Τι πραγματικά κρύβεται πίσω από τους δασμούς Τραμπ στην Ινδία

Η προσέγγιση ΗΠΑ-Ινδίας πήρε φτερά επί πρώτης θητείας Τραμπ. Ήταν μια εξέλιξη περίπου φορσέ και από τις δυο πλευρές. Με την στροφή των ΗΠΑ προς τον Ινδοειρηνικό ολοκληρώθηκε μέσα σε μισό αιώνα μια πλήρης αντιστροφή κρίσιμων διεθνών δεδομένων που κρατούσαν Ινδία και ΗΠΑ μακριά.

Πριν πενήντα χρόνια ήταν ενεργός η σινοσοβιετική σύγκρουση και η προσέγγιση ΗΠΑ-Κίνας, το Πακιστάν κατά τον Ψυχρό Πόλεμο ήταν «υιοθετημένο» από τις ΗΠΑ, και η αδέσμευτη Ινδία δεν είχε τις καλύτερες σχέσεις με Δύση και ΗΠΑ, με τελευταίο επεισόδιο την επιβολή κυρώσεων για το πυρηνικό της πρόγραμμα το 1998. Μέχρι τον Ομπάμα είχε εκκινήσει η αντικινεζική στροφή των ΗΠΑ, η Ρωσία είχε πλησιάσει την Κίνα που αναδεικνύεται στη νέα υπερδύναμη και το Πακιστάν είχε γίνει «σύμμαχος παντός καιρού» της Κίνας (χωρίς να αίρεται η αμερικανική κυρίαρχη επιρροή).

Η Ινδία δεν μπορούσε πλέον να στηρίζεται στη Ρωσία για την αντιμετώπιση της Κίνας στο βαθμό που στηριζόταν στο παρελθόν, ενώ είχε κάθε λόγο να εκμεταλλευτεί τη σύγκρουση ΗΠΑ-Κίνας. Από την πλευρά των ΗΠΑ, η απόσπαση της Ινδίας από αντίπαλες προοπτικές είναι κρίσιμη στους παγκόσμιους συσχετισμούς.

Ο γάμος συμφέροντος είχε απ’ όλα. Συμφωνίες εμπορικές, ενεργειακές, στρατιωτικές, μοιράσματος πληροφοριών, πωλήσεις όπλων, «νομιμοποίηση» του πυρηνικού της προγράμματος, συμμετοχή σε πολυμερή σχήματα (Quad, IMEC κλπ) αντικινεζικής αρχιτεκτονικής. Ο Ομπάμα δήλωνε ότι «η Αμερική μπορεί να γίνει ο καλύτερος εταίρος της Ινδίας» ενώ αναθεωρούσε το στάτους της Ινδίας σε Σημαντικό Αμυντικό Εταίρο, που δεν είχε καμιά άλλη χώρα (πέρσι προστέθηκαν τα ΗΑΕ).

O Τραμπ είχε δώσει σήματα στην πρώτη του θητεία. Πίεσε την Ινδία να τερματίσει την αγορά ιρανικού πετρελαίου (και η Ινδία συμμορφώθηκε) και κατήργησε το προτιμησιακό καθεστώς για αναπτυσσόμενες χώρες στο εμπόριο. H προσέγγιση με ΗΠΑ μπορεί να ήταν σε ένα βαθμό αναγκαία, αλλά η υπερβολική στροφή κατέστησε την Ινδία πιο ευάλωτη στο μπούλινγκ Τραμπ. Η ευαλωτότητα οφείλεται επίσης στην ένταση των πολιτικών απελευθέρωσης και απορρύθμισης των αγορών που σηματοδότησε η άνοδος Μόντι το 2014, σε σύγκριση με την ήδη νεοφιλελεύθερη προηγούμενη πολιτική του Ινδικού Εθνικού Κογκρέσου, μεγαλώνοντας το «άνοιγμα» της Ινδίας σε κινδύνους από τη Δύση.

Οι κινήσεις των ΗΠΑ για την Ινδία που εξόργισαν τον Μόντι

Η ενοχλητική στάση Τραμπ στην πρόσφατη σύγκρουση Ινδίας-Πακιστάν προηγήθηκε των δασμών. Πριν οι εμπόλεμοι ανακοινώσουν οτιδήποτε, ο Τραμπ έσπευσε να ανακοινώσει κατάπαυση πυρός ως ειρηνοποιός, αφήγημα που διέψευσε η Ινδία. Σαν να μην έφτανε, ο Τραμπ κάλεσε Ισλαμαμπάντ και Νέο Δελχί να επιλύσουν το ζήτημα του Κασμίρ με τον ίδιο μεσολαβητή, κίνηση που δεν σεβάστηκε την πάγια πολιτική της Ινδίας, και σέβονταν οι ΗΠΑ, να θεωρεί το Κασμίρ διμερές και όχι διεθνές ζήτημα. Το Πακιστάν άδραξε την ευκαιρία και πρότεινε τον Τραμπ για Νόμπελ Ειρήνης για τη μεσολάβησή του, ο Τραμπ έκανε νέα προσβλητική νύξη για πέντε ινδικά τζετ που καταρρίφθηκαν στη σύγκρουση, και πάει λέγοντας. Υπάρχει εκτεταμένο παρασκήνιο που δεν έχει σημασία εδώ.

