Τί πιστεύουν οι Ρώσοι για την Ουκρανία – Από τους Τσάρους στον Πούτιν

Την πρόθεση του να συνεχίσει η Ρωσία τον πόλεμο στην Ουκρανία διεμήνυσε ο Βλαντίμιρ Πούτιν, εκτός αν το Κίεβο κάνει μια συμφωνία που θα λαμβάνει υπόψη τις ανησυχίες ασφαλείας της Μόσχας, προσθέτοντας πως οι στόχοι της “ειδικής στρατιωτικής επιχείρησης” θα εκπληρωθούν και ότι αυτοί δεν έχουν αλλάξει. Οι βασικοί στόχοι της Ρωσίας παραμένουν η «αποναζιστικοποίηση», η «αποστρατιωτικοποίηση» και η εξασφάλιση της ουδετερότητας της Ουκρανίας, δήλωσε ο Πούτιν, τους τρεις στόχους δηλαδή που είχε η Μόσχα από την αρχή του πολέμου, επισημαίνοντας πως η ειρήνη θα έρθει όταν αυτοί επιτευχθούν.

Επιπλέον, είπε πως έχει εντοπίσει σημάδια που δείχνουν πως ο δυτικός ενθουσιασμός για την παροχή στρατιωτικής και οικονομικής βοήθειας στην Ουκρανία μειώνεται, αλλά θεωρεί πως το Κίεβο θα συνεχίσει προσώρας να λαμβάνει βοήθεια. Επανέλαβε τη θέση του πως η προς ανατολάς διεύρυνση του ΝΑΤΟ προς τα σύνορα της Ρωσίας –περιλαμβανομένης της δηλωμένης επιθυμίας της Ουκρανίας να ενταχθεί στη δυτική στρατιωτική συμμαχία– είναι η βασική αιτία της σύγκρουσης.  Ο Πούτιν συνέκρινε επίσης τον πόλεμο της Ρωσίας στην Ουκρανία με τον βομβαρδισμό της Λωρίδας της Γάζας από το Ισραήλ, λέγοντας πως οι δύο συγκρούσεις είναι πολύ διαφορετικές και πως η Γάζα έχει «γίνει νεκροταφείο για τα παιδιά των Παλαιστινίων».

Το σίγουρο είναι πως ο πόλεμος Ρωσίας-Ουκρανίας  δεν ξέσπασε ξαφνικά, ούτε έχει “ιστορία” λίγων ετών. Όπως θα δούμε Ρωσία και Ουκρανία είχαν έρθει πολλές φορές σε προστριβές και συγκρούσεις στο παρελθόν, ιδιαίτερα από τα μέσα του 19ου αιώνα όταν “ξύπνησε” ο ουκρανικός εθνικισμός, οι διαμάχες μεταξύ τους ήταν συχνό φαινόμενο. Για την κατανόηση του ουκρανικού ζητήματος κρίνεται απαραίτητη μία αναδρομή στο απώτερο και πρόσφατο παρελθόν, ώστε να κατανοήσουμε τις αιτίες και το βαθύτερο υπόβαθρο αυτής της αντιπαλότητας και για τον λόγο που ο πόλεμος εκλαμβάνεται ως υπαρξιακός για την Ρωσία.

Δημιουργία του πρώτου σλαβικού κράτους

Η απαρχή δημιουργίας του πρώτου σλαβικού κράτος έγινε τον 9^ο  μ.Χ αιώνα. Οι “Ρώσοι”, οι άνθρωποι των οποίων το όνομα δόθηκε στη Ρωσία, ήταν αρχικά Σκανδιναβοί έμποροι (Βάραγγοι) και άποικοι που ταξίδευαν από τη Βαλτική Θάλασσα μέσω των ελών και των δασών της Ανατολικής Ευρώπης, προς τις εύφορες περιοχές της σημερινής Ουκρανίας. Το πρώτο μεγάλο κέντρο των “Ρωσιών” ήταν στο Κίεβο, που ιδρύθηκε τον 9^ο μ.Χ. αιώνα. Το 988, ο Βλαδίμηρος, πρίγκιπας της Ρωσίας του Κιέβου, βαφτίστηκε από βυζαντινό ιερέα στην παλιά ελληνική αποικία της Χερσονήσου, στις ακτές της Κριμαίας.

