Τί σημαίνει το άνοιγμα του Ερντογάν προς τη Δαμασκό

Πέρυσι, ο Ερντογάν ξεκίνησε μια φιλόδοξη και φαινομενικά πετυχημένη προσπάθεια να βελτιώσει τις σχέσεις με χώρες, τις οποίες στο παρελθόν εξύβρισε, λοιδόρησε, ή και απείλησε ανοικτά. Έτσι σε διαφόρους βαθμούς, αλλά ικανοποιητικά για τον Ερντογάν οι σχέσεις με τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, τη Σαουδική Αραβία και το Ισραήλ έχουν αποκατασταθεί. Βέβαια, με την Ελλάδα και την Κύπρο οι σχέσεις όχι απλά παραμένουν διαταραγμένες, αλλά η αντιπαλότητα εντείνεται. Τώρα, φαίνεται ότι ο Ερντογάν επιχειρεί να κλείσει και το μέτωπο με τη Δαμασκό.

Αρκετές διμερείς επισκέψεις έχουν λάβει χώρα και η Άγκυρα έχει αποκτήσει και πάλι ρόλο στην μεταβαλλόμενη αρένα της Μέσης Ανατολής. Ο βαθμός ωρίμανσης αυτών των διπλωματικών ανοιγμάτων διαφέρει φυσικά σε κάθε περίπτωση και διαφορετικά είναι τα επίπεδα επιτυχίας. Ωστόσο, τα τουρκικά διπλωματικά ανοίγματα φαίνονται πιο σημαντικά από όσο είναι, λόγω της αναντιστοιχίας των προσδοκιών από την εκάστοτε χώρα. Μπορεί ο Ερντογάν να μιλάει στην τουρκική κοινή γνώμη για εξομάλυνση σχέσεων, αλλά δεν είναι ακριβώς έτσι.

Όλα δείχνουν ότι με την παρότρυνση και του Πούτιν, ο Τούρκος πρόεδρος τώρα προσπαθεί να βρει ένα modus vivendi με το καθεστώς Άσαντ. Μέχρι τώρα, η εξομάλυνση των σχέσεων με τη Δαμασκό ήταν αδιανόητη κυρίως λόγω της τουρκικής ατζέντας στη Συρία, αλλά και λόγω των δεσμεύσεων της Άγκυρας με τη Δύση. Η πρωτοβουλία του Ερντογάν εντάσσεται στο σχέδιό του να εφαρμόσει τη νέας κοπής εξωτερική πολιτική.

Τη στενότερη αποκατάσταση σχέσεων η Τουρκία την πέτυχε με τα Εμιράτα. Αυτή η νέα σχέση οδήγησε στην αποκλιμάκωση της έντασης και σε άτυπη συμφωνία σεβασμού του status quo στη Λιβύη. Η Τουρκία, βέβαια, προσδοκά μεγάλες επενδύσεις από τα Εμιράτα για να τονώσει την δοκιμαζόμενη οικονομία της. Σύμφωνα με παρατηρητές, οι οικονομικές σχέσεις των δύο χωρών είναι ετεροβαρείς, με τα Εμιράτα να έχουν αποκομίσει τεράστια οφέλη.

Με Σαουδική Αραβία και Ισραήλ

Η Τουρκία και η Σαουδική Αραβία έχουν υπερβεί το ζήτημα της δολοφονίας του Τζαμάλ Κασόγκι. Η Άγκυρα, μάλιστα, δείχνει να αναμένει τώρα μια κίνηση-προσφορά από τον διάδοχο πρίγκιπα Μοχάμεντ μπιν Σαλμάν με σκοπό τη βελτίωση των διμερών σχέσεων. Η Τουρκία ελπίζει σε σημαντικές τραπεζικές εισροές από τη Σαουδική Αραβία, σε συνδυασμό με σημαντικές επενδύσεις, αν και προς το παρόν οι σχετικές διαπραγματεύσεις συνεχίζονται, χωρίς να διαφαίνεται κάποια εντυπωσιακή συμφωνία, παρά τις μέχρι τώρα δύο συναντήσεις του Ερντογάν με το Σαουδάραβα διάδοχο.

