Θα πετύχει η νεοθωμανική συνταγή στην Συρία;

Η Τουρκία απολαμβάνει τον θρίαμβο της μετά την κατάρρευση του καθεστώτος Άσαντ και προσπαθεί να κερδίσει τα μέγιστα. Ταυτόχρονα, με τον Άσαντ εκτός, την ρωσική και ιρανική επιρροή σε πτώση και την δυναμική στην Συρία να αλλάζει (μέχρι στιγμής τουλάχιστον) υπέρ της Τουρκίας, ο Ερντογάν, “μεθυσμένος” από την νίκη του, μοιάζει αχαλίνωτος. Η Τουρκία βλέπει μια ιστορική ευκαιρία να προωθήσει τα γεωστρατηγικά της συμφέροντα και να αποκτήσει περιφερειακό πλεονέκτημα έναντι του Ιράν.

Πριν από τις τελευταίες εξελίξεις, η Τουρκία είχε τρεις κύριους στόχους στην Συρία: Την εξάλειψη της διασυνοριακής απειλής από τις υποστηριζόμενες από τις ΗΠΑ Συριακές Δημοκρατικές Δυνάμεις (SDF), που αποτελούνται κυρίως από το Εργατικό Κόμμα του Κουρδιστάν (PKK) και τις θυγατρικές του στη Συρία, την δημιουργία των συνθηκών για την επιστροφή περισσότερων από τριών εκατομμυρίων-καταγεγραμμένων Σύριων προσφύγων που ζουν σήμερα στην Τουρκία και να διατηρήσει το πάνω χέρι στην, ανομολόγητη αλλά πάντα παρούσα, αντιπαλότητά της Τουρκίας με το Ιράν και τη Ρωσία. Τώρα βλέπει μία ευκαιρία να σημειώσει πρόοδο, όχι μόνο στα τρία μέτωπα, αλλά και να πετύχει και πολλά παραπάνω.

Πίσω από την HTS

Οι σχέσεις της Τουρκίας με τη Συρία του Άσαντ περιλάμβαναν πάρα πολλά σκαμπανεβάσματα: Από την καθαρή εχθρότητα στα τέλη της δεκαετίας του 1990 και την ανάπτυξη των τουρκοσυριακών σχέσεων που ακολούθησε, μέχρι την προτροπή της Άγκυρας στον Άσαντ για μεταρρυθμίσεις κατά την έναρξη της Αραβικής Άνοιξης που κατέληξε σε μια απροκάλυπτη απόπειρα ανατροπής του, μέσω της στήριξης στην ισλαμική αντιπολίτευση. Όταν αυτό το σχέδιο απέτυχε, η Τουρκία, σε μια αξιοσημείωτη αλλαγή πολιτικής, προχώρησε σε ένα άνοιγμα προς τον Άσαντ, καλώντας τον για διάλογο.

Πάντως, το καθεστώς Άσαντ επιβίωνε μετά βίας και κυρίως χάρη στους προστάτες του, τη Μόσχα και την Τεχεράνη. Απέκτησε δε μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση το 2023, αφότου ο αραβικός κόσμος αποκατέστησε τους δεσμούς του με τη Δαμασκό, δίνοντας τέλος στην  διπλωματική απομόνωση του (από το 2011). Τα πράγματα φαινόταν να πηγαίνουν αρκετά καλά για τον Άσαντ, μέχρι που τελικώς έπεσε!

Η αστραπιαία ταχύτητα και η ευκολία με την οποία εκτυλίχθηκε η επίθεση των ανταρτών, εξέπληξε πολλούς. Η ηγεσία της HTS, της τρομοκρατικής ομάδας που εμφανίζεται τώρα με “μετριοπαθές” προσωπείο, περιέγραψε μια δωδεκάμηνη προετοιμασία που περιλάμβανε τις προσπάθειες για συνένωση ενός “ιστού” ανόμοιων ανταρτικών ομάδων και την εκπαίδευση τους σε νέα τεχνογνωσία, για παράδειγμα στην χρήση drones.

Ο βαθμός εμπλοκής της Τουρκίας εμφανίζεται συγκαλυμμένος. Η Άγκυρα υποστήριξε παρασκηνιακά και έδωσε το πράσινο φως, αν δεν σχεδίασε το blitzkrieg της HTS, αν και οι Τούρκοι επισήμως αρνούνται οποιαδήποτε ανάμειξη. Είναι τουλάχιστον αφελές να υποθέτουμε ότι η Άγκυρα αγνοούσε τι επρόκειτο να συμβεί, δεδομένης της εμπλοκής της στην Συρία και του εκτεταμένου στρατιωτικού και δικτύου πληροφοριών που διαθέτει στην χώρα.

