Τι δείχνουν οι δημοσκοπήσεις για τον Ζελένσκι

Πόσο αξιόπιστες είναι οι σφυγμομετρήσεις εν μέσω πολέμου στην Ουκρανία, με στρατιωτικό νόμο,  με δεκάδες κόμματα απαγορευμένα και με λογοκρισία; Πιθανόν κάποιες να δείχνουν ένα μέρος της αλήθειας. Αν και υπάρχουν σοβαροί παράγοντες που αποδυναμώνουν τα τυχόν συμπεράσματα, αναζητήσαμε τις σχετικά πρόσφατες δημοσκοπήσεις. Από τις οκτώ που βρήκαμε, ίσως πιο κοντά στην πραγματικότητα να είναι εκείνη που δείχνει σε ποιο ποσοστό οι Ουκρανοί είναι διατεθειμένοι να προχωρήσουν ουσιαστικά σε συνθηκολόγηση.

Στο ερώτημα “θέλετε να τελειώσει ο πόλεμος έστω και με απώλεια κάποιων εδαφών”, τον περσινό Αύγουστο (μετά τη νικηφόρα για τους Ουκρανούς εισβολή στη ρωσική περιφέρεια Κουρσκ) απαντούσε “ναι” το 5%. Αυτό δυο μήνες αργότερα διπλασιάσθηκε και έγινε 9%, τον Δεκέμβριο έγινε 25% και τον Ιανουάριο 38%. Ακόμα κι αν τα ποσοστά δεν είναι ακριβή, η αύξηση του αριθμού των πολιτών που θέλουν πλέον να τελειώσει ο πόλεμος πάση θυσία, έχει σίγουρα αυξηθεί.

Πόσο δημοφιλής είναι ο Ζελένσκι;

Όσο για τα ποσοστά δημοφιλίας του Ζελένσκι κανείς δεν μπορεί να τα αποτιμήσει με ακρίβεια. Ο Τραμπ είπε ένα ποσοστό δημοτικότητας της τάξης του 4% που είναι μάλλον απίθανο και ίσως το είπε εκ του προχείρου πάνω στα νεύρα του και λόγω της αντιπάθειάς του προς τον Ουκρανό πρόεδρο, αλλά ίσως και να βγήκε από δημοψήφισμα σε Ουκρανούς μετανάστες είτε στις ΗΠΑ είτε σε άλλες χώρες. Σε όσους αυτοεξορίστηκαν στην ουσία, τα ποσοστά είναι πολύ διαφορετικά από όσους έμειναν στην πατρίδα τους να πολεμήσουν. Όμως και το 57% που παρουσιάζει ο Ζελένσκι είναι εξίσου απίθανο.

Είναι αδύνατον να ξέρουμε ποια δημοσκόπηση ευσταθεί στην Ουκρανία για οποιοδήποτε θέμα. Να υπενθυμίσουμε ότι οι δημοσκοπήσεις συχνά σχεδιάζονται σε όλο τον κόσμο και εν καιρώ ειρήνης για να βγάλουν –ακόμα και με “μαγείρεμα” ή πάντως με την “κατάλληλη” διατύπωση των ερωτήσεων– το αποτέλεσμα που τους έχει παραγγελθεί. Εν καιρώ πολέμου, οι δημοσκοπικές εταιρείες, ακόμα κι αν ο επικεφαλής τους είναι αντιπολιτευόμενος, δεν ρισκάρουν να τις κατηγορήσει η κυβέρνηση ότι “παίζουν το παιχνίδι του εχθρού”, δηλαδή για προδοσία, εχθρική προπαγάνδα και καλλιέργεια ηττοπάθειας. Επίσης, εν καιρώ πολέμου οι λαοί σπάνια αμφισβητούν την ηγεσία τους από ανασφάλεια και συσπειρώνονται ενστικτωδώς πίσω από τον όποιο ηγέτη τους, με το σκεφτικό ότι “κινδυνεύει η πατρίδα και δεν είναι ώρα για αντιπολίτευση”.

