Τι σημαίνει η υποβάθμιση της Τουρκίας από τη FATF

Πριν μερικές μέρες συνήλθε η ολομέλεια της FATF (Ομάδα Χρηματοπιστωτικής Δράσης – Financial Action Task Force) κατά την οποία, ο πρόεδρός της Marcus Pleyer ανακοίνωσε ότι το Πακιστάν θα συνεχίσει να βρίσκεται στη γκρίζα λίστα, κι ότι θα μπει εκεί και η Τουρκία. Οι δύο αυτές χώρες είναι στις 23 χώρες παγκοσμίως που έχουν την αρνητική αυτή διάκριση.

Η FATF είναι ένας διακυβερνητικός φορέας που «θέτει πρότυπα και προωθεί την αποτελεσματική εφαρμογή νομικών, ρυθμιστικών και επιχειρησιακών μέτρων για την καταπολέμηση της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες, της χρηματοδότησης της τρομοκρατίας και άλλων συναφών απειλών για την ακεραιότητα του διεθνούς χρηματοπιστωτικού συστήματος».

Η ολομέλεια υπό την προεδρία του Γερμανού Δρ Marcus Pleyer, που πραγματοποιήθηκε στο Παρίσι (19-21 Οκτωβρίου) ανακοίνωσε ότι η Τουρκία συμπεριλαμβάνεται στην λίστα χωρών που δεν παίρνουν αρκετά μέτρα κατά της τρομοκρατίας. Είναι χρόνια γνωστό, αλλά τώρα υπάρχει και η επίσημη σφραγίδα. Στην FATF συμμετέχουν επί του παρόντος 37 κράτη- μέλη και δύο περιφερειακοί  οργανισμοί, που εκπροσωπούν τα περισσότερα μεγάλα χρηματοπιστωτικά κέντρα σε όλα τα μέρη του πλανήτη.

Ο Πρόεδρος της FATF δήλωσε ότι η Τουρκία πρέπει να αντιμετωπίσει «σοβαρά ζητήματα εποπτείας» στον τραπεζικό τομέα και στον τομέα ακινήτων (real estate) της, καθώς και στον τομέα  εμπορίας χρυσού και πολύτιμων λίθων. «Η Τουρκία πρέπει να δείξει ότι αντιμετωπίζει αποτελεσματικά περίπλοκες υποθέσεις ξεπλύματος βρώμικου χρήματος και να δείξει ότι ασκεί διώξεις για τη χρηματοδότηση της τρομοκρατίας… και ότι δίνει προτεραιότητα σε υποθέσεις τρομοκρατικών οργανώσεων που έχουν χαρακτηριστεί τέτοιες από τον ΟΗΕ, όπως το ISIS και η Αλ Κάιντα».

Συνέπειες από την υποβάθμιση

Η FATF έχει αναθέσει οκτώ συγκεκριμένα καθήκοντα στην Τουρκία. Διεθνείς χρηματοδότες, τράπεζες και χρηματοπιστωτικά ιδρύματα καθώς και δυνητικοί χρηματοδότες του εξωτερικού  λαμβάνουν υπόψη τις κατατάξεις της FATF στην γκρίζα λίστα, με την έννοια ότι επηρεάζονται αρνητικά σε περίπτωση επενδύσεων. Πρόσφατη μελέτη του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου ανέφερε ότι το γκρίζο χρηματιστήριο μειώνει την εισροή κεφαλαίων κατά 7,6% του ΑΕΠ, ενώ πλήττονται επίσης οι άμεσες ξένες επενδύσεις και οι ροές χαρτοφυλακίου. Η έκθεση ανέφερε ότι η υποβάθμιση της FATF «θα μπορούσε να επιβαρύνει περαιτέρω την τουρκική λίρα, η οποία άγγιξε ένα ιστορικό χαμηλό».

Η Τουρκία υπό τον Ερντογάν επιδιώκει να ξυπνήσει μνήμες από την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Το Πακιστάν υπερηφανεύεται ότι είναι ηγέτιδα δύναμη του ισλαμικού κόσμου, επειδή είναι η μόνη μουσουλμανική χώρα που διαθέτει πυρηνικά όπλα. Και για τις δύο χώρες, ιδιαίτερα για την Τουρκία, η απόφαση της FATF προκαλεί ανησυχία. Η διαφορά είναι ότι το Πακιστάν βρίσκεται στη λίστα από το 2018, ενώ η Τουρκία μπήκε πρόσφατα.

