Τι κρύβει η συμφωνία Ισραήλ-Χαμάς – Έχει πιθανότητες να αντέξει;

Σύμφωνα με το σχέδιο των 20 σημείων που παρουσίασαν οι διαμεσολαβητές, η “πρώτη φάση” προβλέπει άμεση παύση πυρών διάρκειας μερικών εβδομάδων, απελευθέρωση Ισραηλινών ομήρων, παράδοση σωρών νεκρών και ταυτόχρονη αποδέσμευση παλαιστινίων κρατουμένων από το Ισραήλ.

Παράλληλα, οι ισραηλινές δυνάμεις θα υποχωρήσουν σε προκαθορισμένες γραμμές εντός της Λωρίδας της Γάζας, ώστε να επιτραπεί η ανθρωπιστική βοήθεια και η πρόσβαση διεθνών οργανισμών. Η συμφωνία αυτή, που φέρει έντονα τα χαρακτηριστικά προσωρινής ανακωχής, θεωρείται αναγκαίο πρώτο βήμα για να σταματήσει η καταστροφή και να δημιουργηθεί “χώρος διπλωματίας”.

Ωστόσο, η ιστορική εμπειρία στη Μέση Ανατολή δείχνει ότι οι “πρώτες φάσεις” σπάνια οδηγούν αυτόματα σε μόνιμη ειρήνη. Στην παρούσα περίπτωση, τέσσερις παράγοντες καθορίζουν εάν το εγχείρημα θα ευδοκιμήσει.

Που κρίνεται η τήρηση της συμφωνίας;

Ο Νετανιάχου κυβερνά μ’ έναν εύθραυστο συνασπισμό που περιλαμβάνει υπερεθνικιστές και θρησκευτικούς ηγέτες οι οποίοι αντιτίθενται κατηγορηματικά σε οποιαδήποτε απελευθέρωση παλαιστινίων κρατουμένων ή παύση επιχειρήσεων χωρίς πλήρη εξουδετέρωση της Χαμάς. Ήδη έχουν ακουστεί φωνές από το υπουργικό συμβούλιο που μιλούν για “ανεπίτρεπτη υποχώρηση”. Εάν η συμφωνία χρειαστεί έγκριση από την Κνεσέτ, δεν αποκλείεται να υπάρξουν καθυστερήσεις ή και ανατροπές. Δεύτερον, η ικανότητα της Χαμάς να επιβληθεί σε όλες τις ένοπλες φατρίες.

Παρά τη δηλωμένη αποδοχή του σχεδίου, υπάρχουν τουλάχιστον δέκα ένοπλες οργανώσεις που δρουν στη Γάζα και δεν ελέγχονται πλήρως από τη Χαμάς. Μια τυχαία επίθεση ή εκτόξευση ρουκέτας από ανεξάρτητη ομάδα θα μπορούσε να δώσει στο Ισραήλ το πρόσχημα να επαναλάβει τις επιχειρήσεις, καταρρίπτοντας το εύθραυστο οικοδόμημα της εκεχειρίας.

Τρίτον, η αξιοπιστία των διεθνών εγγυήσεων. Οι ΗΠΑ, η Αίγυπτος και το Κατάρ δεσμεύονται να επιβλέψουν την εφαρμογή της συμφωνίας, όμως χωρίς μηχανισμό επιτήρησης επί του πεδίου, οι δεσμεύσεις θα μείνουν στα χαρτιά. Ήδη συζητείται η εγκατάσταση μικρής δύναμης επιτήρησης υπό τον ΟΗΕ ή τον Αραβικό Σύνδεσμο, κάτι που το Ισραήλ απορρίπτει, θεωρώντας το παραβίαση της κυριαρχίας του. Τέταρτον, η ανθρωπιστική και υλικοτεχνική διάσταση. Ακόμη και αν σταματήσουν οι εχθροπραξίες, η Γάζα έχει κατεστραμμένες υποδομές, έλλειψη νερού, τροφίμων και ιατρικού υλικού. Εάν δεν υπάρξει ταχεία και μαζική αποκατάσταση, η κοινωνική αστάθεια θα τροφοδοτήσει νέες εκρήξεις οργής.

Αναλυτικά, οι πιθανότητες επιτυχίας της πρώτης φάσης —δηλαδή να τηρηθεί η ανακωχή για τουλάχιστον 72 ώρες και να πραγματοποιηθούν οι πρώτες απελευθερώσεις ομήρων— υπολογίζονται περίπου στο 70%. Είναι η φάση που εξυπηρετεί και τις δύο πλευρές επικοινωνιακά: το Ισραήλ μπορεί να επιδείξει “ανθρωπιστική ευαισθησία”, ενώ η Χαμάς εμφανίζεται ως ισότιμος συνομιλητής που εξασφαλίζει ανταλλάγματα.

