Το Αφγανιστάν, οι σχέσεις Ινδίας-Τουρκίας και η Ελλάδα

Καθώς το Αφγανιστάν περνάει στα χέρια των Ταλιμπάν, πολλά πράγματα αλλάζουν στην σκακιέρα της περιοχής. Η Ινδία καλείται να αντιμετωπίσει νέους παίκτες που έχουν αναλάβει νέους ρόλους στην περιοχή. Η Τουρκία, το Κατάρ και η Κίνα είναι οι σημαντικότεροι. Και οι τρεις έχουν αποκτήσει ρόλο στο Αφγανιστάν των Ταλιμπάν. Οι δε σχέσεις Ινδίας-Τουρκίας, για την ακρίβεια οι περιφερειακές φιλοδοξίες της Άγκυρας και ο τρόπος που τις αντιμετωπίζει το Δελχί, μας αφορά.

Πριν την κατάρρευση, η Άγκυρα διαπραγματευόταν με τους Αμερικανούς για να αναλάβει τον έλεγχο του αεροδρομίου της Καμπούλ, ο οποίος είναι κρίσιμος για την παρουσία της στο Αφγανιστάν. Η Τουρκία δεν είναι νέος παράγοντας στα βορειοδυτικά της Ινδίας. Η Άγκυρα και Καμπούλ γιόρτασαν πρόσφατα την εκατονταετηρίδα των μεταξύ τους διπλωματικών σχέσεων. στον τελευταίο αιώνα, η Τουρκία συνεργάστηκε ευρέως με το Αφγανιστάν, αλλά σε χαμηλό επίπεδο.

Ενώ προσχώρησε στη στρατιωτική αποστολή του ΝΑΤΟ στο Αφγανιστάν στα τέλη του 2001, η Τουρκία απέφυγε κάθε μάχιμο ρόλο και προσπάθησε να διαφοροποιηθεί από τις δυτικές δυνάμεις. Ανέλαβε μέρος της εκπαίδευσης των αφγανικών στρατιωτικών και αστυνομικών δυνάμεων. Ταυτόχρονα ανέπτυξε ένα δικό της δίκτυο ευνοημένων και προσκείμενων στις επιδιώξεις της Αφγανών. Αποχωρώντας από την Καμπούλ, οι Τούρκοι πήραν μαζί τους 40 Αφγανούς πολιτικούς και πολλούς άλλους παράγοντες.

Οι καλές σχέσεις της Τουρκίας τόσο με το Αφγανιστάν όσο και με το Πακιστάν της έδωσαν την ευκαιρία να παρουσιαστεί ως διαμεσολαβητής μεταξύ των εμπόλεμων. Η διάσκεψη της Τουρκίας “Καρδιά της Ασίας”, γνωστή ως “διαδικασία της Κωνσταντινούπολης”, αποτέλεσε διπλωματικό όχημα για την απόπειρα συμφιλίωσης  τα τελευταία χρόνια στο Αφγανιστάν. Το καλό όνομα της Τουρκίας στο Αφγανιστάν είναι χρήσιμο για τις ΗΠΑ μετά την απόσυρσή τους. Η Τουρκία θα απαιτήσει φυσικά ανταλλάγματα.

Η συμμαχία με το Πακιστάν

Ο ρόλος της Τουρκίας στο Αφγανιστάν καθιστά πιο δύσκολες τις σχέσεις της με το Δελχί. Οι συμμαχίες της Τουρκίας αντανακλούσαν διαφορετικούς προσανατολισμούς από αυτούς της Ινδίας μεταπολεμικά. Η εμβάθυνση δε της στρατιωτικής συνεργασίας Τουρκίας-Πακιστάν εξωθούσε την Ινδία στην αντίπερα όχθη. Τα όποια κοινά δεν ήταν αρκετά για να ξεπεραστούν οι στρατηγικές διαφορές μεταξύ των δύο.

