Τα τουρκικά πλοκάμια σε Μέση Ανατολή-Κεντρική Ασία και Αφρική

H Τουρκία διεισδύει οικονομικά και ενισχύει την συνεργασία με τις χώρες όπου είναι παρούσα σ’ ένα ευρύ φάσμα δραστηριοτήτων.  Τα τουρκικά πλοκάμια περιλαμβάνουν, μεταξύ άλλων, επενδύσεις, συνεργασία στον ενεργειακό και αμυντικό τομέα, εξαγωγές οπλισμού, εμπόριο, μεταφορές και εκπαίδευση πολιτικού και στρατιωτικού προσωπικού. Με κρατική υποστήριξη τούρκικες κατασκευαστικές εταιρίες αναλαμβάνουν στο εξωτερικό την κατασκευή ή επισκευή έργων υποδομής μεγάλης αξίας όπως οδικά δίκτυα, σιδηροδρόμους, λιμάνια, αεροδρόμια, κατασκευή αγωγών και υδρευτικών ή αρδευτικών έργων.

Τουρκικοί όμιλοι εταιρειών γενικού κλάδου εμπλέκονται στη διαχείριση και εκμετάλλευση των έργων, ενώ το τουρκικό αποτύπωμα ενισχύεται με δημιουργία κοινοπραξιών, παροχή αναπτυξιακής βοήθειας, δράσεις φιλανθρωπίας και δωρεών με κατασκευές σχολείων, τζαμιών, ιατρικών και πολιτιστικών κέντρων. Το δίκτυο διπλωματικών αποστολών της Τουρκίας έχει διευρυνθεί σημαντικά, ενώ ο εθνικός της αερομεταφορέας έχει ανανεώσει και ενισχύσει τον στόλο του και διεύρυνε το διεθνές δίκτυο των δρομολογίων του, ιδιαίτερα προς την Αφρική, όπου η τουρκική παρουσία είναι όλο και πιο έντονη.

Οι χώρες της Κεντρικής Ασίας Τουρκμενιστάν, Καζακστάν, Κιργισία, Τατζικιστάν, Ουζμπεκιστάν έχουν ιδιαίτερη σημασία στην παγκόσμια γεωγραφία στον κομβικό χώρο μεταξύ Δύσης και Κίνας, στον Δρόμο του Μεταξιού και στο μαλακό υπογάστριο της Ρωσίας. Η Τουρκία διατηρεί ισχυρούς δεσμούς και αναπτύσσει έντονη οικονομική και πολιτική δραστηριότητα με τις χώρες αυτές, προβάλλοντας την θρησκεία και το πολιτιστικό στοιχείο. Παρόλον που η διείσδυση στις χώρες αυτές δεν είχε τα αποτελέσματα που η Τουρκία επεδίωκε, μετά την διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης το 1990, τα τελευταία χρόνια το μεταξύ τους εμπόριο και οι επενδύσεις σημειώνουν μεγάλη άνοδο, ενώ η συνεργασία τους στο Συμβούλιο Συνεργασίας Τουρκόφωνων Κρατών ενισχύεται.

Στρατηγικό τόξο γεωπολιτικής σημασίας

Το Τουρκμενιστάν διαθέτει μεγάλα αποθέματα φυσικού αερίου με πολυεπίπεδες προοπτικές ενεργειακής συνεργασίας γεωοικονομικής αξίας ενώ με το καυκάσιο Αζερμπαϊτζάν η συνεργασία σε θέματα άμυνας, ασφάλειας και εξοπλισμών είναι στενή και αυτό φάνηκε πρόσφατα και στον πόλεμο με την Αρμενία. Σημειώνεται ότι η Τουρκία πιέζει για ανάπτυξη σχέσεων του ψευδοκράτους στην κατεχόμενη Κύπρο με τις χώρες της Κεντρικής Ασίας και το Αζερμπαϊτζάν. Ομοίως πιέζει και αφρικανικές χώρες.