Τέλος, η απόφαση για αποκατάσταση των διπλωματικών σχέσεων Τουρκίας-Ισραήλ έκλεισε ένα μέτωπο για τον Ερντογάν, ο οποίος έχει μετριάσει την κριτική του για τη μεταχείριση των Παλαιστινίων από το Ισραήλ, σε αντάλλαγμα για την ανοικοδόμηση της εμπιστοσύνης μεταξύ των δύο κρατών. Οι παλιότερες σκληρά επικριτικές δηλώσεις της Άγκυρας έχουν πλέον αντικατασταθεί από γενικόλογες εκκλήσεις για ηρεμία. Τα τουρκικά ΜΜΕ ισχυρίζονται ότι ο Ερντογάν και ο Ισραηλινός πρόεδρος Ισαάκ Χέρτζογκ έχουν αναπτύξει μια εποικοδομητική σχέση, παρόλο που οι Ισραηλινοί παραμένουν επιφυλακτικοί.

Όπως προκύπτει από τα παραπάνω, μόνο οι σχέσεις με τα Εμιράτα έχουν αποδώσει απτά αποτελέσματα στον Ερντογάν. Οι σχέσεις με Σαουδική Αραβία και Ισραήλ μένουν σε επίπεδα κατώτερα των προσδοκιών του. Η Άγκυρα θα ήθελε πολύ μια συμφωνία με το Ισραήλ για τη μεταφορά του ισραηλινού φυσικού αερίου στην Ευρώπη μέσω Τουρκίας. Μία τέτοια συμφωνία, όμως, είναι αδύνατη, καθώς η κατασκευή ενός τέτοιου αγωγού θα παραβίαζε την κυριαρχία της Κυπριακής Δημοκρατίας, η οποία διατηρεί άριστες σχέσεις με το Ισραήλ.

Άνοιγμα προς τη Δαμασκό

Το διπλωματικό άνοιγμα του Ερντογάν προς τη Δαμασκό δεν είναι κεραυνός εν αιθρία. Ο Τσαβούσογλου είχε συναντηθεί για λίγο με τον Σύρο ομόλογό του στο Βελιγράδι πέρυσι και μίλησαν για την ανάγκη να προωθηθεί η συμφιλίωση της συριακής αντιπολίτευσης με τη Δαμασκό. Η Άγκυρα, μάλιστα, είχε στείλει το μήνυμα πως δεν θα θέσει προϋποθέσεις για την έναρξη ενός τέτοιου διαλόγου.

Ο Ερντογάν έχει δηλώσει ότι «Η Συρία πρέπει να καθαριστεί από τρομοκράτες… Οι άνθρωποι πρέπει να μπορούν να επιστρέψουν στα σπίτια τους». Κάποιοι αναλυτές, βλέπουν πίεση του Πούτιν προς τον Ερντογάν να έρθει σε προσωπική επαφή με τον Άσαντ. Ας σημειωθεί ότι οι δηλώσεις του Τούρκου υπουργού Εξωτερικών είχε έρθει αμέσως μετά τη συνάντηση Πούτιν-Ερντογάν στο Σότσι. Η πρωτοβουλία του Τούρκου προέδρου εκδηλώθηκε με τον πιο ξεκάθαρο τρόπο στη συνάντηση της Σαμαρκάνδης αυτές τις ημέρες.

Δεν είναι, όμως, μόνο ο Πούτιν που πιέζει τον Ερντογάν να τα βρει με τον Άσαντ. Ο Τούρκος πρόεδρος, που βλέπει την δημοτικότητα να φθίνει και αντιμετωπίζει κρίσιμες εκλογές το 2023, θεωρεί ότι η εξομάλυνση των σχέσεων με την Συρία θα του προσέθετε κύρος και κυρίως θα επέτρεπε τη διάνοιξη εμπορικών πυλών προς τη συριακή αγορά, γεγονός που μπορεί να οφελήσει τη χειμαζόμενη τουρκική οικονομία. Πιθανότατα, μάλιστα, να δημιουργήσει και τις συνθήκες για την επιστροφή Σύρων προσφύγων στα σπίτια τους.

Επιπτώσεις στους Κούρδους

Οι αντικαθεστωτικοί Σύροι όλων των αποχρώσεων, αλλά και οι Κούρδοι στον συριακό Βορρά ανησυχούν για τις επιπτώσεις που θα μπορούσε να έχει σ’ αυτούς η ενδεχόμενη εξομάλυνση των σχέσεων της Άγκυρας με τη Δαμασκό. Ο Ερντογάν αισθάνεται την πίεση και της αντιπολίτευσης και της δικής του κομματικής και εκλογικής βάσης για το προσφυγικό-μεταναστευτικό πρόβλημα.