Αν και δεν υπάρχει ξεκάθαρη σχέση “προστάτη-πελάτη” μεταξύ Τουρκίας και HTS, η ισλαμική ομάδα δεν θα μπορούσε να έχει σημειώσει τέτοια επιτυχία, χωρίς την Άγκυρα. Σε δηλώσεις του, ο Τραμπ ήταν κατηγορηματικός ότι η Τουρκία βρίσκονταν πίσω από την πτώση του Άσαντ. Επαινώντας τις στρατιωτικές δυνατότητες της Τουρκίας και την προσωπική του σχέση με τον Ερντογάν, είπε χαρακτηριστικά ότι η Τουρκία κρατά το “κλειδί” για το μέλλον της Συρίας, ωστόσο χαρακτήρισε τις ενέργειές της ως «μη φιλική κατάληψη», αφήνοντας την Άγκυρα να αναρωτιέται τι ακριβώς επιφυλάσσει όταν αναλάβει καθήκοντα.

Κούρδοι και προσφυγικό

Το σίγουρο είναι ότι η Τουρκία επιδιώκει να ενισχύσει την περιφερειακή της επιρροή και να αντιμετωπίσει τα τρία μέτωπα που προαναφέραμε. Αρχικά, οι Κούρδοι των SDF ήδη αισθάνονται την “ανάσα” της Άγκυρας. Οι μισθοφόροι της Τουρκίας τους έχουν υποχρεώσει να παραχωρήσουν εδάφη και να υποχωρήσουν ανατολικά του ποταμού Ευφράτη, κάτι που από καιρό επιζητούσε η Άγκυρα. Επιπλέον, οι SDF έχουν προβεί σε παραχωρήσεις προς τη νέα ηγεσία στην Δαμασκό, για παράδειγμα, υιοθέτησαν την σημαία των Σύρων αντικαθεστωτικών.

Αυτές είναι ορισμένες ενδείξεις της της επισφαλούς κατάστασης στην οποία βρίσκονται οι SDF και της αβεβαιότητας σχετικά με την συνέχιση της αμερικανικής υποστήριξης στην επερχόμενη εποχή Τραμπ. Πρόσφατες δηλώσεις Αμερικανών και Ευρωπαίων αξιωματούχων, που συμμερίζονται τις «νόμιμες» ανησυχίες ασφαλείας της Τουρκίας, έχουν γίνει δεκτές με ενθουσιασμό στην Άγκυρα.

Σε ό,τι αφορά το προσφυγικό, προσφέρεται μία ευκαιρία για την απέλαση Σύρων προσφύγων, με πρόσχημα τον επαναπατρισμό τους. Το μεταναστευτικό είναι ένα ζήτημα που διχάζει την Τουρκία και συνέβαλε στην νίκη της τουρκικής αντιπολίτευσης στις δημοτικές εκλογές του 2024. Με την πτώση του Άσαντ δεν υπάρχει πια ο φόβος για αντίποινα από το παλιό καθεστώς. Ήδη τα φιλοκυβερνητικά ΜΜΕ μεταδίδουν εικόνες Σύριων προσφύγων να επιστρέφουν στην πατρίδα τους. Υπολογίζεται ότι περίπου 20.000 πρόσφυγες έχουν επιστρέψει στη Συρία, με πολλούς άλλους να εκφράζουν σχετική πρόθεση, αν και απαιτούνται μεγάλες επενδύσεις και κεφάλαια ανοικοδόμησης για να δημιουργηθούν οι συνθήκες επιστροφής τους.

Η νοσταλγία οθωμανικού μεγαλείου

Η Άγκυρα αισθάνεται δικαιωμένη στη Συρία και προσπαθεί να επωφεληθεί από τις εξελίξεις. Επιδιώκει να έχει κεντρικό ρόλο στην πολιτική μετάβαση και την ανοικοδόμηση της χώρας, όπως παγίως φιλοδοξούσε το καθεστώς Ερντογάν, συχνά ομνύοντας στην οθωμανική εποχή. Όμως, η διευρυμένη τουρκική επιρροή έχει προκαλέσει, στην καλύτερη περίπτωση, ανάμεικτα συναισθήματα. Πολλά αραβικά κράτη δεν θυμούνται με δυσπιστία μόνο την οθωμανική κατοχή, αλλά και την στάση του Ερντογάν στην Αραβική Άνοιξη, όταν είχε συμμαχήσει ανοιχτά με την Μουσουλμανική Αδελφότητα, υποστηρίζοντας ουσιαστικά την αλλαγή των παραδοσιακών καθεστώτων στον αραβικό κόσμο.