Οι στενοί δεσμοί Πακιστάν και Τουρκίας είναι γνωστοί. Και οι δύο χώρες ήταν μέρος του συστήματος συμμαχιών των ΗΠΑ τη δεκαετία του 1950. Οι στρατοί των δύο χωρών διατηρούν μεταξύ τους ισχυρούς δεσμούς και αρχικά αμφότεροι είχαν φιλοδυτικό “κοσμικό” προσανατολισμό. Στο Πακιστάν όλα άλλαξαν υπό την ηγεσία του Ζία Αλ Χουκ, ο οποίος επέβαλε την θρησκευτικότητα και τις ισλαμικές αξίες στο στράτευμα.

Τουρκία-Πακιστάν

Στην Τουρκία, το θρησκευτικό συναίσθημα βρισκόταν σε άνοδο, ιδίως στις ανατολικές επαρχίες, πράγμα που εκμεταλλεύθηκε ο Ερντογάν για να αναρριχηθεί στην εξουσία και να ακυρώσει τον ρόλο του στρατεύματος ως εγγυητή του κεμαλικού κοσμικού κράτους. Αυτή η παράλληλη πορεία βοήθησε να διατηρούν οι στενοί δεσμοί μεταξύ των δύο χωρών, που ενισχύθηκαν κατά τη διάρκεια της πρωθυπουργίας του Ιμράν Καν.

Το 2018 Χαν και Ερντογάν έδωσαν τα χέρια μεταξύ τους και με τον τότε πρωθυπουργό της Μαλαισίας Μαχατίρ Μοχάμαντ για να αναλάβουν πρωτοβουλίες για την προώθηση των συμφερόντων των απανταχού μουσουλμάνων. Αυτές οι προσπάθειες θεωρήθηκαν από τη Σαουδική Αραβία ως πρόκληση για την δική της πρωτοκαθεδρία, με αποτέλεσμα το Ριάντ να πιέσει τον Πακιστανό πρωθυπουργό, ο οποίος υποχώρησε για να μη χάσει η χώρα του την οικονομική βοήθεια από τη Σαουδική Αραβία.

Η υποχώρηση αυτή δεν έφθειρε τις σχέσεις Άγκυρας-Ισλαμαμπάντ. Η Τουρκία έχει ανάγκη τη συμμαχία του Πακιστάν και το Πακιστάν υπολογίζει την υποστήριξη της Τουρκίας για το Κασμίρ. Ο Ερντογάν έχει κάνει πολλά για να στηρίξει το Πακιστάν έναντι της Ινδίας. Το Πακιστάν έχει επίσης βασιστεί στην Τουρκία, μαζί με την Κίνα και τη Μαλαισία, για να κρατηθεί εκτός της μαύρης λίστας της FATF.

Ισχυρό πλήγμα από FATF

Στους κοινούς παρονομαστές Πακιστάν-Τουρκίας τώρα προστίθεται το κοινό παράπονο απέναντι στη Δύση ότι χρησιμοποιεί τη FATF για να τις στιγματίσει. Η FATF έχει αναγνωρίσει ότι το Πακιστάν έχει σημειώσει «σημαντική πρόοδο σε ένα ολοκληρωμένο σχέδιο δράσης», αλλά διαπίστωσε ότι δεν διώκει ηγετικά στελέχη οργανώσεων που έχουν χαρακτηριστεί τρομοκρατικές από τον ΟΗΕ.

Τρομοκρατικές οργανώσεις, όπως η Lashkar-e-Toiba και η Jaish-e-Mohammad, χρησιμοποιούνται από το Πακιστάν κατά της Ινδίας. Ενώ κατά καιρούς προβάλει τη θέσπιση αντιτρομοκρατικών νόμων, αποφεύγει να αναλάβει αποτελεσματική δράση εναντίον τους. Όσο η Ινδία (μία από τις 39 χώρες-μέλη της FATF) πείθει μέσω αποδεικτικών στοιχείων για την χαλαρότητα του Πακιστάν εναντίον τρομοκρατών ηγετών όπως ο Χαφίζ Σαΐντ και ο Μασούντ Αζχάρ, είναι δύσκολο για το Πακιστάν να βγει από τη γκρίζα λίστα.

Το Πακιστάν γνωρίζει ότι έχει τη φωλιά του λερωμένη και γι’ αυτό η αντίδρασή του στην απόφαση της FATF ήταν ήπια. Για την Τουρκία, όμως, η υποβάθμισή της δεν είναι απλό θέμα, λόγω της οικονομικής κρίσης, του πληθωρισμού και της υποτίμησης της λίρας. Οι όροι που έθεσε η FATF στην Τουρκία (17η μεγαλύτερη οικονομία στον κόσμο και μέλος της G20) είναι ισχυρό πλήγμα.

