Θα καταφέρει ο Τραμπ να μπει σφήνα στην Ευρασιανισμό;

Ακόμη και οι θεωρίες που υποστηρίζουν ότι οι κινήσεις αυτές του Τραμπ έχουν ως στόχο την Κίνα, ή ότι επιδιώκουν να επιτύχουν δια ενός μερκαντιλιστικού οικονομικού μοντέλου να αναζωογονήσουν την αμερικανική βιομηχανία, πιθανώς να είναι περιοριστικές.
Θα πρέπει να εξετάσουμε το ενδεχόμενο αυτές να αποτελούν προϊόν μιας ευρύτερης και διαχρονικής γεωπολιτικής στρατηγικής, βασισμένες στον σκληρό πυρήνα της αγγλοσαξονικής γεωπολιτικής σκέψης, όπως αυτή διαμορφώθηκε από το δίδυμο των Σερ Χάλφορντ Μακίντερ και Νίκολας Σπάικμαν και τον θεωρητικό της ναυτικής ισχύος, Άλφρεντ Θάγιερ Μάχαν.

Οι δύο βασικοί πυλώνες λοιπόν της αμερικανικής, και πριν από αυτήν της βρετανικής, γεωπολιτικής στρατηγικής ήταν ο αναντίρρητος έλεγχος των θαλασσίων οδών (SLOC) και η αποφυγή της δημιουργίας μιας κυρίαρχης δύναμης στην Ευρασία. Ακόμη καλύτερα για αυτούς ήταν η Ευρασία, όχι μόνον να είναι διαιρεμένη, αλλά και οι ευρασιατικές δυνάμεις να έχουν εχθρικές σχέσεις και να πολεμάνε μεταξύ τους, ή έστω να απειλούν στρατιωτικά η μία την άλλη.

Και αυτό γιατί αν οι σχέσεις τους εξομαλύνονταν και, πολύ περισσότερο, αν προχωρούσαν σε συμμαχίες, τότε οι τεράστιοι πόροι τους θα κατευθύνονταν στην ανάπτυξη ισχυρών ναυτικών και όχι χερσαίων στρατευμάτων και τότε θα απειλούσαν άμεσα τις αγγλοσαξονικές ναυτικές Δυνάμεις.

Αυτή δεν είναι μια θεωρητική πραγματικότητα. Η αξιοποίηση και η ενίσχυση της εχθρότητας μεταξύ της Σοβιετικής Ένωσης και της μαοϊκής Κίνας, δηλαδή των δύο μεγάλων κομμουνιστικών και ταυτόχρονα μεγάλων χερσαίων ευρασιατικών δυνάμεων, αποτέλεσε πυλώνα της αμερικανικής γεωστρατηγικής για δεκαετίες. Και πράγματι, η Κίνα έχοντας να αντιμετωπίσει τη ρωσική χερσαία ισχύ δεν σκέφτηκε καν να αναπτύξει ένα ισχυρό πολεμικό ναυτικό, με αποτέλεσμα όταν κατέρρευσε η Σοβιετική Ένωση το κινεζικό ναυτικό να είναι οριακά ισχυρότερο από το ελληνικό…

Κίνα, Ουκρανία και Τραμπ

Η κατάσταση όμως άλλαξε στις επόμενες δεκαετίες και σήμερα το κινεζικό ναυτικό είναι το μεγαλύτερο στον πλανήτη – έχοντας ξεπεράσει σε αριθμό πλοίων αυτό των Ηνωμένων Πολιτειών – και το δεύτερο σε ισχύ στον κόσμο, απειλώντας να εξελιχθεί στο πρώτο μέσα στην επόμενη δεκαετία.

Και τη στιγμή που το κινεζικό ναυτικό γιγαντώνεται και οι Ηνωμένες Πολιτείες χρειάζονται απεγνωσμένα να κατευθύνουν τους πόρους τους προς την ενίσχυση των δικών τους ναυτικών δυνάμεων για την αντιμετώπιση αυτής της υπαρξιακής απειλής, έχουν εγκλωβιστεί σε έναν χερσαίο ενδοευρωπαϊκό, αν όχι ενδοσλαβικό, πόλεμο, ο οποίος απορροφά τα πολύτιμα κονδύλιά τους. Με άλλα λόγια, οι ΗΠΑ έπεσαν στην παγίδα που έπρεπε να βρίσκονται πέσει οι ευρασιατικές Δυνάμεις, δηλαδή στους ανταγωνισμούς με άλλες ευρασιατικές Δυνάμεις και στην αφιέρωση των πόρων τους σε χερσαίους εξοπλισμούς.

