Το αμερικανικό ναυάγιο στο Αφγανιστάν – Η μετάλλαξη των Ταλιμπάν και η Ελλάδα
19/08/2021
Η αποχώρηση των Αμερικανών από το Αφγανιστάν κλείνει οριστικά και ταπεινωτικά γι’ αυτούς τον κύκλο που είχαν ανοίξει το 2001 οι Νεοσυντηρητικοί επί προεδρία Μπους του νεότερου. Οι Ταλιμπάν, εκτός από την κρίση διπλωματικής αξιοπιστίας που προκάλεσαν στις ΗΠΑ, ουσιαστικά τις εκδίωξαν οριστικά από την πλούσια σε ενεργειακούς πόρους Κεντρική Ασία, η οποία, επιπροσθέτως, γεωπολιτικά είναι η καρδιά της Ευρασίας.
Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι οι Αμερικανοί πλέον θα έχουν παρουσία μόνο στην περίμετρο της Ευρασίας, ως παραδοσιακή ναυτική δύναμη. Η Ευρασία περιέρχεται σχεδόν αποκλειστικά στην επιρροή του Πεκίνου και της Μόσχας. Το γεγονός, μάλιστα, ότι –για στρατηγικά ακατανόητους λόγους– η Ουάσινγκτον πιέζει όσο μπορεί τη Ρωσία, έχει ως αποτέλεσμα να την εξωθεί στην αγκαλιά της Κίνας, παρότι οι δύο μεγάλες αυτές χώρες έχουν μεταξύ τους σοβαρές αντιθέσεις.
Αν θέλουμε να δούμε λίγο πιο βαθιά, ο 20ετής πόλεμος στο Αφγανιστάν δεν ήταν ακριβώς μία τρύπα στο νερό, όπως ποιητική αδεία και εγώ έγραψα. Οι Ταλιμπάν του 2021 δεν είναι οι Ταλιμπάν του 2001. Όπως προκύπτει από τις πρώτες δηλώσεις και κινήσεις τους, είναι ένα πρωτίστως ένα εθνικό και δευτερευόντως ένα ισλαμικό κίνημα. Το 2001, όταν φιλοξενούσαν την ηγεσία της Αλ Κάιντα ένοιωθαν πρωτίστως συνιστώσα του διεθνούς ισλαμικού τζιχάντ και δευτερευόντως εθνικό αφγανικό κίνημα.
Οι Ταλιμπάν δικαίωσαν την παράδοση που θέλει το Αφγανιστάν “τάφο των αυτοκρατοριών”. Μετά τους Βρετανούς και τους Σοβιετικούς υποχρέωσαν σε ταπεινωτική αποχώρηση και τους Αμερικανούς. Στα 20 αυτά χρόνια, όμως, συνειδητοποίησαν ότι για να συγκροτήσουν ένα διεθνώς αναγνωρισμένο κράτος με όλα τα προνόμια που αυτό συνεπάγεται, πρέπει να μεταλλαχθούν σε εθνικό κίνημα. Κι αυτό δια της διολισθήσεως έπραξαν.
Πρώτα το raison d’ etat για τους Ταλιμπάν
Αυτό, όμως, προϋποθέτει αφενός ότι πρέπει να κρατήσουν απόσταση από την ισλαμική τρομοκρατία, αφετέρου ότι πρέπει να αποδεχθούν στοιχειωδώς κάποιες αρχές που ισχύουν διεθνώς, όπως π.χ. για τη θέση της γυναίκας και για τα ανθρώπινα δικαιώματα. Μπορεί οι Ταλιμπάν να είναι ακόμα διχασμένοι όσον αφορά τον βαθμό που τελικώς θα αποδεχθούν τα παραπάνω, αλλά είναι εμφανές ότι ο ισλαμικός φονταμενταλισμός κάνει έστω και ένα μικρό βήμα πίσω υπό την πίεση του raison d’ etat, του κρατικού συμφέροντος.