Η “Ηγεμονία του Κιέβου”, θεωρείται ο πυρήνας της Ρωσίας, της Ουκρανίας και της Λευκορωσίας. Το Κίεβο είναι η προγονική πατρίδα της Ρωσίας. Ο Πούτιν έχει ουσιαστικά δίκιο, όταν λέει ότι μεγάλο μέρος της ουκρανικής επικράτειας ήταν τμήμα της Ρωσίας, σε μεγάλες περιόδους της ιστορίας. Το Κίεβο είναι στην πραγματικότητα η γενέτειρα της Ρωσίας!

Στα τέλη του 17ου αιώνα, ενώ μεγάλο μέρος της Ευρώπης είχε διαμορφωθεί στα σημερινά σύνορα, δεν είχε σχηματιστεί ακόμη ουκρανικό έθνος. Τα σύνορα μεταβαλλόταν συχνά, η Ρωσία και η Πολωνία (Πολωνο-Λιθουανική Κοινοπολιτεία) τελικά χώρισαν μεγάλο μέρος της επικράτειας της σημερινής Ουκρανίας, κατά μήκος του ποταμού Δνείπερου. Όσον αφορά τις διαφιλονικούμενες περιοχές στα ανατολικά του Δνείπερου, που τώρα περιλαμβάνουν το Ντονμπάς, εξαγοράστηκαν πριν από περίπου 355 χρόνια από τη Ρωσία και ενσωματώθηκαν στο ρωσικό κράτος.

Η Ουκρανία γνώρισε από τις αρχές του 19^ου αιώνα μεγάλη ανάπτυξη στην καλλιέργεια σιταριού και ζαχαρότευτλων και στην πορεία η Ουκρανία μετετράπη στην πιο σημαντική βιομηχανική περιοχή της Ρωσικής Αυτοκρατορίας. Στις πόλεις συγκεντρώθηκε ανάμεικτος πληθυσμός, με κυρίαρχη γλώσσα τη ρωσική, ενώ στην ύπαιθρο κυριαρχούσε το ουκρανικό στοιχείο. Οι Εβραίοι που είχαν εγκατασταθεί στην Ουκρανία στα τέλη του 16ου αιώνα, αποτελούσαν, σύμφωνα με την απογραφή του 1897, το 30% του πληθυσμού.

 Η ουκρανική εθνική συνείδηση

Στο πρώτο μισό του 19^ου αιώνα άρχισε να αναπτύσσεται η εθνική συνείδηση στην Ανατολική Ουκρανία, καθώς η ουκρανική διανόηση ξεκίνησε τη μελέτη της ιστορίας, του λαϊκού πολιτισμού και της γλώσσας της χώρας και συμμετείχε στα αντιστασιακά κινήματα εναντίον της τσαρικής εξουσίας. Το όνομα της χώρας δεν υποδηλώνει κάποια φυλετική ρίζα, προέρχεται από τη λέξη Ουκρανία που με την αρχική της έννοια σήμαινε “συνοριακή περιοχή”.

Το εντυπωσιακό είναι ότι από τις αρχές του 20^ου αιώνα, όταν μεγάλο μέρος της Ευρώπης είχε διαμορφωθεί πλήρως, δεν υπήρχε ακόμη η Ουκρανία ως κρατική οντότητα. Αυτή προέκυψε στις 30 Δεκεμβρίου 1922 ως μία από τις ιδρυτικές δημοκρατίες της Σοβιετικής Ένωσης. Η χώρα βιομηχανοποιήθηκε, ως σημαντικός παραγωγός άνθρακα, χάλυβα και κινητήρων ελικοπτέρων, καθώς και σιτηρών και ηλιόσπορων. Είχε πληθυσμό με υψηλή μόρφωση. Ο δε πληθυσμός της, όταν έγινε ανεξάρτητη το 1991, αριθμούσε 52 εκατομμύρια, δεύτερος μετά τη Ρωσία, μεταξύ των μετασοβιετικών κρατών.

Διέθετε τις πιο όμορφες παραλίες της ΕΣΣΔ, στη χερσόνησο της Κριμαίας, όπου περνούσαν τα καλοκαίρια τους οι Ρώσοι Τσάροι, καθώς και το μεγαλύτερο ναυτικό λιμάνι της ΕΣΣΔ στη Σεβαστούπολη. Είχε υποφέρει πολύ κατά τη γερμανική προέλαση στη Σοβιετική Ένωση το 1941. Από τις 13 “ηρωικές πόλεις” της ΕΣΣΔ, που ονομάστηκαν έτσι επειδή εκεί διεξήχθησαν οι πιο σκληρές μάχες και προέβαλαν τη μεγαλύτερη αντίσταση, τέσσερις ήταν στην Ουκρανία (Κίεβο, Οδησσός, Κερτς και Σεβαστούπολη).