Η πιθανότητα, όμως, να επεκταθεί αυτή η εκεχειρία σε χρονικό ορίζοντα μερικών μηνών, χωρίς σοβαρές παραβιάσεις, μειώνεται στο 40–50%. Το βασικό εμπόδιο είναι πολιτικό: η ισραηλινή κυβέρνηση πιέζεται από τη δεξιά της πτέρυγα να επαναλάβει τις επιχειρήσεις “μέχρι την πλήρη εξόντωση της Χαμάς”, ενώ το παλαιστινιακό στρατόπεδο πιέζεται από τον πληθυσμό της Γάζας να εξασφαλίσει χειροπιαστά οφέλη. Αν κάποιο από τα δύο μέρη θεωρήσει ότι “χάνει”, η συμφωνία κινδυνεύει. Σε βάθος έτους, η πιθανότητα μόνιμης ειρήνης ή πολιτικής λύσης με διακυβέρνηση κοινής αποδοχής δεν ξεπερνά το 20%. Καμία από τις δύο πλευρές δεν δείχνει διάθεση να εγκαταλείψει τις θεμελιώδεις θέσεις της. Το Ισραήλ αρνείται αναγνώριση παλαιστινιακού κράτους με τη Χαμάς παρούσα, ενώ η Χαμάς επιμένει στο «δικαίωμα αντίστασης».

Από στρατηγικής πλευράς, το πιθανότερο σενάριο είναι μια εύθραυστη αποκλιμάκωση, όπου οι εχθροπραξίες παγώνουν, η ανθρωπιστική βοήθεια αυξάνεται, αλλά η πολιτική επίλυση παραμένει μακριά. Το δεύτερο, λιγότερο επιθυμητό αλλά ρεαλιστικό, είναι η μερική κατάρρευση της συμφωνίας μέσα στους επόμενους μήνες, αν υπάρξουν επιθέσεις ή πολιτικές ανατροπές. Το τρίτο και πιο αισιόδοξο, αν και με μόλις 20% πιθανότητα, είναι η σταδιακή μετάβαση σε μια νέα κατάσταση υπό διεθνή εποπτεία, με προσωρινή διοίκηση και μακροπρόθεσμο σχέδιο ανοικοδόμησης.

Εύθραυστες ισορροπίες

Όλα θα κριθούν στις επόμενες εβδομάδες. Εάν μέσα στις πρώτες επτά ημέρες πραγματοποιηθούν οι ανταλλαγές ομήρων χωρίς παρατράγουδα και οι ισραηλινές δυνάμεις τηρήσουν τη γραμμή αποχώρησης, τότε η συμφωνία μπορεί να αποκτήσει μια δυναμική. Διαφορετικά, ακόμη κι ένα μεμονωμένο περιστατικό μπορεί να οδηγήσει σε αλυσιδωτές αντιδράσεις. Σε κάθε περίπτωση, η συμφωνία αυτή δεν αποτελεί ειρήνη αλλά ανακωχή ανάγκης.

Εξυπηρετεί την αποσυμπίεση μιας κρίσης που απειλούσε να εξαπλωθεί περιφερειακά, με εμπλοκή της Χεζμπολλάχ, του Ιράν και άλλων παικτών. Οι Ηνωμένες Πολιτείες, επιδιώκουν να παρουσιάσουν διπλωματικό επίτευγμα. Το Κατάρ και η Αίγυπτος επιζητούν ρόλο “ρυθμιστή”, ενώ η Τουρκία φιλοδοξεί να προβάλει τον εαυτό της ως προστάτιδα του παλαιστινιακού ζητήματος, χωρίς να διαρρήξει πλήρως τις σχέσεις της με το Τελ Αβίβ.

Το διακύβευμα, λοιπόν, είναι ευρύτερο από τη Γάζα. Αν η συμφωνία τηρηθεί έστω και για μερικούς μήνες, θα δώσει πολύτιμο χρόνο στη διεθνή κοινότητα να οργανώσει ανθρωπιστική αποκατάσταση και ίσως να επανεκκινήσει τη συζήτηση για λύση δύο κρατών. Αν όμως καταρρεύσει, η επόμενη σύγκρουση θα είναι πιθανότατα ακόμη πιο αιματηρή, με εμπλοκή πολλών παικτών και αβέβαιες συνέπειες για ολόκληρη τη Μέση Ανατολή.

Η ιστορία διδάσκει ότι στη Γάζα η ειρήνη ποτέ δεν είναι απλώς ζήτημα υπογραφών, αλλά πολιτικής βούλησης και διεθνούς επιμονής. Αν αυτή η συμφωνία αποτύχει, θα είναι άλλη μια χαμένη ευκαιρία σε έναν κύκλο που μοιάζει ατελείωτος. Αν όμως —έστω απρόσμενα— κρατήσει, μπορεί να αποτελέσει την πρώτη ρωγμή στον τοίχο του μίσους που χωρίζει τους δύο λαούς.