Αυτό που έχει σημασία είναι ότι η Ινδία παρατηρεί μια αναβάθμιση του Πακιστάν στους σχεδιασμούς της Ουάσιγκτον, πριν ακόμη τον Τραμπ. Παράλληλα με τον αντι-BRI (Belt and Road) διάδρομο IMEC (Ινδία, ΗΑΕ, Σαουδική Αραβία, Ισραήλ), μέρος της Δύσης (όχι η Γαλλία) καλοβλέπει βορειότερα την προοπτική ενός παντουρκικού μπλοκ που θα ενισχυθεί αν προχωρήσει ο διάδρομος Τραμπ μετά τη συμφωνία Αρμενίας-Αζερμπαϊτζάν. Παρακάμπτει Ρωσία και Ιράν και θα χρειαστεί το Πακιστάν που ήδη διατηρεί άριστες σχέσεις με Τουρκία και Αζερμπαϊτζάν, ενώ θα ευνοηθεί και η Κίνα [παρεμπιπτόντως η Ινδία, όπως και Γαλλία, είχαν αναπτύξει σχέσεις με Αρμενία. Κανείς τους δεν είναι χαρούμενος που η Αρμενία μετατρέπεται από πρώην μισο-προτεκτοράτο της Ρωσίας σε φουλ-προτεκτοράτο Τουρκίας-Δύσης.]

Το ανανεωμένο ενδιαφέρον της Δύσης για το Αφγανιστάν σημαίνει κι αυτό πρακτικά ενίσχυση του Πακιστάν. Η Γερμανία είναι μάλλον η επόμενη που θα αναγνωρίσει τους Ταλιμπάν μετά τη Ρωσία και τη μισή αναγνώριση από Κίνα, ενώ σχετικό είναι και το απειλητικό ενδιαφέρον Τραμπ: «αν το Αφγανιστάν δεν δώσει πίσω τη βάση Μπαγκράμ σε αυτούς που την έχτισαν, τις ΗΠΑ, άσχημα πράγματα θα συμβούν». Τα παραπάνω έρχονται να προστεθούν στην περσινή αλλαγή στο Μπαγκλαντές με τις ευλογίες των ΗΠΑ, που ηγεμονευόταν από την Ινδία αλλά βρίσκεται τώρα σε πορεία αποκατάστασης των σχέσεων με Πακιστάν μετά την απόσπασή του το 1971, ενώ πλησιάζει και την Κίνα.

Δυο μήνες μετά την επιβολή δασμών ο Τραμπ επέβαλε 100 χιλιάδες τέλος στις βίζες H-1B που το 70% των κατόχων στις ΗΠΑ είναι Ινδοί και πρόσθεσε την Ινδία στη λίστα των 22 χωρών παραγωγής ή τράνζιτ ναρκωτικών. Πολύ σημαντικότερο, ανακάλεσε την εξαίρεση της Ινδίας από κυρώσεις για την συνδιαχείρισή της στο ιρανικό λιμάνι Τσαμπαχάρ που ο ίδιος είχε δώσει στην πρώτη θητεία. Το Τσαμπαχάρ είναι ο μόνος δρόμος σύνδεσης με Αφγανιστάν, Κεντρική Ασία και Ρωσία χωρίς να περνά από Πακιστάν ή να εξαρτάται από Κίνα.

Σε αυτά προστέθηκε μια εβδομάδα μετά η αμυντική συμφωνία Πακιστάν-Σαουδικής Αραβίας με τη συγκατάθεση των ΗΠΑ, κάτι σαν το άρθρο 5 του ΝΑΤΟ, μετά το χτύπημα Ισραήλ στο Κατάρ. Μπορεί να μη στρέφεται ευθέως κατά της Ινδίας από την πλευρά Σαουδικής Αραβίας, αλλά μαζί με την ανάκληση για το Τσαμπαχάρ υποβαθμίζεται όλη η αρχιτεκτονική εξισορρόπησης της κινεζικής επιρροής που υπολόγιζε το Νέο Δελχί με τον IMEC και το διάδρομο Βορρά-Νότου από το Τσαμπαχάρ.

