Τετραγωνίζοντας τον κύκλο στο Στρασβούργο

Τα μεγάλα ζητήματα της Ευρώπης σε ένα ρευστό παγκοσμίως γεωπολιτικό σύστημα και μια παγκόσμια οικονομία που χαρακτηρίζεται πλέον από τον εμπορικό πόλεμο των ΗΠΑ εναντίον όλων, έθεσε ο πρόεδρος της Κομισιόν στην τελευταία για φέτος ομιλία του στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο στο Στρασβούργο.

Το μεταναστευτικό, η  ασφάλεια, η διεθνής ισχυροποίηση του ευρώ και η ανάδειξη της Ευρώπης σε παγκόσμιο παράγοντα ήταν οι βασικοί πυλώνες, πάνω στους οποίους κινήθηκε ο Γιούνκερ, δίνοντας το στίγμα της κοινής ευρωπαϊκής πολιτικής για το επόμενο διάστημα.

Ποια είναι όμως σήμερα η εικόνα της Ευρώπης, δέκα χρόνια μετά την οικονομική κρίση, η οποία απείλησε το κοινό νόμισμα, αλλά και την ίδια την συνοχή της; Είναι η σημερινή Ευρώπη ένας ομογενοποιημένος χώρος στον οποίο μπορούν να αρθρωθούν, και κυρίως να εφαρμοστούν, κοινές πολιτικές σε ότι αφορά την ασφάλεια, την ανάπτυξη, τους δημοκρατικούς θεσμούς και το κοινωνικό κράτος;

Οι εξελίξεις των τελευταίων ετών έδειξαν ότι το «ευρωπαϊκό κεκτημένο», το οποίο είναι καταγεγραμμένο στο κοινωνικό ασυνείδητο όλων των Ευρωπαίων, είναι αλλιώς κεκτημένο στον ευρωπαϊκό Βορρά και αλλιώς στον ευρωπαϊκό Νότο. Αλλιώς είναι επίσης τα πράγματα στην Δυτική και αλλιώς στην Ανατολική Ευρώπη.

Μα θα πει κάποιος ότι γίνονται προσπάθειες σύγκλισης ότι επιχειρείται ομογενοποίηση του ευρωπαϊκού χώρου. Αν ωστόσο ρίξει μια δεύτερη ματιά, μπορεί πολύ εύκολα να διαπιστώσει ότι πολλά από τα προβλήματα του ευρωπαϊκού Νότου πηγάζουν ακριβώς από αυτές τις προσπάθειες σύγκλισης με τον ευρωπαϊκό Βορρά. Και σε αυτήν την περίπτωση η επιχειρούμενη σύγκλιση είναι κυρίως οικονομική.

Το ίδιο μπορεί να ισχυριστεί κάποιος ότι συμβαίνει και μεταξύ Δυτικής και Ανατολικής Ευρώπης, όπου και πάλι τα περισσότερα προβλήματα της Ανατολής είναι παρελκόμενα της επιχειρούμενης σύγκλισής της με την Δύση. Μόνο που σε αυτήν την περίπτωση η σύγκλιση δεν έχει μόνο οικονομικό χαρακτήρα, αλλά και πολιτειακά στοιχεία, καθώς αφορά χώρες που βρέθηκαν στην σφαίρα του πάλαι ποτέ «υπαρκτού σοσιαλισμού».

Έχουμε λοιπόν μια Ευρώπη κομμένη στα τέσσερα και ίσως μία από τις σημαντικότερες αποστροφές της σημερινής ομιλίας του Γιούνκερ στην Ευρωβουλή, στο Στρασβούργο, ήταν η παραδοχή αυτής ακριβώς της διαίρεσης. Η Ένωση πρέπει να ξεπεράσει τις διαιρέσεις Βορρά-Νότου και Ανατολής-Δύσης είπε ο Γιούνκερ. Ποιοι είναι όμως οι παράγοντες που διαιρούν την Ευρώπη;

Οι διαιρέτες

Αν δούμε την Ευρώπη ως έναν τριγωνομετρικό κύκλο, τότε ο οριζόντιος άξονας, αυτός που την χωρίζει σε Βορά και Νότο, δεν μπορεί να είναι άλλος από την πολιτική λιτότητας, απόρροια της σκληρής δημοσιονομικής πολιτικής που επέβαλαν μέσω Βρυξελλών ο Σόιμπλε και η Μέρκελ. Η λιτότητα εφαρμόζεται βέβαια πανευρωπαϊκά. Στο βόρειο ημικύκλιο όμως ισοσκελίζεται σημαντικά από την αναπτυγμένη οικονομία και το αντίστοιχα αναπτυγμένο κοινωνικό κράτος, ενώ στο νότιο ισοπεδώνει τα πάντα.