Με την Αλγερία οι σχέσεις ενισχύονται συνεχώς, σε σημείο που ο Τούρκος πρόεδρος την χαρακτήρισε στρατηγικό εταίρο. Με το Πακιστάν η Τουρκία διατηρεί παραδοσιακά στενές σχέσεις σε όλους τους τομείς, ενώ βάσει Αμυντικής συμφωνίας με την Σομαλία, ανέλαβε την εκπαίδευση του στρατού της. Πρόσφατα δε, (21.2.2024), με Ναυτική συμφωνία ανέλαβε και την προστασία των χωρικών της υδάτων, η οποία προβλέπει και οικονομικό όφελος από τα έσοδα της Αποκλειστικής Οικονομικής της Ζώνης. Με το Τζιμπουτί υπέγραψε Συμφωνία στρατιωτικής εκπαίδευσης και παροχής οικονομικής βοήθειας, ενώ με το Μάλι, το Σουδάν και τον Νίγηρα Συμφωνία αμυντικής συνεργασίας.

Είναι πρόδηλο ότι ο έλεγχος της διέλευσης στην Ερυθρά θάλασσα και της ναυσιπλοΐας στον Ινδικό ωκεανό δίνουν στην Τουρκία στρατηγικά ερείσματα στην περιοχή. Πιο βόρεια, έχει απόλυτο έλεγχο της ναυσιπλοΐας στα Στενά των Δαρδανελίων και του Βοσπόρου. Αυτό διαμορφώνει ένα στρατηγικό τόξο επιρροής γεωπολιτικής σημασίας από Βορά προς Νότο που τέμνει την Ανατολική Μεσόγειο και της παρέχει πλεονεκτήματα. Η Αίγυπτος με τον στρατηγικό έλεγχο του καναλιού του Σουέζ παραμένει εκτός αυτού του τόξου, παρά τις τουρκικές προσπάθειες να την εντάξει. Και είναι σημαντικό να παραμείνει εκτός του τουρκικού τόξου επιρροής. Η υπογραφή Συμφωνίας Στρατηγικής Συνεργασίας Ευρωπαϊκής Ένωσης- Αιγύπτου, (17.3.2024), ήταν εύστοχη και προς την ορθή κατεύθυνση.

Ο συνολικός αριθμός των τούρκων στρατιωτών εκτός συνόρων ξεπερνά τις 70,000. Στην κατεχόμενη Κύπρο η Τουρκία διατηρεί πέραν των 40,000 στρατιωτών με βαρύ, σύγχρονο οπλισμό, ανεπτυγμένο σε επιθετική διάταξη νότια της οροσειράς του Πενταδακτύλου ενώ στο παράνομο αεροδρόμιο Λευκονοίκου δημιούργησε εγκαταστάσεις μη-επανδρωμένων αεροχημάτων (UAV) και ναυτικές διευκολύνσεις στην Αμμόχωστο.

Είναι προφανές ότι η Τουρκία έχει δημιουργήσει γύρω της ένα στρατηγικό κύκλο από χώρες όπου επιδιώκει στρατιωτική παρουσία, άσκηση επιρροής και οικονομικές σχέσεις. Άξια προσοχής για την ελληνική εθνική ασφάλεια και οικονομία είναι η τουρκική στρατιωτική παρουσία βορειοδυτικά και νοτιοδυτικά της Ελλάδας σε Αλβανία και Λιβύη αντίστοιχα.

Η Τουρκία ανεξαρτητοποιείται από δεσμεύσεις της και μεθοδικά ακολουθεί δική της πορεία. Αυτοπροβάλλεται ως μεγάλη χώρα με αυξημένες ικανότητες και εμπειρία που είναι πρόθυμη να βοηθήσει ομόθρησκες κυρίως χώρες. Αναπτύσσει την δική της αμυντική βιομηχανία, κεφαλαιοποιεί την νατοϊκή της ιδιότητα, προβάλλει ισχύ, εφαρμόζει οικονομική διπλωματία, προσφέρει αναπτυξιακή βοήθεια, αποκτά στρατηγικά ερείσματα και έντεχνα δημιουργεί σχέσεις εξάρτησης μέχρι και κηδεμονίας, ιδιαίτερα στην Αφρική. Άλλη χώρα που επεκτείνεται μεθοδικά στην Αφρική είναι η Κίνα, ενώ η Γαλλία χάνει ερείσματα που διατηρούσε για χρόνια.