Υπήρξαν απόπειρες, κατά τη διάρκεια της θητείας των πρωθυπουργών Rajiv Gandhi και Atal Bihari Vajpayee, η Ινδία να αναπτύξει πιο παραγωγική σχέση με την Τουρκία. Ο ισλαμιστικός διεθνισμός του Ερντογάν, όμως, έστρεψε αποφασιστικά την Τουρκία στην πλευρά του Πακιστάν και σε μεγαλύτερη ανάμειξη στην εκεί περιοχή, γεγονός που βάθυνε το χάσμα με την Ινδία. Το πακιστανικό πρίσμα, μέσα από το οποίο το Δελχί βλέπει την Άγκυρα, το εμπόδισε να εκτιμήσει την αυξανόμενη στρατηγική επιρροή της Τουρκίας. Στις κινήσεις του Ερντογάν για την ηγεσία του ισλαμικού κόσμου περιλαμβάνεται και η θρησκευτική και πολιτιστική προσέγγιση των 600 εκατομμυρίων μουσουλμάνων της ινδικής υπο-ηπείρου.

Υπό τον Ερντογάν, η Άγκυρα υποστήριξε το Ισλαμαμπάντ στη διαμάχη για την περιοχή Τζαμού-Κασμίρ. Το χάσμα βάθυνε το 2019 όταν η Τουρκία απέρριψε τις κατηγορίες των Ινδών ότι το Πακιστάν ήταν υπεύθυνο για μια επίθεση εναντίον των υπηρεσιών ασφαλείας στην πόλη Pulwama που είχε ως αποτέλεσμα 39 νεκρούς. Οι σχέσεις υπέστησαν περαιτέρω φθορά όταν ο Ερντογάν, κατά τη διάρκεια ομιλίας του στη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ, επέκρινε την Ινδία για την κατάργηση του ειδικού καθεστώτος που είχε παραχωρήσει σε Τζαμού και Κασμίρ.

Ο Πακιστανός πρωθυπουργός Ιμράν Χαν υποστήριξε τη φιλοδοξία του Ερντογάν να αρπάξει την ηγεσία του ισλαμικού κόσμου από τη Σαουδική Αραβία. Ο αρχηγός του στρατού του Πακιστάν, στρατηγός Qamar Javed Bajwa χρειάστηκε να παρέμβει για να περιορίσει τη ζημιά στις σχέσεις με την Σαουδική Αραβία, η οποία είναι παραδοσιακά ο μεγαλύτερος οικονομικός υποστηρικτής του Πακιστάν.

Μπαγκλαντές-Ινδία-Πακιστάν

Ο Ερντογάν είχε καταδικάσει τον απαγχονισμό ηγέτη ισλαμιστικής τρομοκρατικής οργάνωσης στο Μπαγκλαντές το 2016. Στο πλαίσιο της στρατηγικής του ευελιξίας, όμως, υποστήριξε το Μπαγκλαντές για την προσφυγική κρίση των Ροχίνγκια και ενισχύει τώρα την εμπορική συνεργασία της Τουρκίας με αυτή τη χώρα. Αυτός είναι επίσης λόγος που δυσαρεστεί το Δελχί. Από την εποχή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, όπου ο Σουλτάνος ήταν και Χαλίφης, η Τουρκία είχε πνευματική απήχηση στους μουσουλμάνους της Νοτίου Ασίας. Η κατάργηση του Χαλιφάτου το 1924 και η δυτικοποίηση της Τουρκίας υπό τον Ατατούρκ την μείωσε, αλλά η πολιτική του Ερντογάν αποσκοπεί στην ανάκτηση αυτής της επιρροής.

Σε πρόσφατη συνέντευξή του ο πρέσβης της Τουρκίας στην Ινδία είπε ότι τα πολιτικά προβλήματα δεν πρέπει να προκαλούν ζημιές στους διπλωματικούς δεσμούς των δύο χωρών. Η πραγματικότητα, όμως, είναι ότι τα στρατηγικά συμφέροντα των δύο κρατών συγκρούονται κι αυτό θα συνεχιστεί και μετά την αποχώρηση του Ερντογάν και του Μόντι από την ηγεσία.