Ο κάθετος άξονας, αυτός που χωρίζει την Ευρώπη σε Ανατολική και Δυτική είναι το άλλο μεγάλο πρόβλημα της ηπείρου: το μεταναστευτικό και οι τρόποι αντιμετώπισής του. Μια απλή ματιά στον χάρτη δείχνει ότι η μετανάστευση έχει χωρίσει την Ευρώπη με ένα τείχος, που ξεκινάει από την Βαλτική και μέσω των χωρών του Βίζεγκραντ φτάνει στα Βαλκάνια για να περάσει στην Αυστρία και στην συνέχεια μέσω Ιταλίας στις βόρειες ακτές της Αφρικής.

Αυτονόητο είναι ότι κάθε τεταρτημόριο του κύκλου, κάθε ένα δηλαδή από τα τέσσερα τμήματα στα οποία είναι χωρισμένη η Ευρώπη, βιώνει εντελώς διαφορετικά τα δύο μεγάλα προβλήματα, την λιτότητα και το μεταναστευτικό, τα οποία είναι και οι βασικές αιτίας διαίρεσής της και είναι αυτά που θα παίξουν τον καθοριστικό ρόλο στις Ευρωεκλογές τον Μάιο του 2019 . Λογικό είναι επίσης κάθε ένα από αυτά τα τμήματα να βλέπει από διαφορετική οπτική τους τρόπους αντιμετώπισης των συγκεκριμένων προβλημάτων.

Τι κάνει όμως η Ευρώπη για την αντιμετώπιση αυτής της κατάστασης; Σύμφωνα με τον πρόεδρο της Κομισιόν έχει γυρίσει σελίδα και πλέον από την κρίση πέρασε στην ανάπτυξη και την αύξηση των θέσεων απασχόλησης. Με την ουσία όμως του προβλήματος, την λιτότητα ως απόρροια της σκληρής δημοσιονομικής πολιτικής τι γίνεται;

Χωρίς νύξεις για τα δημοσιονομικά, άρα και για την λιτότητα, ο Γιούνκερ τόνισε ότι επιδιώκει την ενίσχυση του διεθνούς ρόλου του ευρώ έναντι του δολαρίου, χαρακτηρίζοντας «παράδοξο» να χρησιμοποιείται το δολάριο από τους Ευρωπαίους «ως κύριο νόμισμα συναλλαγών στις εισαγωγές ενέργειας». Η άποψη αυτή προσβλέπει βέβαια στις θέσεις που έχουν διατυπώσει μεγάλοι παραγωγοί ενέργειας, ανάμεσά τους η Ρωσία και το Ιράν, ότι αναζητούν άλλα «εργαλεία» πέραν του δολαρίου, ως απάντηση στις αμερικανικές κυρώσεις.

Στο μεταναστευτικό ο Γιούνκερ επιδίωξε ωστόσο μία σύνθεση απόψεων: Κατά της Ευρώπης φρούριο, αλλά με ενίσχυση της ευρωπαϊκής υπηρεσίας φύλαξης των συνόρων και παραλλήλως  επέκταση των υπηρεσιών ασύλου. Υπέρ των νόμιμων οδών μετανάστευσης, αλλά με περισσότερη αλληλεγγύη στην ΕΕ και κυρίως σεβασμό και τήρηση των κοινών αποφάσεων. Πρότεινε επίσης μια «νέα συμμαχία» ανάμεσα στην ΕΕ και την αφρικανική ήπειρο συνολικά, η οποία θα συνοδεύεται και από «οικονομική σύμπραξη», ικανή να δημιουργήσει έως και 10 εκατομμύρια  θέσεις απασχόλησης στην Αφρική, μέσα στα επόμενα πέντε χρόνια.

