Το αφγανικό όνειρο του Ερντογάν – Γιατί έπεται των Πακιστάν και Κατάρ

Μετά την επικράτηση των Ταλιμπάν στο Αφγανιστάν, οι περιφερειακοί παίκτες, μεταξύ αυτών και η Τουρκία, προσπαθούν να αποκτήσουν επαφές με το νέο καθεστώς και να επωφεληθούν από το κενό που άφησαν οι ΗΠΑ. Ο Ερντογάν δήλωσε ανοικτός στη συνεργασία με το καθεστώς των Ταλιμπάν. Μέσα στην αβεβαιότητα και το χάος που προηγήθηκε της πτώσης της Καμπούλ, η Τουρκία προσφέρθηκε τον Μάιο να διατηρήσει τις στρατιωτικές της δυνάμεις στο αεροδρόμιο της Καμπούλ σε μια προσπάθεια να στηρίξει την ταραγμένη σχέση της με τις ΗΠΑ.

Οι Ταλιμπάν το είχαν απορρίψει κατηγορηματικά, επειδή η Τουρκία θα διατηρούσε ένοπλες μονάδες για την ασφάλεια του αεροδρομίου. Αντ’ αυτού ζήτησαν από την Τουρκία να παράσχει υλικοτεχνική υποστήριξη στο αεροδρόμιο της Καμπούλ, αλλά την ευθύνη για την ασφάλεια θα την έχουν οι ίδιοι. Οι συνομιλίες με τους Τούρκους συνεχίστηκαν, ώστε να χτιστεί μια παρακαταθήκη για την επόμενη μέρα.

Η Τουρκία έχει εμπλακεί σε επιχειρήσεις του ΝΑΤΟ στο Αφγανιστάν από το 2001. Το κόμμα του Ερντογάν, μάλιστα, είχε σχέση με τις προηγούμενες κυβερνήσεις του Αφγανιστάν, ενώ στενές του είναι οι σχέσεις με το Πακιστάν και βελτιωμένες με το Ιράν. Η δειλή προσέγγιση των Ταλιμπάν προς την Τουρκία θεωρείται ότι είναι προσπάθεια να σπάσει την απομόνωση του νέου καθεστώτος και την επιβολή κυρώσεων από τη διεθνή κοινότητα.

Ο έλεγχος του αεροδρομίου θα έδινε την ευκαιρία στην Τουρκία να αναπτύξει οικονομικές σχέσεις με τους Ταλιμπάν και να επιτρέψει στα φθηνά τουρκικά προϊόντα να πλημμυρίσουν την αφγανική αγορά, παρέχοντας παράλληλα ευκαιρίες στις τουρκικές κατασκευαστικές εταιρείες να ανοικοδομήσουν τη χώρα. Ο έλεγχος του αεροδρομίου θα επέτρεπε επίσης στην Τουρκία να ρυθμίζει ό,τι και όποιον εισέρχεται και εξέρχεται από το Αφγανιστάν. Δεδομένης της διαπλοκής του τουρκικού βαθέος κράτους με τη διακίνηση ναρκωτικών θα προσέφερε και ένα κόμβο διακίνησης της άφθονης, φτηνής και εξαιρετικής ποιότητας ηρωίνης που παράγει το Αφγανιστάν.

Γέφυρα Αφγανιστάν-Δύσης

Η Τουρκία θέλει να περάσει το μήνυμα ότι μπορεί να αποτελέσει κάποιου είδους γέφυρας των Ταλιμπάν με τη Δύση και κυρίως με τις αγορές και τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα. Το συνόψισε γλαφυρά ο Καμράν Μποκάρι, διευθυντής αναλυτικής ανάπτυξης στο Newlines Institute for Strategy and Policy στην Ουάσινγκτον, σε ένα πρόσφατο podcast: «Οι Τούρκοι θα κάνουν σήμα στους Ταλιμπάν ότι μπορούν να τους εξασφαλίσουν πράγματα από την Ευρώπη και να προβάλουμε την υπόθεσή τους αρκεί να παίξουν μπάλα μαζί τους».