Έτσι εξηγείται ότι οι Ταλιμπάν απέφυγαν τις μαζικές αντεκδικήσεις, όπως συνηθιζόταν στη χώρα τους και συνήθιζαν και οι ίδιοι και έσπευσαν να εξαγγείλουν γενική αμνηστία. Κι από ό,τι φαίνεται υιοθετούν μία ελαστική εκδοχή της σαρίας (ισλαμικός νόμος) και είναι διατεθειμένοι να αναγνωρίσουν τη θέση της γυναίκας. Πρόκειται για υποχωρήσεις σε σύγκριση με τις υπερσυντηρητικές αντιλήψεις τους, αλλά γίνονται με σκοπό να νομιμοποιήσουν διεθνώς το καθεστώς τους και να εξασφαλίσουν την επιβίωσή του.
Αυτός είναι και ο λόγος που πριν καλά-καλά επιστρέψουν στην εξουσία, οι Ταλιμπάν άρχισαν να κινούνται δραστήρια στο διπλωματικό επίπεδο. Άρχισαν επαφές κυρίως με την Κίνα, η οποία ενδιαφέρεται έντονα να βάλει οικονομικά πόδι στο Αφγανιστάν. Όχι μόνο, επειδή αυτό διαθέτει πλούσια αποθέματα ορυκτών, αλλά και επειδή –λόγω γεωγραφίας– κατέχει στρατηγική θέση στο λεγόμενο “Νέο Δρόμο του Μεταξιού”.
Ένας πρόσθετος λόγος είναι ότι το Πεκίνο ανησυχεί από το γεγονός ότι το Αφγανιστάν (με μία “γλώσσα εδάφους βορειοανατολικά) συνορεύει (σε μήκος 80 χλμ) με την αυτόνομη επαρχία της Κίνας, όπου ζει η πολυάριθμη μειονότητα των μουσουλμάνων Ουιγούρων. Το Πεκίνο –με τη βοήθεια και του Πακιστάν– επιδιώκει να προσδέσει οικονομικά στο άρμα του το Αφγανιστάν των Ταλιμπάν. Για να το επιτύχει, η Κίνα θα είναι γενναιόδωρη μαζί τους, υπό την αυστηρή προϋπόθεση, όμως, ότι δεν θα υποστηρίξουν κατ’ ουδένα τρόπο τους ισλαμιστές Ουιγούρους αυτονομιστές.
Το τουρκικό παιχνίδι και η Ελλάδα
Εάν, μάλιστα, κρίνουμε από τα πρώτα σημάδια, οι Ταλιμπάν θα επιβεβαιώσουν και σ’ αυτή την περίπτωση τη μετάλλαξή τους από συνιστώσα του διεθνούς τζιχάντ σε εθνικό αφγανικό κίνημα. Η μετάλλαξη αυτή αφορά την Ελλάδα πολύ περισσότερο από όσο εκ πρώτης όψεως φαίνεται. Όχι μόνο στο επίπεδο του αναπόφευκτου προσφυγικού-μεταναστευτικού κύματος, το οποίο σύντομα θα φθάσει μέσω Τουρκίας στο Αιγαίο και στον Έβρο.
Μας αφορά και στο επίπεδο των γεωπολιτικών επιπτώσεων. Το νεοοθωμανικό καθεστώς Ερντογάν έχει υφάνει παρασκηνιακούς δεσμούς με τους Ταλιμπάν. Σ’ αυτό έπαιξε καθοριστικό ρόλο ο κοινός σουνιτικός παρονομαστής, αλλά και η παρασκηνιακή μεσολάβηση του Πακιστάν. Σ’ αυτούς τους δεσμούς πάτησε ο Ερντογάν όταν πρότεινε στη Δύση να αναλάβουν οι Τούρκοι τον έλεγχο του αεροδρομίου της Καμπούλ.
Η τουρκική διπλωματία, όμως, θα επιχειρήσει να κάνει παιχνίδι πάνω στην ήττα των Αμερικανών. Για την ακρίβεια, θα προσπαθήσει να τους “πουλήσει” ότι θα είναι η γέφυρα ανάμεσα στη Δύση και στους Ταλιμπάν. Επιπροσθέτως, θα τους “πουλήσει” ότι η επιρροή της Άγκυρας στο Αφγανιστάν εξυπηρετεί τα δυτικά συμφέροντα, επειδή εάν δεν ήταν οι Τούρκοι θα ολόκληρο το κενό θα το κάλυπταν οι Κινέζοι.