Η ισχυρή Ευρώπη και η ανάγκη για ασφάλεια

Στην ομιλία του, ο πρόεδρος της Κομισιόν αναφέρθηκε στο «απροσδόκητο ξέσπασμα» του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, μια περίοδο ματωμένου διχασμού της Ευρώπης, για να προσθέσει ότι δεν υποστηρίζει «πως βρισκόμαστε στο χείλος παρόμοιας καταστροφής». Προέτρεψε μάλιστα τους Ευρωπαίους να είναι ευτυχείς που ζουν σε μια ειρηνική ήπειρο, χάρη στην ΕΕ, ζήτησε περισσότερο σεβασμό στην Ένωση και τους κάλεσε να πουν «όχι στους υπερφίαλους εθνικισμούς». Στο σημείο αυτό ανέφερε ότι η Ευρώπη πρέπει να ξεπεράσει τις διαιρέσεις και να γίνει περισσότερο ανεξάρτητη στον τομέα της άμυνας, γιατί ο κόσμος χρειάζεται μια ισχυρή Ευρώπη.

Το Ανατολικό Μέτωπο βέβαια εξακολουθεί να υπάρχει στην Κριμαία και την Ουκρανία, η Βρετανία οδεύει στην σύγχρονη «ένδοξη απομόνωσή της» και η λιτότητα σε συνδυασμό με το μεταναστευτικό προκαλούν εθνικιστικές, αλλά και φυγόκεντρες τάσεις, τις οποίες οι Βρυξέλλες συνηθίζουν να αποκαλούν «λαϊκισμό». Από την άλλη η πολιτική του Τραμπ «Πρώτα η Αμερική», όπως φάνηκε και στην πρόσφατη σύνοδο του ΝΑΤΟ, σηματοδοτεί ότι τελείωσε η «τσάμπα ασφάλεια» για την Δυτική Ευρώπη.

Η ασφάλεια, ωστόσο, απαιτεί πρωτίστως συνοχή γι αυτό και ο Γιούνκερ τόνισε ότι η Ευρώπη πρέπει να ενισχύσει την ικανότητά της να μιλάει με μία φωνή, φέρνοντας ως παράδειγμα τις επιτυχημένες, κατά τον ίδιο, συνομιλίες του με τον Τραμπ. Πρότεινε μάλιστα το μέτρο της ειδικής πλειοψηφίας σε ότι αφορά τις αποφάσεις που λαμβάνονται σε ορισμένους τομείς της ευρωπαϊκής εξωτερικής πολιτικής, κάτι που θα περιορίσει αρκετά την δυνατότητα έκφρασης εθνικών θέσεων. Λίγη ώρα αργότερα πάντως, το Ευρωκοινοβούλιο καταδίκαζε την Ουγγαρία για την πολιτική της στο  μεταναστευτικό και την δράση των ΜΚΟ, όπως είχε κάνει παλιότερα η Κομισιόν με την Πολωνία για ζητήματα Δικαιοσύνης, προκαλώντας άλλο ένα ρήγμα στην ΕΕ.

Βλέποντας συνολικά την εμφάνιση του Γιούνκερ στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο μπορεί να διακρίνει κανείς όλη την νευρικότητα που επικρατεί στην Ευρώπη, εξαιτίας της κρίσης, του μεταναστευτικού, αλλά και της εκλογής Τραμπ, ο οποίος έχει ξαναμοιράσει την τράπουλα, θέτοντας άλλους όρους και βάζοντας άλλες προτεραιότητες. Η άνοδος της ακροδεξιάς, η αντισυστημική κυβέρνηση της Ιταλίας, η ομάδα του Βίζεγκραντ και το τέλος της παντοδυναμίας της Μέρκελ τροφοδοτούν αυτήν την νευρικότητα. Είναι όμως και τα στοιχεία  που διαμορφώνουν την πορεία της Ευρώπης προς τις Ευρωεκλογές και προς το μέλλον της, όποιο και αν είναι αυτό.