Να προσθέσουμε ότι ειδικά στην ανατολική Ευρώπη ο κόσμος σπάνια απαντά  με ειλικρίνεια ειδικά στις τηλεφωνικές δημοσκοπήσεις, επειδή ο δημοσκόπος γνωρίζει την ταυτότητα του ερωτώμενου. Λόγω του politically correct bullying ακόμα και σε ειρηνικές δημοκρατίες εξάλλου ο αντισυστημικός πολίτης σπάνια νιώθει την άνεση να απαντήσει με ειλικρίνεια σε καυτά ερωτήματα. Να υπενθυμίσουμε επίσης ότι στην Ουκρανία έχουν τεθεί εκτός νόμου περίπου 19 κόμματα, τα περισσότερα από τα οποία είναι αντιπολεμικά ή κομμουνιστικά ή φιλορωσικά. Αυτά μέχρι το 2022 κατείχαν 46 από τις 450 έδρες στη Βουλή. Από αυτά τα 19, τα 9 δεν είναι ρωσόφιλα και είναι σχεδόν όλα από σοσιαλιστικά, κεντροαριστερά μέχρι κομμουνιστικά εκτός από ένα δεξιό (το δεξιό τέθηκε εκτός νόμου ως ρωσόφιλο).

Ως προς τα ποσοστά που θα λάμβαναν πλέον τα ρωσόφιλα κόμματα στο φανταστικό σενάριο που επιτρεπόταν η συμμετοχή τους σε εκλογές, λογικά θα ήταν χαμηλά, όχι μόνον γιατί οι περισσότεροι ρωσόφωνοι ψηφοφόροι ζουν στα εδάφη που κατέλαβε η Ρωσία –άρα δεν θα ψήφιζαν στην Ουκρανία– αλλά και επειδή ο πόλεμος προκάλεσε πλέον αισθήματα μίσους ακόμα και σε μετριοπαθείς Ουκρανούς. Το θέμα των εκτός νόμου κομμάτων δίνει μια εικόνα για το τι αναμένεται στις εκλογές, που δεν είναι το θέμα μας. Τα αναφέρουμε όμως γιατί η απαγόρευσή τους επηρεάζει το πόσο ελεύθερα μπορεί να αισθάνονται οι ψηφοφόροι να εκφρασθούν σε μια δημοσκόπηση.

Ο βασικότερος τρόπος να καθορίσει τις απαντήσεις μία δημοκοπική εταιρεία, είναι να φροντίσει η διατύπωση του ερωτήματος να οδηγεί προς την “κατάλληλη” απάντηση, χωρίς να χρειαστεί “μαγειρέματα” και να παρουσιαστεί νομότυπα ως άποψη της πλειοψηφίας. Ένα παράδειγμα για το τελευταίο –συνιστά και τον συνηθέστερο μηχανισμό χειραγώγησης– αποτελεί το ερώτημα στη δημοσκόπηση που δείχνει ότι το 88% των Ουκρανών πίστευε το φθινόπωρο πως η Ουκρανία θα νικούσε σίγουρα τη Ρωσία. Το ερώτημα που εκμαίευσε αυτό το θεαματικό 88% δεν ήταν σκέτο “Πιστεύετε ότι η Ουκρανία μπορεί να νικήσει τη Ρωσία;” αλλά “Πιστεύετε ότι η Ουκρανία μπορεί να νικήσει τη Ρωσία με τη στήριξη της Δύσης;” Δεν ρωτήθηκε κανείς αν πιστεύει ότι Ουκρανία μπορεί μόνη της να νικήσει τη Ρωσία, κάτι που θα έβγαζε πολύ διαφορετικό αποτέλεσμα.

