικά επιτάχυνε τις διαλυτικές τάσεις στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Το μεγαλύτερο πρόβλημα της καγκελάριου είναι πως ακόμα και εάν κάνει ριζική στροφή στην μεταναστευτική πολιτική της, η πολιτική φθορά μοιάζει πλέον μη αναστρέψιμη.