Τι διακυβεύεται στην Καταλονία

του Κώστα Βεργόπουλου  – 

Τί ακριβώς διακυβεύεται στην Καταλονία; Κάποια πραγματικότητα, ή μήπως καθαρές φαντασιώσεις, από κάθε πλευρά, τόσο από αυτήν των αυτονομιστών όσο και από αυτήν των αντιτιθέμενων. Όσο ο κόμπος πλησιάζει στο χτένι, τόσο τα πνεύματα εξάπτονται αμφοτέρωθεν μέχρι  παράνοιας. Η επαπειλούμενη μονομερής κήρυξη ανεξαρτησίας της Καταλονίας θα συνιστούσε δικαίωση κάποιου τοπικού εθνικισμού, ή μήπως βαρύ πλήγμα για τον ισπανικό εθνικισμό;

Ήταν σφάλμα που στην μεγάλη αντί-αυτονομιστική συγκέντρωση της Κυριακής στην Βαρκελώνη, ο λόγος εδόθηκε στον νομπελίστα συγγραφέα Μάριο Βάργκας Γιόσα. Όχι μόνον επειδή δεν είναι καν Ισπανός, αλλά αριστοκράτης περουβιανός που ζει μόνιμα στο Λονδίνο. Κυρίως επειδή έχει βραβευθεί ως απόλυτος υμνητής των δικαιωμάτων του ατόμου άνευ δεσμεύσεων και υποχρεώσεων έναντι των συνανθρώπων του.

Στην παρέμβασή του, ο κοσμοπολίτης συγγραφεύς βρήκε ευκαιρία να επαναφέρει τις μόνιμες φαντασιώσεις του: κάθε εθνικισμός είναι επικίνδυνος, αφού σε καμία περίπτωση δεν συνιστά κάτι περισσότερο από απλή λαϊκιστική δημαγωγία. Ωστόσο, από πότε η σύνδεση του ατόμου με τις κοινωνικές ομάδες από τις όποιες προέρχεται και στις όποιες ανήκει και με τα εξ αυτών δικαιώματα και αντίστοιχες υποχρεώσεις δεν αποτελεί παρά απλή εθνικιστική και λαϊκιστική δημαγωγία;

Τοπικιστές και όχι εθνικιστές

Οι Βάσκοι, έπειτα από δεκαετίες αυτονομιστικής έξαρσης μέχρι παράνοιας, έχουν καταλήξει σήμερα να αντιλαμβάνονται ότι βρίσκονται σε καλύτερη θέση εντός του ισπανικού κράτους από ότι θα ήσαν έκτος αυτού. Προσφέρονται, μάλιστα, ως μεσολαβητές στην διαμάχη της Καταλονίας με βάση την δική τους οδυνηρή παρένθεση.

Στην παρέμβαση του, ο περουβιανός, κοσμοπολίτης και αντί-εθνικιστής συγγραφεύς έχασε μια ευκαιρία να απαλλαγεί από τις σκιές που ο ίδιος έχει προ πολλού επιλέξει να τον καταδιώκουν. Δεν ανέδειξε το πραγματικό διακύβευμα που τίθεται σήμερα με την άνοδο των αποχωριστικών τοπικισμών στην Ευρώπη. Χαρακτηριστικό όλων είναι ότι εμφανίζονται στις πλούσιες ευρωπαϊκές περιοχές (Βόρεια Ιταλία, Σκωτία, Βόρεια Γερμανία, Ολλανδία κλπ), διεκδικώντας την απαλλαγή τους από τις υποχρεώσεις τους έναντι των φτωχότερων περιοχών στις αντίστοιχες χώρες τους και έναντι του ευρωπαϊκού συνόλου.

Αυτό δεν συνιστά εθνικισμό, αλλά τοπικισμό, που υπονομεύει και αποδυναμώνει ακόμη περισσότερο την ικανότητα των χωρών-μελών, αλλά και του ευρωπαϊκού συνόλου, ως ενιαίου χώρου, να διαχειρίζονται με δικαιότερο και επωφελέστερο τρόπο τα προβλήματα κοινωνικής συνοχής στις αντίστοιχες χώρες τους και στο σύνολο της ευρωπαϊκής περιοχής.

Μια ακρωτηριασμένη και ανυπεράσπιστη Ευρώπη

Τα αποχωριστικά κινήματα διεκδικούν ακόμη μεγαλύτερη συρρίκνωση των ευρωπαϊκών και εθνικών πόρων, που όμως αποβαίνουν όλο και περισσότερο αναγκαίοι για την συνοχή τόσο του ευρωπαϊκού συνόλου όσο και των επιμέρους χωρών μελών. Εάν οι τοπικισμοί αποτελούν ένα νοσηρό φαινόμενο στην εποχή μας, αυτό δεν οφείλεται στην αναβίωση εθνικιστικών ριζών, που μέχρι πρόσφατα παρέμεναν σε αδράνεια, αλλά στη συρρίκνωση και αφαίρεση αρμοδιοτήτων των εθνικών κρατών που επιβάλλονται σε αυτά ως νέος «χρυσούς κανών» από το ευρωπαϊκό ιερατείο. Εάν σήμερα ενθαρρύνονται από κάτι, αυτό δεν είναι παρά η ευρωπαϊκή πορεία προς την λιτότητα, η οποία απενεργοποιεί και απαξιώνει κάθε δυνατότητα εθνικής και ευρωπαϊκής συνοχής.

Εάν η σημερινή Ευρώπη φιλοδοξούσε πράγματι να υποκαταστήσει τα εθνικά κράτη-μέλη της από τον ενιαίο ευρωπαϊκό χώρο και να τοποθετήσει την ευρωπαϊκή κυριαρχία στη θέση της εθνικής, θα όφειλε εξ ορισμού και συστηματικά να μεταφέρει τις εθνικές αρμοδιότητες συνοχής σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Όμως, το δράμα είναι ότι ενώ οι αρμοδιότητες συνοχής υποχρεώνονται να σβήνουν με ευρωπαϊκές ντιρεκτίβες σε εθνικό επίπεδο, δεν αναβιώνουν από την άλλη πλευρά σε ευρωπαϊκό.

Με αποτέλεσμα η σημερινή Ευρώπη να προσφέρεται ακρωτηριασμένη και ανυπεράσπιστη στην ασυδοσία των αγορών του χρήματος. Παρόλο που οι Καταλανοί δεν καταφέρονται εναντίον της Ευρώπης, θα όφειλαν να αντιληφθούν ότι εάν σήμερα έχουν περιέλθει σε δυσάρεστη κατάσταση, αυτό δεν οφείλεται τόσο στις επιλογές της Μαδρίτης. Οφείλεται κυρίως σε μοιραίες επιλογές από Βρυξέλλες, Φρανκφούρτη και  Βερολίνο, χωρίς όμως ορατότητα σε βάθος χρόνου και συνεπώς χωρίς την παραμικρή διατηρησιμότητα.