Οι “κατάλληλες” ερωτήσεις

Επίσης σε άλλη δημοσκόπηση, φέρεται ότι μόνον το 14% των Ουκρανών θεωρούσε το περασμένο καλοκαίρι σίγουρη τη νίκη της Ρωσίας, ενώ είχε ήδη καταληφθεί το 20% των εδαφών της χώρας και οι Ρώσοι προέλαυναν. Όμως η διατύπωση του ερωτήματος ήταν: “Θεωρείτε την Ρωσία πολύ ισχυρή και ανίκητη;” Αυτό το ερώτημα “τραβούσε” το “όχι” σαν μαγνήτης και διαφέρει πολύ από το ερώτημα “Θεωρείται ότι η Ρωσία είναι πολύ ισχυρή και είναι πιθανότερο να νικήσει;” Οι κατηγορηματικές και φορτισμένες συναισθηματικά διατυπώσεις επηρεάζουν τον ερωτώμενο προς συγκεκριμένες κατευθύνσεις.

Όσον αφορά στην δημοφιλία του Ζελένσκι, μια ουκρανική δημοσκόπηση την οποία επικαλείται ο ίδιος δείχνει ότι τον στηρίζει το 57%. Η ίδια η εταιρεία που έκανε τη δημοσκόπηση αναφέρει ότι εν καιρώ πολέμου τα περιθώρια λάθους μπορεί να φθάνουν το 5%. Η σφυγμομέτρηση φέρεται να έγινε πριν από μόλις έναν μήνα, αλλά όπως ανακοίνωσε η εταιρεία που την έκανε, έγινε με τηλεφωνικές συνεντεύξεις σε μόλις 1.000 άτομα. Μειονέκτημα πρώτον, το ότι η Ουκρανία έχει πληθυσμό 37 εκατομμυρίων και το δείγμα είναι πολύ μικρό, αφήνοντας καθαυτό μεγάλα περιθώρια λάθους. Μειονέκτημα δεύτερο, το ότι έγινε τηλεφωνικά και ο πολίτης ήξερε ότι ο ερευνητής γνώριζε τα στοιχεία του.

Τρίτον και βασικότερο μειονέκτημα είναι ότι η ίδια εταιρεία που παρουσιάζει ως πολύ πρόσφατη μέτρηση το 57%  που εμπιστεύεται τον Ζελένσκι, είχε παρουσιάσει σχετικά λίγες μέρες πριν άλλη δημοσκόπηση που έδειχνε ότι εμπιστεύεται τον πρόεδρο το 45% των πολιτών. Συγκεκριμένα, η άλλη δημοσκόπηση δείχνει ότι τον Δεκέμβριο του 2024, δηλαδή μόλις ένα μήνα πριν το εντυπωσιακό 57%, το ποσοστό που δήλωνε ότι τον εμπιστεύεται ήταν 45%. Δεν συνέβη στο μεσοδιάστημα κάτι  που να αιτιολογεί 12% διαφορά σε δημοτικότητα.

Παράλληλα, το κόμμα του Ζελένσκι “Υπηρέτες του Λαού” που έχει την πλειοψηφία με 235 έδρες στις 450, το εμπιστευόταν το Δεκέμβριο του 2022 το 52% των ερωτηθέντων. Προ διμήνου η υποστήριξη είχε πέσει στο 20%. Το μίνιμουμ για τον Ζελένσκι και τους “Υπηρέτες του Λαού” ήταν τον Δεκέμβρη του 2021, με 27% για εκείνον και 14% για το κόμμα του, αλλά ο πόλεμος συσπείρωσε: Ανέβασε παροδικά τον Δεκέμβρη του 2022 εκείνον στο 84% και το κόμμα του στο 52%.

Έκτοτε και τα δύο ποσοστά μειώνονται σταθερά σύμφωνα πάντα με τους ίδια εταιρεία δημοσκοπήσεων που παρουσιάζει, όμως, όπως προαναφέρουμε αντιφάσεις. Πώς μπορεί ο Ζελένσκι να είναι δημοφιλής σε ποσοστό 57% και το κόμμα του να έχει πέσει στο 20%; Τίποτα δεν αποκλείεται, αλλά μοιάζει αντιφατικό. Σταθερή φαίνεται να παραμένει μόνον η εκτίμηση προς τις ένοπλες δυνάμεις, οι οποίες φέρονται να απολαμβάνουν την εμπιστοσύνη του 92% έναντι 72% προ πολέμου (το 2021).