Ιράν και Ρωσία βλέπουν έναν καιροσκόπο αντίπαλο που προωθεί τα συμφέροντά του εις βάρος τους. Η Τουρκία έβλεπε προηγουμένως το Ιράν να ενισχύει την περιφερειακή του επιρροή, πρώτα στο Ιράκ και μετά στη Συρία, καλλιεργώντας μια σιιτική ζώνη στα ανατολικά σύνορα της. Ταυτόχρονα, έβλεπε την Ρωσία να βάζει πόδι στη Συρία και – σε συνδυασμό με την αυξανόμενη ρωσική επιρροή στη Λιβύη και γενικότερα την Αφρική – έβλεπε να περικυκλώνεται από μια επεκτατική ρωσική παρουσία, που εκτείνεται πέρα από την Μαύρη Θάλασσα. Το γεγονός ότι και οι δύο προαναφερόμενες δυνάμεις έχουν χάσει έδαφος, προφανώς και είναι ευπρόσδεκτη εξέλιξη για την Τουρκία.

Πάντως, στην Συρία υπάρχει και ο παράγοντας του Ισραήλ που έσπευσε να καταλάβει αιφνιδιαστικά τον έλεγχο της ουδέτερης ζώνης μεταξύ της Συρίας και των κατεχόμενων Υψιπέδων του Γκολάν, προκαλώντας διεθνείς αντιδράσεις και οξύνοντας την διπλωματική αντιπαράθεση του με την Τουρκία. Η δε Δύση βλέπει έναν σύμμαχο, που μόνο σύμμαχος δεν έχει αποδειχθεί εδώ και χρόνια.

Στην πραγματικότητα, είναι τέτοια η πολυπλοκότητα του συριακού πεδίου, που το τουρκικό καθεστώς της Άγκυρας θα πρέπει να πορευτεί πολύ προσεκτικά και να καλλιεργήσει την εμπιστοσύνη στο εξωτερικό με τους χειρισμούς του. Προς το παρόν το καθεστώς Ερντογάν δεν κάνει τίποτα από αυτά. Μην παραβλέπουμε, ότι αλλιώς ακούν την τουρκική ρητορική στο εσωτερικό και διαφορετικά στο εξωτερικό.

Για παράδειγμα, μπορεί με τον πρόσφατο ισχυρισμό του (ότι ο ορίζοντας της Τουρκίας δεν μπορεί να περιοριστεί από τα υπάρχοντα σύνορά της) ο Ερντογάν να συσπειρώνει την συντηρητική εκλογική του βάση, αλλά καλλιεργεί υποψίες σε άλλες χώρες για τις πραγματικές του προθέσεις, ειδικά στα αραβικά κράτη.

Πολλές “νάρκες” μπροστά

Υπάρχουν και άλλες παγίδες, καθώς η Συρία οδεύει προς ένα μέλλον σπαρμένο με πολλές δυσκολίες και αβεβαιότητες. Σύμφωνα με τον Τραμπ, η Τουρκία φαίνεται να κρατά το κλειδί. Όμως, η εμπειρία από την Λιβύη και το Ιράκ έχει δείξει ότι πολύ γρήγορα κοπάζει η ευφορία που επικρατεί το πρώτο διάστημα που ακολουθεί την ανατροπή ενός αντιλαϊκού καθεστώτος.

Όταν καταλαγιάσει η “σκόνη”, θα ξεκινήσουν οι προκλήσεις επί της διακυβέρνησης, οι θρησκευτικοί και εθνοτικοί ανταγωνισμοί, οι εσωτερικές διαμάχες εξουσίας, σε συνδυασμό με τα αντικρουόμενα συμφέροντα πολλών-εξωτερικών παραγόντων. Δεν μπορεί δε να αποκλειστεί ούτε και μία ενδεχόμενη ανασυγκρότηση του ISIS, που θα επιδιώξει να εκμεταλλευτεί το κενό εξουσίας.

Η ηγεσία του HTS κάνει λόγο για την μοναδική συμβολή της Τουρκίας στην ήττα του Άσαντ και της αποδίδει ιδιαίτερη θέση για το μέλλον της χώρας. Τα μέχρι στιγμής δεδομένα αυτό δείχνουν. Όμως, αν για παράδειγμα ο Τζολάνι αγνοήσει το πρόσφατο τουρκικό κάλεσμα για κοινή δράση κατά των Κούρδων και η Τουρκία επιδιώξει να δράσει μονομερώς με τους Σύρους συμμάχους της (τον SNA) δεν αποκλείεται οι δύο πλευρές να έρθουν σε αντιπαράθεση, ενώ υπάρχει πάντα και ο παράγοντας Ισραήλ που δυσπιστεί και κατά της Τουρκίας και κατά των ισλαμιστών της Δαμασκού.