Η οικονομία ορίζει

Κατά συνέπεια, οι σπασμωδικές αντιδράσεις της Τουρκίας στην απόφαση της FATF δεν προκαλούν απορία. Την χαρακτήρισε «αδικαιολόγητη», ενώ ο υπουργός εσωτερικών Σοϊλού ήταν πιο οξύς: «Είμαστε μια χώρα στην οποία η τρομοκρατία προκαλεί το μεγαλύτερο κόστος. Αυτή που χρηματοδοτεί και ενδυναμώνει την τρομοκρατία είναι η Ευρώπη. Μπορεί να υπάρχει τέτοια θρασύτητα; Μπορεί να πηγαίνει αντίθετα με τα γεγονότα».

Το γεγονός είναι ότι οι οικονομίες του Πακιστάν και της Τουρκίας βρίσκονται σε κακή κατάσταση. Ταλανίζονται από υψηλό πληθωρισμό και πτώση του νομίσματος. Η απόφαση της FATF έριξε περαιτέρω την ισοτιμία της τουρκικής λίρας. Και οι δύο χώρες θα έχουν κόστος εάν δεν συνεργαστούν με τη FATF. Η Δύση θεωρεί ότι η σκληρή πραγματικότητα της οικονομίας μπορεί να κάμψει την παραβατικότητα ακόμη και των πιο “ατίθασων” ηγετών. Ίσως αυτό δεν ισχύει με την “ενός ανδρός αρχή” του Ερντογάν. Για τον Πακιστανό πρωθυπουργό, όμως, υπάρχει ο στρατός που δεν του επιτρέπει να αυθαιρετεί.

Υπό τον Ερντογάν, η Τουρκία έχει ξεκινήσει μια εκτεταμένη προσπάθεια να διαφημιστεί ως παγκόσμια ισλαμική δύναμη και περιφερειακή υπερδύναμη στη Μέση Ανατολή. Προσπαθεί δε να εδραιωθεί παράλληλα με το μπλοκ ισχύος Εμιράτων-Σαουδικής Αραβίας στη Μέση Ανατολή, με το σουνιτικό Ισλάμ στον πυρήνα αυτής της διένεξης. Επίσης, έχει επιδεινώσει τις σχέσεις της με τις ΗΠΑ, ενώ παράλληλα υπάρχουν πολλά σημεία τριβής με τη Ρωσία ειδικά στη Συρία. Δεν πρέπει δε να υποτιμώνται οι συνεχείς προκλήσεις της κατά της Ελλάδας και τα ευρωπαϊκά ενεργειακά συμφέροντα στην Ανατολική Μεσόγειο.

Γεωπολιτικές φιλοδοξίες και οικονομία

Η Τουρκία που θεωρεί τον εαυτό της σημαντικό παίκτη, συχνά πλέον αναφέρεται ως ταραχοποιός. Η στρατιωτική εμπλοκή σε διάφορα μέτωπα ενίσχυσε πολιτικά τον Ερντογάν και στο εσωτερικό, αλλά και εκτός. Ο πολιτικός σχεδιασμός είχε ξεκινήσει το 2015, αλλά το καθεστώς Ερντογάν, μετά από αμφισβητήσεις, ενισχύθηκε μετά την απόπειρα πραξικοπήματος το 2016.

Ενώ η προβολή της εξωτερικής πολιτικής της Τουρκίας είναι ορατή σήμερα από τη Λιβύη μέχρι το Κασμίρ, η οικονομία της δεν αντέχει τη μακροπρόθεσμη χρηματοδότηση τέτοιων φιλοδοξιών. Το 2020, ο αμυντικός προϋπολογισμός της Τουρκίας ήταν λίγο πάνω από 17 δισ. δολάρια, μειωμένος κατά 5% από το 2019. Η αύξηση, όμως, των αμυντικών δαπανών μεταξύ 2010 και 2020 ήταν 77%.

Τέλος, ο τρόπος με τον οποίο η Τουρκία αντιδρά στην υποβάθμιση από τη FATF και ο τρόπος που διαχειρίζεται τις διμερείς σχέσεις της με τη Δύση θα κρίνουν το κατά πόσον μπορεί να αντέξει να διαχειρίζεται τα πολλά γεωπολιτικά σημεία τριβής, διατηρώντας παράλληλα την οικονομική και πολιτική σταθερότητα στο εσωτερικό. Ο Ερντογάν θέλει να είναι ένας σύγχρονος σουλτάνος, αλλά μένει να φανεί εάν οι φιλοδοξίες της Τουρκίας ως κράτους συμπίπτουν με τις επιδιώξεις του ίδιου του Ερντογάν.