Ως γνωστόν, οι σχέσεις αμερικανοτουρκικές σχέσεις βρίσκονται στο ναδίρ. Το να είναι το τελευταίο μέλος του ΝΑΤΟ στο Αφγανιστάν και ένα βασικό σημείο επικοινωνίας μεταξύ των Ταλιμπάν και της Δύσης θα μπορούσε να παράσχει στην Τουρκία τον περιφερειακό διαμεσολαβητικό ρόλο τον οποίο επιδιώκει εδώ και καιρό. Αυτό, όμως, σημαίνει ότι η Τουρκία θα είναι το μόνο μέλος του ΝΑΤΟ που αναγνώρισε το καθεστώς των Ταλιμπάν, γεγονός ενδέχεται να αποβεί διπλωματικό μπούμερανγκ.

Η Κίνα, η Ρωσία, το Ιράν και το Πακιστάν διατηρούν διπλωματική παρουσία στο Αφγανιστάν και έχουν δηλώσει ότι θα συνεργαστούν με το νέο καθεστώς μόλις η κατάσταση εξομαλυνθεί. Οι Τούρκοι οραματίζονται ισλαμικούς διπλωματικούς παραδείσους, αλλά η ρητορική δεν συναντά ποτέ την πραγματικότητα. Η κίνηση να συνεργαστούν με τους Ταλιμπάν είναι επικίνδυνη, ειδικά αν αναγνωρίσουν την κυβέρνηση των Ταλιμπάν και ειδικότερα την επιβολή της Σαρία.

Μπορεί η Τουρκία να στείλει μισθοφόρους;

Η επίθεση του ISIS που σκότωσε τουλάχιστον 110 άτομα και 13 Aμερικανούς στρατιωτικούς, ωστόσο, καταδεικνύει ότι οι Ταλιμπάν δεν έχουν ακόμη τον πλήρη έλεγχο. Ο Ερντογάν δεν αντέxει πολιτικά πιθανές απώλειες Τούρκων στο Αφγανιστάν, δεδομένης της εσωτερικής πολιτικής κατάστασης και του συνεχιζόμενου τυχοδιωκτισμού του στη Συρία και στη Λιβύη. Η Άγκυρα ενδεχομένως επιλέξει να στείλει στην Καμπούλ “ιδιωτικό” στρατό, όπως η SADAT, ή Σύριους μισθοφόρους τζιχαντιστές, οι οποίοι θα μπορούσαν να γίνουν ευκολότερα αποδεκτοί από τους Ταλιμπάν. Μία τέτοια κίνηση, όμως, ενέχει το ρίσκο να προκαλέσει αντιδράσεις εκ μέρους της Ρωσίας, της Κίνας και της Δύσης.

Η επικράτηση των Ταλιμπάν, ωστόσο, δεν άνοιξε μόνο ευκαιρίες για την Τουρκία. Εγείρει και προκλήσεις. Μία από αυτές είναι το κύμα Αφγανών προσφύγων που κατευθύνεται μέσω Ιράν προς τα ανατολικά σύνορα της Τουρκίας. Το κλίμα στην τουρκική κοινωνία αναφορικά με τους πρόσφυγες έχει το τελευταίο διάστημα γίνει εκρηκτικό έναντι των Σύριων, γεγονός που δεν αφήνει περιθώρια στον Ερντογάν να δεχθεί και μεγάλο αριθμό Αφγανών.

Ο Τούρκος πρόεδρος χρησιμοποίησε τις τυχοδιωκτικές κινήσεις του στην εξωτερική πολιτική αφενός για να αποσπά την προσοχή της τουρκικής κοινής γνώμης από τις εσωτερικές αποτυχίες, αφετέρου για να υπηρετήσει το νεοοθωμανικό του όραμα. Το μόνο σίγουρο είναι, πάντως, πως η πολιτική αποτελεσματικότητα της συνταγής του μειώνεται σε ό,τι αφορά την αποδοχή της από την τουρκική κοινή γνώμη. Ρόλο γι’ αυτό έπαιξε η οικονομική κρίση, ο χειρισμός της πανδημίας και οι πυρκαγιές.