Η Ουκρανία δεν ήταν μόνο γεωπολιτικά σημαντική για τη Ρωσία, ήταν επίσης πολιτιστικά και ιστορικά. Η ρωσική και η ουκρανική γλώσσα είχαν αποκλίνει κάποια στιγμή τον 13ο αιώνα όταν η Ουκρανία απέκτησε μια ξεχωριστή και αξιοσημείωτη λογοτεχνία, αλλά οι δύο γλώσσες παρέμειναν κοντά, περίπου όσο η ισπανική και η πορτογαλική. Η ουκρανική γλώσσα είναι τεκμήριο της κοινής ιστορίας και γεωγραφίας. Οι διάλεκτοι που ομιλούνται στο Ντονμπάς είναι ένα μείγμα ουκρανικής και ρωσικής γλώσσας, οι περιοχές της Δυτικής Ουκρανίας με κέντρο το Lviv επηρεάζονται σε μεγάλο βαθμό από την πολωνική γλώσσα, τα σλοβακικά και τα ρουμανικά,  στον Βορρά υπάρχει σε μεγάλο βαθμό γλωσσική επίδραση, από τη Λευκορωσική.

Κριμαία: Το δώρο του Χρουστσόφ

Η Μεγάλη Αικατερίνη αγόρασε το 1783 την Κριμαία από τους Οθωμανούς, ικανοποιώντας έτσι τη μακροχρόνια αναζήτηση των Ρώσων Τσάρων για ένα λιμάνι με ζεστά νερά. Με την πάροδο των αιώνων, η Σεβαστούπολη αναδείχθηκε στη συνέχεια, ως μια μεγάλη ναυτική βάση στο στρατηγικό άκρο της χερσονήσου της Κριμαίας, γενόμενη λιμάνι του πανίσχυρου στόλου της Μαύρης Θάλασσας των Τσάρων και στη συνέχεια και των Σοβιετικών. Για τα επόμενα 171 χρόνια η Κριμαία ήταν αναπόσπαστο μέρος της Ρωσίας, μέχρι το 1954. Τη χρονιά εκείνη έγινε μέρος της Ουκρανίας, με διάταγμα της πρώην Σοβιετικής Ένωσης.

Στις 26 Απριλίου του 1954, το διάταγμα του Προεδρείου του Ανώτατου Σοβιέτ της ΕΣΣΔ αποδέχθηκε την μεταφορά της Περιφέρειας της Κριμαίας από τη Ρωσική Σοβιετική Ομοσπονδιακή Σοσιαλιστική Δημοκρατία, στην Ουκρανική Σοβιετική Σοσιαλιστική Δημοκρατία. Να σημειωθεί ότι οι Ουκρανοί αντιπροσώπευαν λιγότερο από το 15% του πληθυσμού της Κριμαίας, καθώς κυριαρχούσαν οι Ρώσοι. Αναφέρεται ότι η Κριμαία ήταν ένα δώρο σε αντιστάθμισμα, τρόπον τινά, του Μεγάλου Λιμού και των εκκαθαρίσεων των “εχθρών του λαού” στις οποίες είχε και ο Χρουστσόφ  μεγάλη συμμετοχή.

Ήταν γνωστό ως “Holodomor” (“δολοφονία από πείνα”) και αναφερόταν σταθερά, ως σκόπιμη πράξη από τον Στάλιν (και κατ’ επέκταση της Ρωσίας) για την καταστροφή του ουκρανικού έθνους. Αποδεκατίστηκε πάνω από το 15% του ουκρανικού πληθυσμού. Για τους Ουκρανούς, η τραγωδία-σήμα του 20^ού αιώνα δεν ήταν η ναζιστική εισβολή, αλλά ο μεγάλος λιμός του 1932-33.

Επιπρόσθετα, το γεγονός  της απόδοσης της Κριμαίας, προβλήθηκε τότε, ως χειρονομία καλής θέλησης στο πλαίσιο των εορτασμών για τα 300 χρόνια από την Ένωση της Ουκρανίας με τη Ρωσία. Επομένως η προσάρτηση της Κριμαίας από τη Ρωσία δέον είναι να ειδωθεί, λαμβάνοντας υπόψη όλο το ιστορικό πλαίσιο και όχι αποσπάσματα.