Η τουρκική κοινή γνώμη, ειδικά τα λαϊκά στρώματα, εκφράζουν με κάθε τρόπο τη δυσαρέσκειά τους για την παρουσία τόσο μεγάλου αριθμού προσφύγων-μεταναστών στην Τουρκία. Για τον Ερντογάν θα ήταν ισχυρό εκλογικό όπλο εάν άνοιγε τον δρόμο για την επιστροφή εκατοντάδων χιλιάδων, ίσως και εκατομμυρίων Σύρων στην πατρίδα τους. Μία τέτοια επιστροφή προϋποθέτει την εξομάλυνση των σχέσεων με το καθεστώς Άσαντ, που θα καταστήσει δυνατή την μαζική επιστροφή Σύρων προσφύγων-μεταναστών. Αν μάλιστα μπει στο πλαίσιο και κάποια αποχώρηση  των Κούρδων μαχητών του YPG από τα συροτουρκικά σύνορα, ο Ερντογάν θα κερδίσει πόντους στο εσωτερικό ακροατήριο.

Η Σαουδική Αραβία, τα κράτη του Κόλπου και βέβαια το Κατάρ βλέπουν με καλό μάτι τις προοπτικές εξομάλυνσης των σχέσεων Τουρκίας-Συρίας. Θεωρούν ότι η εξομάλυνση θα βοηθήσει αφενός στη χαλιναγώγηση του αμετροεπούς Ερντογάν, αφ’ ετέρου θα επαναφέρει στο “μαντρί” του αραβικού κορμού τη Δαμασκό, περιορίζοντας τη ρωσική επιρροή. Ο Ερντογάν, εξάλλου, αποδεικνύεται ευμετάβλητος, αλλά και ένας χρήσιμος κολαούζος για τον Ρώσο πρόεδρο. Αυτό δεν διαφεύγει ούτε της Δύσης, αλλά ούτε και των αραβικών κρατών.

Επί ξηρού ακμής

Τα καμώματα Ερντογάν εξοργίζουν ακόμη και τους λίγους φίλους του στη Δύση, έστω κι αν οι Αμερικανοί αποφεύγουν προς το παρόν να τραβήξουν το σκοινί, ελπίζοντας προφανώς ότι στις προεδρικές εκλογές του 2023 θα επέλθει αλλαγή φρουράς στην προεδρία της Τουρκίας, οπότε και θα υπάρξει η δυνατότητα μίας επανεκκίνησης των σχέσεων με τη Δύση. Όπως αναφέρει Τούρκος αναλυτής «ο Άσαντ δεν είναι απλώς ένας παρίας στη γειτονιά του, είναι αντικείμενο αμερικανικών και ευρωπαϊκών κυρώσεων. Η ήδη περίπλοκη σχέση της Τουρκίας με την Ουάσιγκτον θα μπορούσε να επιδεινωθεί, ιδιαίτερα εάν οι ΗΠΑ θεωρήσουν ότι η Τουρκία ενεργεί κατ’ εντολή του Πούτιν».

Αυτό που τυφλώνει τον Ερντογάν είναι η πάση θυσία παραμονή του στην εξουσία. Στον βωμό αυτό είναι πρόθυμος να θυσιάσει πολλά. Η επανεκλογή του θεωρεί ότι ίσως του εξασφαλίσει και μελλοντική ασυλία για οικονομικά κυρίως εγκλήματα. Προς το παρόν, πάντως, θεωρεί ότι μπορεί να διαφοροποιείται κραυγαλέα από το ΝΑΤΟ και τις ΗΠΑ, να επικρίνει την Γαλλία και βέβαια να απειλεί την Ελλάδα και την Κύπρο, κατά τρόπο που αποσταθεροποιεί την οικονομική και στρατηγική δομή της Δύσης.

Επιδιώκοντας την επανεκλογή του, η οποία έχει προσλάβει υπαρξιακές διαστάσεις για τον Ερντογάν και το καθεστώς του, ενδέχεται με τις κινήσεις του να πυροδοτήσει εξελίξεις που θα δημιουργήσουν περίεργες καταστάσεις στη Μέση Ανατολή. Οι ασταθείς ισορροπίες στη Συρία μεταξύ των τοπικών παικτών, αλλά και μεταξύ Αμερικανών και Ρώσων, αφήνουν ανοικτό το ενδεχόμενο να προκληθούν γεγονότα και επικίνδυνες γεωπολιτικές δυναμικές, τις οποίες κανείς αυτή την περίοδο δεν επιθυμεί.