Το τέλος της αμερικανικής παρουσίας στο Αφγανιστάν μειώνει τη σημασία που έχουν προσδώσει οι ΗΠΑ στο Πακιστάν και τις στρέφει προς την Ινδία. Η Ινδία αντιπροσωπεύει κρίσιμο εταίρο στον αυξανόμενο ανταγωνισμό των Αμερικανών με την Κίνα, σε αντίθεση με το Πακιστάν που διατηρεί στενούς δεσμούς με το Πεκίνο. Εάν οι ΗΠΑ απομακρυνθούν από το Πακιστάν, αυτό μάλλον θα προσεγγίσει περισσότερο την Τουρκία.

Συμφωνία για drones

Στη Διεθνή Έκθεση Αμυντικής Βιομηχανίας (IDEF 2021), που πραγματοποιήθηκε προ ημερών στην Κωνσταντινούπολη, η ινδική DCM Shriram Industries υπέγραψε συμφωνία με την τουρκική κατασκευάστρια drones Zyrone Dynamics. Η συμφωνία ανέβασε το μερίδιο της Shriram Industries στη Zyrone Dynamics στο 30%. Η τουρκική εταιρεία παρουσίασε δύο νέα drones με την υψηλότερη ταχύτητα πτήσης στην κατηγορία τους.

Ο Murat Kanber, συνιδρυτής της Zyrone Dynamics, δήλωσε ότι αυτή η συνεργασία δεν αποτελεί μόνο μια μεγάλη επένδυση, αλλά και ένα τεράστιο κανάλι πωλήσεων. Τόνισε ότι και οι δύο πλευρές αναμένουν τη δημιουργία drones και για τη μεταφορά φορτίου. Η ινδική εταιρεία εξασφαλίζει τεχνολογική υποστήριξη από τη Zyrone και θα υποστηρίξει τις πωλήσεις τουρκικών drones στην Ινδία και τον υπόλοιπο κόσμο.

Ινδοί αναλυτές εκτιμούν ότι η Άγκυρα κάνει επίθεση γοητείας προς την Ινδία με σκοπό να μετατοπίσει την προσοχή από τις στρατηγικές αντιθέσεις. Ο μεγαλοϊδεατισμός του Ερντογάν, όμως, δεν είναι βιώσιμος, δεδομένης της οικονομικής ευπάθειας και της αυξανόμενης περιφερειακής αντίδρασης από πολλές χώρες (Ελλάδα, Γαλλία, Αίγυπτος, Σαουδική Αραβία, Εμιράτα και Ινδία).

Πηγές στο Δελχί θεωρούν ότι η πρόσφατη ναυτική άσκηση μεταξύ Ινδίας και Ελλάδας στη Μεσόγειο προσφέρει μια μικρή ένδειξη των δυνατοτήτων της Ινδίας στη γειτονιά της Τουρκίας. Πολλοί Άραβες ηγέτες απορρίπτουν τις πολιτικές Ερντογάν που θυμίζουν οθωμανικό ιμπεριαλισμό. Αποστρέφονται την υποστήριξη που παρέχει στην Μουσουλμανική Αδελφότητα, η οποία επιδιώκει να ανατρέψει κυβερνήσεις στη Μέση Ανατολή.

Οι σχέσεις Ινδίας-Τουρκίας

Υπάρχουν πολλά που μπορεί να κάνει η Ινδία για να ανεβάσει τις μετοχές της στον Αραβικό Κόσμο. Η στενή εμπορική και πολιτική σχέση Ινδίας-Εμιράτων παίζει ρόλο, όπως και οι στενές σχέσεις με το Ισραήλ και με τις άλλες αραβικές χώρες που στήριξαν την πολιτική προσέγγισης με το Ισραήλ. Παρόλα αυτά, ορισμένοι κύκλοι στο Δελχί προκρίνουν ένα άνοιγμα προς την Άγκυρα, λόγω ακριβώς του ρόλου της στο μεταπολεμικό Αφγανιστάν. Γι’ αυτούς τους κύκλους, η τουρκική επιρροή εκεί μετά την έξοδο των ΗΠΑ θεωρείται θετική εξέλιξη.