Η κατάσταση δε είναι ακόμη χειρότερη, δεδομένου ότι ο πόλεμος στην Ουκρανία έχει επιτρέψει στην Κίνα να προμηθεύεται ενέργεια και άλλους κρίσιμους πόρους από τη Ρωσία σε πολύ πιο συμφέρουσες τιμές σε σχέση με το κοντινό παρελθόν, με αποτέλεσμα να έχει ακόμη περισσότερους πόρους για να δημιουργήσει την πανίσχυρη ναυτική δύναμη, η οποία θα θέσει εν κινδύνω σε βάθος χρόνου τον ίδιο τον υπαρξιακό πυρήνα των ΗΠΑ, τον έλεγχο των ανοιχτών θαλασσών.

Και αυτό είναι απλώς ένα σύμπτωμα μιας πολύ επικίνδυνης κατάστασης που διαμορφώνεται στην Ευρασία, η οποία είναι η υλοποίηση του αιώνιου αγγλοσαξονικού εφιάλτη. Δηλαδή, η δημιουργία μιας ενιαίας ευρασιατικής δύναμης. Εξέλιξη για την οποία ευθύνονται πρωτίστως οι ίδιες οι Ηνωμένες Πολιτείες.

Η δημιουργία της πρώτης υπέρ-υπερδύναμης

Συγκεκριμένα, μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου κυριάρχησαν στη Δύση η αντίληψη περί του Τέλους της Ιστορίας και η παρανοϊκή φαντασίωση της απόλυτης κυριαρχίας των ΗΠΑ στον κόσμο. Η περιβόητη «μονοπολική στιγμή» (unipolar moment) αντιμετωπίστηκε, συνειδητά ή ασυνείδητα, ως μια μόνιμη, αχρονική κατάσταση. Ταυτοχρόνως οι ΗΠΑ προώθησαν, με εξόχως επιθετικό και αλαζονικό τρόπο, ανορθολογικές και εμμονικές πολιτικές, οικονομικές και κοινωνικές θεωρίες και αντιλήψεις στον υπόλοιπο κόσμο, φθάνοντας στο σημείο να επιχειρήσουν να εξαλείψουν την έννοια του φύλου ως «φαντασιακή κατασκευή».

Αποτέλεσμα ήταν, ως αντίδραση σε αυτήν την αφύσικη, φαντασιακή, γιγάντωση της Δύσης και στην παρανοϊκή παύση του ιστορικού χρόνου, να προκύψει μια σταδιακή συσσωμάτωση των ευρασιατικών δυνάμεων, με πυρήνα το σύμπλοκο Ρωσίας-Κίνας, σε ένα, χαλαρό μεν αλλά διακριτό, γεωπολιτικό σχήμα πρωτοφανών μεγεθών στην ανθρώπινη ιστορία, το οποίο θα μπορούσε να θεωρηθεί ως η πρώτη υπέρ-υπερδύναμη (Hyper Power) στην ιστορία της ανθρωπότητας.

Ο πόλεμος στην Ουκρανία χειροτέρεψε τα πράγματα. Ένας λόγος ήταν γιατί οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Δυτική Ευρώπη εγκλωβίστηκαν σε μια ενδοευρωπαϊκή σύγκρουση. Αυτό δεν θα ήταν πρόβλημα μέχρι πριν από μερικές δεκαετίες, όπου στην παγκόσμια σκηνή κυριαρχούσαν οι ευρωπαϊκές και οι ευρωγενείς δυνάμεις.

Όμως σήμερα το κέντρο βάρος του πλανήτη μετακινείται προς ανατολάς και αν η Δύση απομονωθεί σε έναν ενδοευρωπαϊκό πόλεμο, η Ανατολή αφήνεται ελεύθερη να προχωρήσει στους δικούς της σχεδιασμούς. Πολύ περισσότερο από τη στιγμή που ο πόλεμος απέκοψε, υλικά και φαντασιακά, την ήδη μερικώς αποκομμένη Ρωσία από την υπόλοιπη Ευρώπη και την “ασιατοποίησε”, προσφέροντας στην Κίνα αλλά και σε άλλες χώρες, μια τεράστια χερσαία “θάλασσα”, με σχεδόν ανεξάντλητους πόρους.