Αντικρουόμενα στοιχεία για την Ουκρανία

Κάτι που επιτείνει την αντίφαση στην εικόνα του φερομένου ως επαρκώς δημοφιλούς Ζελένσκι, είναι η δημοσκόπηση που έγινε προ ημερών, όπου η πλειοψηφία εκτιμά ότι η επιβολή κυρώσεων εναντίον του Ποροσένκο για πραγματικές ή υποτιθέμενες αντεθνικές ενέργειες (κονδύλια που προορίζονταν για το στρατό φέρεται να τα διοχέτευσε σε επιχειρηματίες φίλους του) ασκείται για να αποπροσανατολίσει τον κόσμο από το βασικό πρόβλημα της χώρας, που είναι η δυσμενής κατάσταση στο μέτωπο.

Αυτό πιστεύει το 31% των Ουκρανών που ρωτήθηκαν. Το 24% εκτιμά ότι στόχος των διώξεων είναι “να εξουδετερωθεί η αντιπολίτευση”. Δηλαδή το 55% βλέπει με καχυποψία την κίνηση του Ζελένσκι και μόνον το 27% πιστεύει ότι “οι διώξεις ασκούνται για να τιμωρηθούν οι εγκληματίες”. Αυτές οι απαντήσεις δεν δείχνουν εμπιστοσύνη στην ηγεσία της χώρας. Όμως μπορεί, από την άλλη, και αυτή η δημοσκόπηση να μην είναι “καθαρή”, καθώς και ο Ποροσένκο μετέχει στα παιχνίδια εξουσίας και πιθανόν σε δημοσκοπήσεις που τον αβαντάρουν.

Ξαναγυρνώντας στο θέμα των εδαφικών απωλειών, η μία δημοσκόπηση είναι από τον Νοέμβρη και άλλη από τα μέσα Δεκεμβρίου, ενώ η τρίτη είναι πρόσφατη. Όλες αφορούν στο κατά πόσον οι Ουκρανοί είναι διατεθειμένοι να το πάρουν απόφαση ότι για να τελειώσει ο πόλεμος, θα πρέπει να ξεχάσουν τα εδάφη που κατέλαβε η Ρωσία. Η πρώτη δείχνει ότι το 52% είναι διατεθειμένο να τελειώσει ο πόλεμος άμεσα ακόμα κι αν στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων “πέσουν” μοιραία οι εδαφικές παραχωρήσεις. Από αυτούς που απάντησαν “ναι” στην προοπτική τέλους του πολέμου έστω και με διαπραγματεύσεις για τα εδάφη, οι μισοί ήταν υπέρ του να γίνουν παραχωρήσεις, που σημαίνει το 25% του συνόλου των ερωτηθέντων. Οι άλλοι μισοί του “52%” όμως είπαν “ναι” στη διαπραγμάτευση για εδάφη, αλλά όχι στις παραχωρήσεις. Αυτό ηχεί παράλογο, αλλά πάντως έτσι έχουν οι απαντήσεις.

Στην φρέσκια δημοσκόπηση έχουμε άλλη εικόνα στο θέμα των εδαφικών παραχωρήσεων. Έγινε τηλεφωνικά με όσα μειονεκτήματα μπορεί να συνεπάγεται αυτό και απάντησαν μόνον 785 από τους περίπου 2.100 ερωτηθέντες. Οι υπόλοιποι  αρνήθηκαν να συμμετάσχουν, που κι αυτό “λέει πολλά” ως προς την επιφυλακτικότητα των Ουκρανών. Ως έρευνα είναι πιο πρόσφατη, αλλά πάντως “προ Τραμπ”, καθώς οι απαντήσεις συνελέγησαν μέχρι τις 17 Δεκεμβρίου.