Από την πλευρά της, η Τουρκία δηλώνει έτοιμη να κοιτάξει πέρα από διαφωνίες και να επιδιώξει καλύτερες σχέσεις με την Ινδία. Ανεξάρτητα από τις τουρκικές απόψεις για το Τζαμού-Κασμίρ και από τους δεσμούς Τουρκίας-Πακιστάν, υπάρχει η άποψη στο Δελχί ότι αυτές οι τουρκικές θέσεις είναι απίθανο να αλλάξουν και άρα η συνεργασία με την Τουρκία πρέπει να επιδιώκεται, όχι να αποφεύγεται.

Αυτό ισχύει ιδιαίτερα στο Αφγανιστάν, όπου η Ινδία έχει διαδραματίσει σημαντικό ρόλο και τώρα φοβάται ότι οι Ταλιμπάν θα επηρεάσουν την περιφερειακή σταθερότητα. Για το σκοπό αυτό, η στενή σχέση της Τουρκίας με το Πακιστάν και η ικανότητά της να μιλά με τους Ταλιμπάν είναι σημαντικός παράγοντας. Για την Ινδία, όπως και για πολλά κράτη, η πακιστανική επιρροή στους Ταλιμπάν προσδίδει στο Ισλαμαμπάντ ένα κρίσιμο ρόλο για οποιαδήποτε διευθέτηση.

Οι επιπτώσεις για την Ελλάδα

Από την άλλη πλευρά, σ’ αυτή τη συγκυρία πληθαίνουν οι φωνές Ινδών αναλυτών και πολιτικών για στενότερη σύνδεση με την Ελλάδα και μάλιστα επειγόντως. Δεν είναι σαφές τί ακριβώς επιθυμεί το Δελχί από την Αθήνα. Γνωρίζοντας, όμως, ότι η όποια συνεννόηση με την Άγκυρα είναι εφήμερη, η Ινδία θέλει να συνδεθεί με στρατηγικούς αντιπάλους της Τουρκίας για να εξισορροπήσει τους όποιους κραδασμούς μπορεί να επιφέρει η τουρκική παρέμβαση στην περιοχή, ιδίως αν η κόντρα με το Ισλαμαμπάντ οξυνθεί.

Η Αθήνα μόνο όφελος μπορεί να έχει από τη σύσφιξη των σχέσεων με το Δελχί, ιδίως έχοντας υπόψη ότι ο άξονας Τουρκίας-Πακιστάν ενισχύεται και στρατιωτικά. Η Ινδία μπορεί να παράσχει αρωγή σε πολλά επίπεδα, εκ των οποίων η διπλωματική πίεση δεν είναι καθόλου αμελητέα. Ο ανερχόμενος ρόλος της στην διεθνή οικονομία και τεχνολογία μπορεί να γίνει εφαλτήριο για συμφωνίες εμπορικού ενδιαφέροντος οι οποίες μπορεί άνετα να επεκταθούν στην αμυντική βιομηχανία.

Η ανταλλαγή πληροφοριών και διευκολύνσεων δεν πρέπει να υποτιμάται. Η εμφάνιση ινδικών πλοίων στην Ελλάδα και ελληνικών στην Ινδία δεν είναι απλά μήνυμα συνεργασίας, είναι και αναβάθμιση της χώρας σε ένα ρόλο πέραν των ορίων της Μεσογείου. Η ελληνική ναυτική παρουσία σηματοδοτεί και έναν άλλο ρόλο στο πλέγμα των Δυτικών στρατηγικών συμφερόντων. Τέλος, η εμβάθυνση των σχέσεων ΗΠΑ-Ινδίας μπορεί να επηρεάσει αρνητικά και τις αμερικανοτουρκικές σχέσεις.