Παράλληλα, η ΕΕ ασκεί πίεση στην Άγκυρα, κυρίως με οικονομικά κίνητρα, για να περιορίσει τη ροή προσφύγων προς τα ευρωπαϊκά σύνορα. Τα ευρωπαϊκά χρήματα ίσως λειτουργήσουν σαν δέλεαρ για τον Ερντογάν εν όψει και των εκλογών του 2023. Είναι κοινό μυστικό ότι επιδιώκει πάση θυσία μία νέα θητεία.

Προηγούνται Πακιστάν και Κατάρ

Από την άλλη πλευρά, είναι εμφανές ότι η Τουρκία έχει περιέλθει σε σχετική διπλωματική απομόνωση, με την έννοια ότι έχουν στραφεί εναντίον της χώρες, με τις οποίες παλαιότερα διατηρούσε καλές σχέσεις. Αυτό συνέβη, λόγω των τουρκικών επεμβάσεων σε Συρία, Λιβύη και Αζερμπαϊτζάν, οι οποίες ανησύχησαν τις χώρες της περιοχής. Ούτως εχόντων των πραγμάτων, η επιδίωξη της Άγκυρας να παίξει μεσολαβητικό ρόλο ανάμεσα στη Δύση και στο Αφγανιστάν μοιάζει εύκολο στα λόγια και δύσκολο στην πράξη.

Από την άλλη, η νίκη των Ταλιμπάν και ο εξευτελισμός των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ, έχει επηρεάσει το κλίμα στην ευρύτερη περιοχή. Τον ρόλο του μεσολαβητή έχει περισσότερες προϋποθέσεις να τον παίξει το Κατάρ για να καταστήσει το καθεστώς των Ταλιμπάν λειτουργικό και ανεκτό από τη διεθνή κοινότητα. Το Κατάρ έχει πολύ χρήμα και ισχυρούς δεσμούς με τους Ταλιμπάν. Το ίδιο και το Πακιστάν, μέσω της ισχυρής πακιστανικής υπηρεσίας πληροφοριών ISI. Ας μην ξεχνάμε ότι η ISI “έχτισε” τους Ταλιμπάν με αμερικανικά χρήματα αρχικά για να πολεμήσουν τους Σοβιετικούς.

Υπενθυμίζουμε ότι ήταν το Κατάρ που έφερε το Νο 2 των Ταλιμπάν και κύριο διαπραγματευτή τους στη Ντόχα στα τέλη Αυγούστου. Ήταν επίσης το Κατάρ που έστειλε πρόσφατα τεχνικούς για να βοηθήσουν στη διαχείριση του αεροδρομίου της Καμπούλ. Είναι τέλος το Κατάρ που έχει και τη δυνατότητα και την προθυμία να χρηματοδοτήσει το καθεστώς των Ταλιμπάν για να ενεργοποιηθεί η αφγανική οικονομία.

Σήμερα, η δεύτερη πιο σημαντική και ενεργή πρεσβεία στην Καμπούλ, μετά την πακιστανική, είναι η πρεσβεία του Κατάρ κι όχι της Τουρκίας. Στην πραγματικότητα, η Τουρκία λειτουργεί στο περιθώριο που της αφήνει το Κατάρ, “πουλώντας” την ικανότητά της να συμβάλει στη διεθνή νομιμοποίηση του καθεστώτος των Ταλιμπάν. Η διεθνής κοινότητα, άλλωστε, είναι προς το παρόν αμφίθυμη απέναντί τους. Η Τουρκία, λοιπόν, κινδυνεύει να πάει για μαλλί και να βγει κουρεμένη σε σχέση τουλάχιστον με τη Δύση.