Ας σημειωθεί ότι μια σύγκλιση Ινδίας με Ιράν στην οποία ωθεί αντικειμενικά η συμφωνία Πακιστάν-Σαουδικής Αραβίας επίσης θα αντέβαινε τη λογική αυτής της αρχιτεκτονικής που συνδυάζει την αντιμετώπιση του κοινού αντιπάλου (Κίνα) για Ινδία και ΗΠΑ με την σύμπλευση με αμερικανικές επιθυμίες. Οι μεν επιθυμίες των ΗΠΑ γίνονται όλο και πιο περιοριστικές για την Ινδία ενώ ταυτόχρονα πολλές από τις παραπάνω επιλογές των ΗΠΑ έχουν περισσότερο το χαρακτήρα συνδιαχείρισης με Κίνα στο αποκαλούμενο σχήμα G2 παρά ανάσχεσης. Ο χαρακτηρισμός του Απελευθερωτικού Στρατού του Βελουχιστάν που επιτιθόταν κυρίως στον BRI, ως Ξένης Τρομοκρατικής Οργάνωσης , ικανοποιώντας ταυτόχρονα Πακιστάν και Κίνα, ήταν ένα ακόμη επεισόδιο.

Η εθνικιστική Δεξιά στην εξουσία

Το κυβερνών BJP του Μόντι έλκει τις ρίζες του στην RSS, φυτώριο στελεχών και παραστρατιωτική οργάνωση της εθνικιστικής Δεξιάς, η μακροβιότερη στον κόσμο ακροδεξιά οργάνωση. Ανάλογα με πολλούς εθνικισμούς στο μεσοπόλεμο και πόλεμο, δεν συμμετείχε στον αντιαποικιακό αγώνα, είχε καλές σχέσεις με την αγγλική διοίκηση, και ο εθνικισμός της ήταν κύρια «εσωστρεφής» και αντικομμουνιστικός, θεωρώντας κύριο εχθρό τους «μη-Ινδούς» μουσουλμάνους και όχι τους Άγγλους. Ιδεολογία της είναι η Ινδούτβα, που πρακτικά σημαίνει Ινδισμός.

Το άστρο του Μόντι, μέλος και αυτός της RSS, έλαμψε το 2002 στο αντιμουσουλμανικό πογκρόμ του κρατιδίου Γκουζαράτ με χιλιάδες νεκρούς. Ως Πρωθυπουργός του Γκουζαράτ είχε σημαντικό ρόλο παρακίνησης και συμμετοχής κρατικών οργάνων στο πογκρόμ, που του στοίχισε την απαγόρευση εισόδου στις ΗΠΑ. Η ανάδειξη Μόντι και της εθνικιστικής Δεξιάς το 2014 σήμανε τρεις τομές για την Ινδία. Πρώτον, έσπαζε την παράδοση του πάλαι ποτέ κυρίαρχου Ινδικού Εθνικού Κογκρέσου από τον καιρό ακόμη του αντιαποικιακού αγώνα να προωθεί ενάντια στο διαίρει και βασίλευε την πολιτική μιας κοσμικής Ινδίας με ενιαία εθνική συνείδηση μέσα στη διαφορετικότητα εκατοντάδων γλωσσών, θρησκειών και υπο-εθνοτήτων. Αντίθετα η εθνικιστική Δεξιά παραδοσιακά υποκινεί την διακοινοτική βία από «ινδιστική» πλευρά.

Δεύτερον, μπορεί Κίνημα Αδεσμεύτων να μην υπήρξε πραγματικά ποτέ γιατί σχεδόν όλοι έκλειναν προς τη μια ή άλλη πλευρά, αλλά η Ινδία ανέπτυξε στα χρόνια της δυναστείας των Νεχρού-Γκάντι μια όντως αδέσμευτη στάση ισορροπώντας ανάμεσα σε Δύση και Σοβιετική Ένωση, και προάγοντας μια στρατηγική αυτονομίας με τη στήριξη της Μόσχας, που εξελισσόταν πριν το Μόντι στη φιλοδοξία ενός πόλου σε ένα πολυπολικό σύστημα.