Δόγμα εξωτερικής πολιτικής

Το 2001 ο καθηγητής Άχμετ Νταβούτογλου συνέγραψε το βιβλίο “Το στρατηγικό βάθος. Η διεθνής θέση της Τουρκίας”. Το 847 σελίδων βιβλίο εκδόθηκε στα ελληνικά σε μία καθ’ όλα άρτια έκδοση από τις εκδόσεις “Ποιότητα” το 2010. Ο Άχμετ Νταβούτογλου ήταν σύμβουλος εξωτερικής πολιτικής του Τούρκου πρωθυπουργού την περίοδο 2002 – 2009 και υπουργός εξωτερικών από τον Μάιο 2009 μέχρι τον Αύγουστο 2014. Από τον Αύγουστο 2014 μέχρι τον Μάιο 2016 διετέλεσε πρωθυπουργός της Τουρκίας. Στην πορεία προέκυψαν διαφωνίες και ρήξη στις σχέσεις Ερντογάν – Νταβούτογλου, με τον τελευταίο να απομακρύνεται από τη θέση του και ο άλλοτε στενός συνεργάτης του Τούρκου προέδρου,  να γίνεται πολέμιος του.

Στο σύγγραμμά του ο Νταβούτογλου αναλύει το φιλοσοφικό και κοσμοθεωρητικό υπόβαθρο του ισλαμικού νεοοθωμανισμού, όπως το αντιλαμβάνεται, και τους στρατηγικούς προσανατολισμούς, την τακτική, τους χειρισμούς και τις προτάσεις εξωτερικής πολιτικής προς την τουρκική ηγεσία. Γράφει για τις πολιτικές, οικονομικές και πολιτιστικές επιδιώξεις της Τουρκίας, την σκληρή και ήπια ισχύ της όπως και για τον πολιτικό και ιδεολογικό ρόλο του Ισλάμ. Εκφράζει θέσεις και απόψεις για την ΕΕ, την Αμερική, το ΝΑΤΟ, τα Βαλκάνια, την Ελλάδα, το Αιγαίο, τα Ελληνικά νησιά, την Θράκη, την Κύπρο, την Ανατολική Μεσόγειο, την Κεντρική Ασία, τον Καύκασο, την Μέση Ανατολή, την Αφρική, την θαλάσσια ισχύ, τις υδάτινες διόδους, την Ερυθρά θάλασσα, τον Αραβικό κόλπο και οι αναφορές δεν είναι εξαντλητικές. Όλα όσα μας ενδιαφέρουν και μας απασχολούν, είναι γραμμένα εκεί ξεκάθαρα.

Μπορεί οι δρόμοι Νταβούτογλου και Ερντογάν να χώρισαν και να είναι πλέον αντίπαλοι. Ό,τι έγραψε, όμως, ο Νταβούτογλου ως δόγμα εξωτερικής πολιτικής το 2001 δεν αναιρέθηκε ούτε αμφισβητήθηκε και εφαρμόζεται μέχρι σήμερα. Το βιβλίο του επέχει θέση άτυπου vade mecum και χρήσιμου “φύλλου επαλήθευσης” εξωτερικής πολιτικής της Τουρκίας με ορατά και μετρήσιμα αποτελέσματα, που επιτρέπουν ευχερή παρακολούθηση της συμπεριφοράς, της πορείας και των προθέσεών της, ανεξαρτήτως πρόσκαιρων δηλώσεων ή διακηρύξεων σκοπιμότητας, είτε αφορούν Κύπρο, Αιγαίο, γαλάζια πατρίδα ή Ανατολική Μεσόγειο. Είκοσι και πλέον χρόνια είναι επαρκής χρόνος αξιολόγησης και αυτή είναι η αξία του βιβλίου για όσους παρακολουθούν την Τουρκία. Η μετάβαση από την θεωρία στην πράξη. Η εφαρμογή.