Θα συγκρουστούν Τουρκία και Ισραήλ στη Μέση Ανατολή;

Ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν δήλωσε ότι, οι Κούρδοι που απελευθέρωσαν το Κομπάνι, πρέπει είτε να αφοπλιστούν και να παραδοθούν στην HTS, είτε να ταφούν μαζί με τα όπλα τους. Η Γερμανίδα υπουργός Εξωτερικών, Αναλένα Μπέρμποκ, εξέφρασε παρόμοια θέση, ζητώντας τον αφοπλισμό του YPG και του YPJ (το γυναικείο τμήμα των Κούρδων μαχητών), μετά τη συνάντησή της με τη νέα ηγεσία στη Δαμασκό.

Παρότι φάνηκε αρχικά ότι τα αμερικανικά στρατεύματα ήταν έτοιμα να προστατεύσουν την πόλη από πιθανή τουρκική επίθεση, το Πεντάγωνο ξεκαθάρισε ότι οι ΗΠΑ «δεν έχουν σχέδια να χτίσουν βάση στο Κομπάνι» στη βορειοανατολική Συρία. Η εκπρόσωπος του Πενταγώνου, Σαμπρίνα Σινγκ, διευκρίνισε ότι «δεν γνωρίζει» και «δεν παρακολουθεί» καμία σχετική κίνηση αμερικανικών στρατευμάτων στην περιοχή.

Με την επάνοδο του Τραμπ στην εξουσία, φαίνεται να αναδεικνύονται τέσσερα ζητήματα στην περιοχή: Ποια στάση θα υιοθετήσουν οι Αμερικανοί στη Συρία; Θα ενταχθούν οι Αδελφοί Μουσουλμάνοι στη λίστα τρομοκρατικών οργανώσεων; Ποια θα είναι η απάντηση προς το Ιράν; Πώς θα διαμορφωθούν οι σχέσεις Τουρκίας-Ισραήλ;

Σε ό, τι αφορά τις τελευταίες είναι χαρακτηριστικά τα συμπεράσματα κυβερνητικής επιτροπής του Ισραήλ, σύμφωνα με τα οποία η υποστηριζόμενη από την Τουρκία Συρία μπορεί να αποτελεί μεγαλύτερη απειλή από το Ιράν, χωρίς μάλιστα να θεωρεί απίθανη μια άμεση σύγκρουση μεταξύ Τουρκίας και Ισραήλ στη Συρία. Κορυφαίο δε στέλεχος του ισραηλινού υπουργείου Εξωτερικών, ο Έντεν Μπαρ, δήλωσε «η διεθνής κοινότητα πρέπει να καλέσει την Τουρκία να σταματήσει αυτές τις επιθέσεις… Οι Κούρδοι πρέπει να προστατευθούν από την διεθνή κοινότητα». Όμως, στην εξίσωση των σχέσεων Τουρκίας-Ισραήλ πρέπει να λαμβάνουμε υπόψιν και τον παράγοντα Ιράν.

Τα τρία σχέδια στην Μέση Ανατολή 

Τον Μάρτιο 2023, η Σαουδική Αραβία υπέγραψε, με κινεζική διαμεσολάβηση, ένα μνημόνιο κατανόησης με το Ιράν. Πολλοί παρατηρητές θεώρησαν ότι αυτό το μνημόνιο ήταν παραχώρηση από την πλευρά του Ριάντ απέναντι στην άνοδο του Ιράν, που βρισκόταν στο απόγειο της επιρροής του στη Μέση Ανατολή. Αυτό το μνημόνιο συνέπεσε με την ανακοίνωση της Τεχεράνης για τη στρατηγική της λεγόμενης “Ενότητας των Μετώπων”.

Σήμερα, στο πλαίσιο των περιφερειακών αλλαγών και της υποχώρησης του Ιράν, φαίνεται ότι η Μέση Ανατολή έχει εισέλθει σε έναν ανταγωνισμό μεταξύ τριών σχεδίων: Ενός που επιδιώκει τη διατήρηση της προηγούμενης εξίσωσης, πριν από την επίθεση της 7ης Οκτωβρίου και δύο που θέλουν μια νέα Μέση Ανατολή με τους δικούς τους όρους.