Οι ολιγάρχες στην Ουκρανία

Κοινή πρακτική στην Ουκρανία, όπως και στη Ρωσία, ήταν η λεηλασία των υπολειμμάτων της σοβιετικής οικονομίας, με τους αξιωματούχους να μεταμορφώνονται σε ισχυρούς, ληστρικούς ολιγάρχες, ενώ ο απλός λαός ζούσε στην εξαθλίωση. Από το 1990 έως το 2000, το ΑΕΠ της Ουκρανίας μειώθηκε από 81,4 δισεκατομμύρια δολάρια σε μόλις 31,2 δισεκατομμύρια δολάρια. Οι ολιγάρχες απομύζησαν τον πλούτο της χώρας, με τη διαφθορά να κυριαρχεί στις κρατικές δομές, ακόμα και σήμερα, γεγονός που επισημαίνουν όλα και συχνότερα δυτικά ΜΜΕ και αξιωματούχοι.

Το βρώμικο μυστικό, τόσο της ρωσικής όσο και της ουκρανικής ιδιωτικοποίησης, είναι ότι τα πιο πολύτιμα περιουσιακά στοιχεία παραγωγής εμπορεύσιμων αγαθών κατέληξαν στα χέρια του οργανωμένου εγκλήματος. Οι Σοβιετικοί έστησαν τις βιομηχανίες του Ντονμπάς, που τη δεκαετία του 1990 εξαγοράστηκαν από το οργανωμένο έγκλημα έναντι πινακίου φακής. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, οι εγκληματικές οργανώσεις του Ντονμπάς κατέστησαν οι πιο ισχυρές της Ουκρανίας. Παρότι η Δυτική Ουκρανία είχε τις δικές της εγκληματικές οργανώσεις, δεν είχε την ανάλογη οικονομική βάση για να αναδείξει ισχυρούς ολιγάρχες.

Στη Δυτική Ουκρανία απλά δεν υπήρχαν τόσο πολλές βιομηχανίες για να λεηλατηθούν και κάπως έτσι, οι εγκληματικές οργανώσεις του Ντονμπάς καθόρισαν σε μεγάλο βαθμό και το πολιτικό τοπίο της χώρας. Ο πρόεδρος Γιανουκόβιτς, που ανατράπηκε το 2014, ήλεγχε την περιοχή του Ντονμπάς. Όπως η Ουκρανία ήταν ένα μεγάλο και βιομηχανοποιημένο κράτος, υπήρχαν πολλά για υπεξαίρεση. Επιπρόσθετα, είχε το σημαντικό λιμάνι της Μαύρης Θάλασσας στην πόλη της Οδησσού, που παρείχε έναν εύκολα προσβάσιμο θαλάσσιο δρόμο, μέσω του οποίου, όπως έγινε σαφές το 2014, μεγάλο μέρος του εξοπλισμού του παλιού ουκρανικού στρατού μεταφέρθηκε λαθραία από τη χώρα.

Επίλογος

Η Ρωσία και η Ουκρανία δεν ήταν ποτέ γειτονικά ανεξάρτητα κράτη, όπως η Ελβετία και η Γαλλία, ή η Ισπανία και η Πορτογαλία, ή η Αργεντινή  και η Βραζιλία. Οι δύο χώρες έχουν κοινούς ιστορικούς δεσμούς, αποτελούσαν επί αιώνες μία κρατική οντότητα και έχουν κοινή πολιτιστική ταυτότητα. Αν θέλει κάποιος να ερμηνεύσει τη σημερινή κρίση, θα πρέπει να ενσκήψει στα ιστορικά δεδομένα που καθορίζουν σε μεγάλο βαθμό το δράμα που βιώνει η Ουκρανία.

Ακόμη και διάσημοι αντιφρονούντες, όπως ο Αλεξάντερ Σολζενίτσιν και ο Γιόζεφ Μπρότσκυ, επέμειναν ότι η Ουκρανία ήταν αναπόσπαστο μέρος της ρωσικής ιστορίας και μάλιστα, της Ρωσίας. Κάθε προσπάθεια ερμηνείας του Ουκρανικού ζητήματος που θα αγνοεί τα ιστορικά δεδομένα, εμμένοντας αποκλειστικά στην ανθρωπιστική κρίση που προκαλεί η οιονεί εμφύλια σύρραξη (καθότι οι δύο λαοί είναι συγγενικοί), θα είναι μονομερής και θα οδηγεί σε λανθασμένα συμπεράσματα.