Με τον Μόντι, ο τόνος μετατοπίστηκε από τη στρατηγική αυτονομία του πόλου σε έναν μεγαλοϊδεατισμό να ξεπεράσει την Κίνα και να γίνει γρήγορα παγκόσμια δύναμη εγκαταλείποντας την αδέσμευτη στάση και ισορροπία, προσδοκώντας ότι οι ΗΠΑ είχαν συμφέρον να την σπρώξουν σε ένα τέτοιο στάτους. Με την υπερβολική στροφή προς τις ΗΠΑ παραβίασε την προειδοποίηση Κίσινγκερ «μπορεί να είναι επικίνδυνο να είσαι εχθρός της Αμερικής αλλά το να είσαι φίλος είναι θανατηφόρο» (ακόμη πιο θανατηφόρο είναι να βάζεις όλα σου τα αβγά στις ΗΠΑ ή όποιον άλλο, κάτι που δεν έκανε η Ινδία αλλά κάνουν πολλές μικρότερες χώρες). Διεκδικώντας ένα ρόλο που υπερέβαινε τις δικές της δυνάμεις και έπρεπε να στηριχθεί στις προθέσεις των ΗΠΑ, υπονόμευσε την ίδια τη στρατηγική αυτονομία ως βάση εκκίνησης.

Τρίτον, η στροφή αυτή στο οικονομικό πεδίο, τη στιγμή που η Κίνα επιτάχυνε με αυτοπεποίθηση το made in China, εκφράστηκε με την υποχώρηση από το μακρινό ακόμη made in India στο make in India, δηλαδή στο πολύ μεγαλύτερο άνοιγμα στις επιθυμίες της Δύσης μιας οικονομίας που στερούνταν τη σχεδιοποίηση και τον κρατικό έλεγχο της Κίνας, προσδοκώντας ότι η Δύση θα επαναλάβει το πάρτι επενδύσεων της Κίνας στην Ινδία με τα ίδια αποτελέσματα. Αξιωματούχοι των ΗΠΑ τους υπόσχονταν ότι στη λογική του Κίνα+1 αμερικανικές εταιρίες θα μετέφεραν την παραγωγή από την Κίνα στην Ινδία. Τίποτα τέτοιο δεν συνέβη στο βαθμό που να δικαιολογεί τις παραχωρήσεις. Επίσης, είναι αλήθεια πως όταν η Ευρώπη διέκοπτε την ενέργεια από Ρωσία, τους καλούσαν να αγοράζουν ρωσικό πετρέλαιο από φόβο ανισορροπίας στην αγορά.

Ο Μόντι απολάμβανε αυτά τα δέκα χρόνια τους επαίνους της Δύσης ως «παγκόσμιος ηγέτης». Όταν πέρσι επανεξελέγη ο Τραμπ ο Ινδός Υπουργός Εξωτερικών και αρχιτέκτονας της στροφής της Ινδίας δήλωνε πως άλλες χώρες μπορεί να έχουν νευρικότητα για την επιστροφή Τραμπ αλλά όχι η Ινδία. Η τόση αυτοπεποίθηση στηριζόταν στο καρότο μιας δεκαετίας. Μέχρι που ήρθε το μαστίγιο…

Η Ινδία σε μεγάλη δυσκολία

Επικρατεί η άποψη σε τμήμα του αμερικανικού National Security State πως αν «δεν τους παίρνει» να συγκρουστούν πιο θερμά με την Κίνα, είναι προτιμότερο ένας διπολισμός G2 παρά η ανεξέλεγκτη πολυπολικότητα. Πιθανώς παρόμοιο να ήταν και το σκεπτικό της τελικά ατυχούς επιλογής Μπάιντεν να «τακτοποιήσουν» πρώτα τη Ρωσία. Ένας τέτοιος σχεδιασμός είναι και το χειρότερο για την Ινδία ενδεχόμενο της τρέχουσας επίθεσης Τραμπ. Ο στόχος διακοπής αγοράς ρωσικού πετρελαίου αλλά και οπλικών συστημάτων δεν είναι ο πόλεμος στην Ουκρανία όσο η συμμόρφωση και πλήρης απόσπαση της Ινδίας από την πολυπολικότητα προς τη Δύση. Ή με αυτούς ή «κάτω» από εμάς.

Στην Ινδία εύχονται να πρόκειται απλώς για τακτική απόσπασης παραχωρήσεων από την Ινδία προς χρήση στη διαπραγμάτευση ΗΠΑ-Κίνας. Όπως και να έχει η Ινδία βρίσκεται μπροστά στις πιο δύσκολες αποφάσεις από την αποαποικιοποίηση. Που θα γινόταν δυσβάστακτες αν οι ΗΠΑ κάνουν χρήση πολλών ακόμη εργαλείων ενάντιά της, ενώ η Ινδία δεν διαθέτει τις άμυνες ούτε της Κίνας ούτε της Ρωσίας. Αν δεν το κάνουν θα είναι γιατί έτσι ρισκάρουν δίπλα στη ματαίωση της στρατηγικής μισού αιώνα να χωρίζουν Ρωσία-Κίνα, να «πετύχουν» και τη ματαίωση της στρατηγικής μιας εικοσαετίας προσεταιρισμού της Ινδίας.