Πηγαίνοντας πίσω, στις 15 Ιανουαρίου 2016, τέθηκε σε ισχύ η πυρηνική συμφωνία μεταξύ του P5+1 (Τα πέντε Μόνιμα Μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας + την Γερμανία) και του Ιράν. Αυτή η συμφωνία δεν ήταν απλώς ένα σύνολο τεχνικών διατάξεων, που προσωρινά περιόριζαν την ικανότητα της Τεχεράνης να παράγει πυρηνικά, αλλά μάλλον μια διεθνής παραχώρηση που έδωσε στο καθεστώς Χαμενεΐ το πράσινο φως να επεκτείνει την επιρροή και τον έλεγχό του στη Μέση Ανατολή: Από τη στήριξη του καθεστώτος Άσαντ για τον έλεγχο του Χαλεπίου, έως τον εκβιασμό της Σαουδικής Αραβίας με πυραύλους από τους Χούθι στην Υεμένη, μέχρι τις επιθέσεις της 7ης Οκτωβρίου (τις οποίες το Ιράν ρητορικά υποστήριξε, αρνούμενο κάθε επιχειρησιακή εμπλοκή σε αυτές).

Σήμερα, οι κανονισμοί της συμφωνίας για το πυρηνικό πρόγραμμα  του Ιράν (JCPOA) στην περιφερειακή τους διάσταση, έχουν λήξει με απόφαση του Ισραήλ, μετά την ακύρωση του οικονομικού τους σκέλους από τον Τραμπ.

Σιγά-σιγά, άρχισαν να εμφανίζονται δύο σχέδια στη Μέση Ανατολή, για να εκμεταλλευτούν την αδυναμία του ιρανικού σχεδίου. Το πρώτο είναι το σχέδιο για μια νέα Μέση Ανατολή, στο οποίο αναφέρθηκε ο Ισραηλινός πρωθυπουργός Νετανιάχου, και το δεύτερο είναι το σχέδιο του πολιτικού Ισλάμ, που διαχειρίζεται η Τουρκία. Αυτό ξεκίνησε με την Αραβική Άνοιξη, προσωρινά υποχώρησε, αλλά επέστρεψε σήμερα με την πτώση του καθεστώτος Άσαντ στη Συρία, με μια νέα, πιο πραγματιστική μορφή. Έχει όντως τελειώσει το ιρανικό σχέδιο και ποια είναι η “γεωγραφία” των τουρκο-ιρανικών και τουρκο-ισραηλινών σχέσεων, δεδομένων αυτών των αλλαγών;

Ισραήλ, Τουρκία και Ιράν

Αρχικά, το ιρανικό καθεστώς έχει αρχίσει να ανακατεύει ξανά την τράπουλα εσωτερικά, περιφερειακά και διεθνώς, ελπίζοντας να διατηρήσει κάποια από την επιρροή που έχει καταφέρει να αποκτήσει στην περιοχή. Ενώ το Ισραήλ ήταν στην κορυφή της λίστας των εχθρών στα επίσημα ιρανικά μέσα ενημέρωσης, πρόσφατα τη θέση του φαίνεται να παίρνει η Τουρκία, ειδικά με την πτώση του καθεστώτος Άσαντ στη Συρία.

Μακριά από τα χαμόγελα και τα πρωτόκολλα μεταξύ των πολιτικών των δύο χωρών, η Άγκυρα και η Τεχεράνη δεν συμφωνούν σε πολλά περιφερειακά ζητήματα. Στο Ιράκ, οι τουρκικές βάσεις έχουν υποστεί επανειλημμένα επιθέσεις από ιρακινές πολιτοφυλακές που υποστηρίζονται από το Ιράν, καθώς οι δύο χώρες ανταγωνίζονται για την επιβολή της επιρροής τους στο βόρειο Ιράκ, μια στρατηγική και πλούσια σε πετρέλαιο περιοχή.

Η Τουρκία, υποστηρίζει ομάδες που συνδέονται με τη μειονότητα των Τουρκμένων, διατηρεί στρατιωτικές βάσεις στο ιρακινό Κουρδιστάν και την επαρχία Νινευή και έχει σχέσεις με κάποιες κουρδικές και αραβικές παρατάξεις. Η Τεχεράνη θεωρεί αυτή την τουρκική επιρροή απειλή για το σχέδιό της, για πλήρη έλεγχο στο Ερμπίλ. Ιστορικά, οι “Φρουροί της Επανάστασης” (IRGC) και το κουρδικό PKK έχουν αμοιβαίες σχέσεις και συμφέροντα, κάτι που η Άγκυρα θεωρεί απειλή για την εθνική της ασφάλεια.