Προκύπτει λοιπόν το ενδεχόμενο ενός νέου διπολικού κόσμου, στον οποίο όμως η ευρωατλαντική Δύση, σε αντίθεση με τα χρόνια του Ψυχρού Πολέμου, θα είναι σε σαφώς δυσμενέστερη σχέση έναντι της συσπειρωμένης Ευρασίας. Άρα, οι Ηνωμένες Πολιτείες έπρεπε να διασπάσουν την ευρασιατική ενότητα, την οποία οι ίδιες δημιούργησαν. Και είναι πιθανόν ότι αυτό ακριβώς προσπαθεί να κάνει η πολιτική Τραμπ.

Τραμπ και Ευρασία

Συγκεκριμένα, η στρατηγική Τραμπ προσπαθεί, κατά τα φαινόμενα, να προωθήσει ένα πολυπολικό σύστημα στο οποίο οι Ηνωμένες Πολιτείες θα είναι η κυρίαρχη Δύναμη. Και αυτό γιατί ούτε η Κίνα, ούτε η Ρωσία, ούτε κανένας άλλος, μπορεί να ανταγωνιστεί επί ίσοις όροις τις ΗΠΑ από μόνος του. Πολλώ δε μάλλον αν προκύψουν εκ νέου ανταγωνιστικές σχέσεις μεταξύ τους, κάτι όχι αδύνατο εάν ξαναθυμηθούν τις ιστορικές τους έχθρες και τα σημερινά ανταγωνιστικά τους γεωπολιτικά συμφέροντα.

Όμως, αυτό δεν είναι εύκολο να συμβεί. Η αποδόμηση της ευρασιατικής συσπείρωσης δεν μπορεί να προκύψει ούτε εύκολα, ούτε γρήγορα. Και για να επιτύχει αυτό ο Τραμπ και το σύστημα εξουσίας που τον στηρίζει επιχειρεί ένα είδος θεραπείας σοκ. Η οποία είναι η αποδόμηση της ενότητας του ευρωατλαντικού κόσμου. Η ιδιόρρυθμη ρητορική για τη Γροιλανδία και ο γεωοικονομικός πόλεμος που έχει εξαπολύσει εναντίον της Ευρωπαϊκής Ένωσης έχει, μεταξύ των άλλων και αυτόν τον σκοπό.

Συγκεκριμένα, προκαλώντας ένα πρωτοφανές ρήγμα στην ενότητα του ενός υποψήφιου πόλου του διαμορφούμενου διπολικού παγκόσμιου συστήματος, η αμερικανική πολιτική επιδιώκει να ενεργοποιήσει τις φυγόκεντρες τάσεις και στο εσωτερικό του άλλου πόλου, του ευρασιατικού, αλλά και να αυξήσει τον βαθμό πολυπλοκότητας στο παγκόσμιο σύστημα, έτσι ώστε αυτό να ωθηθεί έτι περαιτέρω προς την ρευστότητα και συνακόλουθα και την πλήρη πολυπολικότητα που ενδεχομένως αποτελεί την επιλογή ενός συστήματος εξουσίας στις ΗΠΑ.

Στην ίδια λογική εντάσσεται και η αποδόμηση του ενιαίου παγκοσμιοποιημένου συστήματος οικονομίας. Για να προκύψει ένας πραγματικά πολυπολικός κόσμος χρειάζεται και ένα πολυπολικό διεθνές οικονομικό σύστημα, ιδιαίτερα στη σημερινή εποχή όπου οι τεχνολογίες της Τέταρτης Βιομηχανικής Επανάστασης θα αλλάξουν έτσι και αλλιώς την παγκόσμια οικονομία.

Εν κατακλείδι λοιπόν, πιθανώς αυτό που ζούμε σήμερα, είναι μια προσπάθεια των Ηνωμένων Πολιτειών να σπάσουν τον κόσμο σε κομμάτια, να θραυσματοποιήσουν, κατά κάποιον τρόπο, την παγκόσμια γεωπολιτική και γεωοοικονομική πραγματικότητα, να αυξήσουν την πολυπλοκότητα και την ασάφεια στο διεθνές σύστημα και έτσι να διαμορφώσουν τις συνθήκες ώστε να αναγεννηθούν οι ανταγωνισμοί των ευρασιατικών κρατών, καθώς και να επιτρέψουν στις ΗΠΑ να αξιοποιήσουν τα πλεονεκτήματα που τους προσφέρουν η ασφαλής γεωγραφική τους θέση και η κυριαρχία των ωκεανών και να μετατραπούν στον μαέστρο της παγκόσμιας ορχήστρας.