Σε αυτή τη σφυγμομέτρηση οι ερωτηθέντες έπρεπε να βάλουν “ναι” σε μια από τις εξής τρεις φράσεις: «Για να επιτευχθεί ειρήνη το συντομότερο δυνατό και να διατηρηθεί η ανεξαρτησία της χώρας, η Ουκρανία μπορεί να παραδώσει ορισμένα από τα εδάφη της» – «Σε καμία περίπτωση η Ουκρανία δεν πρέπει να παραδώσει εδάφη της, ακόμα κι αν αυτό σημαίνει παράταση του πολέμου που απειλεί την διατήρηση της ανεξαρτησίας όλης της χώρας» – «Δύσκολο να απαντήσω». Το 38% δέχεται ότι το τέλος του πολέμου θα συνεπάγεται εδαφικές απώλειες. Το 51%, όχι.

Άγνωστο πόσοι θα συμφωνούσαν σήμερα για απώλεια εδαφών, μια που οι ΗΠΑ ξεκάθαρα αποστασιοποιούνται και η διαμάχη Τραμπ και Ζελένσκι αφήνει ουσιαστικά την Ουκρανία γυμνή, ενώ οι Ευρωπαίοι απλά συζητούν (χωρίς να συμφωνούν) για το αν θα στείλουν ειρηνευτικές δυνάμεις σε περίπτωση που υπογραφεί ειρηνευτική συμφωνία. Υπενθυμίζουμε ότι το 9% του Σεπτεμβρίου αλλά και το αντίστοιχο 5% από δημοσκόπηση του Αυγούστου οφειλόταν στην αισιοδοξία που είχε προκαλέσει η εισβολή των ουκρανικών δυνάμεων στην ρωσική περιφέρεια Κουρσκ, όπου αυτές κατάφεραν να καταλάβουν 1.200 τ.χλμ. -από τα οποία πλέον τους απομένουν περίπου 380.

Τον περσινό Σεπτέμβριο  η εικόνα ήταν πιο αισιόδοξη για τους Ουκρανούς. Σε εκείνες τις δημοσκοπήσεις, του Αυγούστου και  Σεπτεμβρίου του 2024 το 90% δήλωνε ότι είναι απαράδεκτη οιαδήποτε εκχώρηση εδαφών. Σε αυτό το ποσοστό μπορεί να συνέβαλε και η λογοκρισία που ισχύει σε όλες τις εμπόλεμες χώρες και η οποία εμποδίζει τους πολίτες να έχουν σαφή εικόνα για το μέτωπο, τις απώλειες εδαφών και τις απώλειες στρατιωτών. Σε κάποιες από τις δημοσκοπήσεις είναι φανερό ότι στο νότο και στα ανατολικά, δηλαδή κοντά στο μέτωπο στην ουσία, ο κόσμος είναι πιο δεκτικός σε συνθηκολόγηση από ό,τι στα δυτικά της Ουκρανίας.

Στη Ρωσία εν τω μεταξύ, δημοσκόπηση δείχνει ότι οι Ρώσοι είναι βέβαιοι για τη νίκη τους (μόνον το 1% πιστεύει ότι μπορεί να νικήσει η Ουκρανία) και το 70% δηλώνει ότι πρέπει να γίνουν διαπραγματεύσεις πλέον για να τελειώσει ο πόλεμος «αρκεί να μείνουν τα κατακτημένα εδάφη στη Ρωσία». Σε περίπτωση αποχώρησης από τα εδάφη αυτά, μόνον το 30% των ερωτηθέντων θα υποστήριζε το τέλος του πολέμου. Οι περισσότεροι από τους μισούς επιθυμούν ειρηνευτικές διαπραγματεύσεις όπως προκύπτει από τα αποτελέσματα έρευνας του Levada Center.

Πριν από ένα μήνα, τον Ιανουάριο, το 78% των κατοίκων της Ρωσικής Ομοσπονδίας απάντησε ότι έπρεπε να γίνει η εισβολή στην Ουκρανία και μόνον το 15% των ερωτηθέντων δεν υποστηρίζει τον πόλεμο. Επίσης, τον Ιανουάριο του 2025 μόνον το 31% των ερωτηθέντων ήταν υπέρ της ανάγκης συνέχισης των στρατιωτικών επιχειρήσεων για κατάκτηση περισσότερων εδαφών.