Στη Συρία, η Τεχεράνη θεωρεί την Άγκυρα ως την βασική αιτία της πτώσης του καθεστώτος Άσαντ, μέσω της στήριξης της ένοπλης συριακής αντιπολίτευσης, ενώ η Τουρκία πιστεύει ότι το Ιράν ήταν πίσω από την άρνηση του Άσαντ να συναντηθεί με τον Ερντογάν και να ανοίξει την πόρτα για εξομάλυνση με τη Δαμασκό. Στον Λίβανο, η Τουρκία εκμεταλλεύτηκε τα τελευταία χρόνια το κενό που άφησε η αποχώρηση της Σαουδικής Αραβίας από την πολιτική σκηνή της Βηρυτού, χτίζοντας σχέσεις με Σουνίτες πολιτικούς, που θεωρούνται αντίπαλοι της Χεζμπολάχ και της ιρανικής επιρροής στον Λίβανο.

Από την άλλη, το κεφάλαιο των τουρκο-αζερικών σχέσεων είναι ο πιο ευαίσθητος για το ιρανικό καθεστώς. Ιρανοί αξιωματούχοι θεωρούν ότι οι επιτυχίες του Αζερμπαϊτζάν στον πρόσφατο πόλεμο του Ναγκόρνο-Καραμπάχ, αποτελούν απειλή για την εθνική ασφάλεια του Ιράν. Αυτός ο φόβος δεν αφορά μόνο τις σχέσεις Ιράν-Αρμενίας και τη σημαντική ισραηλινή στρατιωτική υποστήριξη προς το Αζερμπαϊτζάν, αλλά και την εσωτερική ασφάλεια του Ιράν. Πιστεύουν ότι οποιαδήποτε γεγονότα στο εσωτερικό της χώρας, θα καταστήσουν τις επαρχίες του Δυτικού και Ανατολικού Αζερμπαϊτζάν, που συνορεύουν με το κράτος του Αζερμπαϊτζάν, ως τις πρώτες που θα ζητήσουν απόσχιση από την Τεχεράνη και ένωση με το Μπακού.

Η μεγάλη εικόνα στην Μέση Ανατολή

Παρά τις σφοδρές, επιθετικές δηλώσεις μεταξύ Τούρκων και Ισραηλινών αξιωματούχων, αυτές ίσως είναι ασήμαντες, μπροστά στην μεγάλη εικόνα της Μέσης Ανατολής. Η νέα Μέση Ανατολή του Ισραήλ, όπως διαμορφώνεται σήμερα, βασίζεται κυρίως στην υπονόμευση του ιρανικού σχεδίου (κάτι που εξυπηρετεί και την Τουρκία), και στην περαιτέρω ομαλοποίηση με αραβικές χώρες, που πάγωσε με την ήττα του Τραμπ το 2020. Σήμερα, με την επιστροφή του Τραμπ, αυτός ο δρόμος φαίνεται να ανοίγει ξανά, με τη Σαουδική Αραβία να βρίσκεται στην κορυφή της λίστας, μέσω του “παραθύρου” της Υεμένης.

Σε αντίθεση με το ιρανικό επεκτατικό σχέδιο, που βασίστηκε σε όνειρα επαναφοράς της Περσικής Αυτοκρατορίας, την εχθρότητα απέναντι στο Ισραήλ, τον περιορισμό της τουρκικής επιρροής και την καταστολή των σουνιτικών κρατών της περιοχής, τα τουρκικά και ισραηλινά σχέδια έχουν αρκετά κοινά σημεία, όπως οι σχέσεις με το Αζερμπαϊτζάν, και διαφέρουν σε άλλα, όπως το παλαιστινιακό και το κουρδικό. Με την υποχώρηση του Ιράν, Τούρκοι και Ισραηλινοί αξιωματούχοι σύντομα θα βρεθούν μπροστά σε μια νέα πραγματικότητα. Ή αυτά τα δύο σχέδια θα ανταγωνιστούν για την επιρροή στην περιοχή, ή θα συνεργαστούν.

Διαφαίνεται ότι η πολιτική του Τραμπ στη Μέση Ανατολή θα καθορίσει τόσο τη μορφή των τουρκο-ισραηλινών σχέσεων όσο και τη νέα Μέση Ανατολή συνολικά…