Ηττημένοι και χωρίς στρατιωτική και πολιτική παρουσία στο Αφγανιστάν, οι Αμερικανοί θα προσπαθήσουν να οικοδομήσουν μία γέφυρα επαφής και συνεννόησης με τους Ταλιμπάν. Το γεγονός ότι διαπραγματεύθηκαν μαζί τους και ουσιαστικά τους παρέδωσαν το Αφγανιστάν, όπως επίσης κι ότι η Ουάσινγκτον μπορεί να παίξει καθοριστικό ρόλο στη διεθνή αναγνώριση του νέου καθεστώτος είναι οπωσδήποτε ένα χαρτί στα χέρια των ΗΠΑ.
Μένει, όμως, να φανεί στην πράξη εάν η ηγεσία των Ταλιμπάν θα ανταποκριθεί και πόσο. Αντιμέτωπη με την αβεβαιότητα, η αμερικανική διπλωματία είναι υποχρεωμένη να στηριχθεί σε τρίτους. Και οι τρίτοι είναι δύο: Το Πακιστάν και η προαναφερθείσα “προσφορά” της Τουρκίας. Εάν, όμως, η Ουάσινγκτον “αγοράσει” την τουρκική “προσφορά” είναι δεδομένο ότι η Άγκυρα, όπως συνηθίζει, θα ζητήσει ανταλλάγματα. Και είναι ακριβώς γι’ αυτό που αυτή η διελκυστίνδα αγγίζει τα ελληνικά εθνικά συμφέροντα.
Ορυκτός πλούτος και αγωγοί
Το Aφγανιστάν είναι βαθιά υπανάπτυκτη χώρα, αν και στα 20 χρόνια που παρέμειναν εκεί οι Αμερικανοί δαπάνησαν εκατοντάδες δισ. δολάρια για να κατασκευάσουν υποδομές και να συγκροτήσουν κρατικό μηχανισμό. Μπορεί λόγω της κραυγαλέας διαφθοράς αυτά τα δισ. να μην έπιασαν πλήρως τόπο, αλλά όλο και κάτι έχει μείνει. Οι Ταλιμπάν, λοιπόν, δεν παραλαμβάνουν “καμένη γη”.
Εκτός αυτού, το Αφγανιστάν έχει δύο πλεονεκτήματα: Πρώτον, είναι πλούσιο σε ορυκτά. Δεύτερον, λόγω της γεωγραφικής θέσης του, έχει μεγάλη στρατηγική σημασία και στο γεωπολιτικό και στο ενεργειακό επίπεδο. Οι πλούσιοι ενεργειακοί πόροι της Κεντρικής Ασίας μπορούν να βρουν διέξοδο προς τη διψασμένη για ενέργεια Κίνα, αλλά χρειάζεται να διοχετευθούν και στις καταναλώτριες χώρες της Δύσης.
Ο παραδοσιακός δρόμος προς την Μαύρη Θάλασσα ελέγχεται από τη Ρωσία και γι’ αυτό η Ουάσιγκτον αναζήτησε εναλλακτική λύση μέσω Αζερμπαϊτζάν, Γεωργίας και Τουρκίας. Η οικονομικά πιο συμφέρουσα οδός για την μεταφορά των ενεργειακών πόρων της Κεντρικής Ασίας προς τις διεθνείς αγορές θα ήταν η κατασκευή αγωγού, που μέσω του Ιράν θα έφερνε το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο της κεντρικής Ασίας στον Ινδικό Ωκεανό. Η λύση αυτή προσέκρουε και προσκρούει στις κακές σχέσεις με την Τεχεράνη.
Υπάρχει και δεύτερη νότια οδός, μέσω του Τουρκμενιστάν, του Αφγανιστάν και του Πακιστάν. Η οδός αυτή θα μπορούσε να λειτουργήσει, εάν το Αφγανιστάν μπορούσε να σταθεροποιηθεί υπό δυτικό έλεγχο, ή να καταστεί διεθνώς αξιόπιστο. Δεν είναι τυχαίο ότι οι Ταλιμπάν έσπευσαν να ανοίξουν τη συζήτηση για κατασκευή αγωγού φυσικού αερίου πριν καλά καλά καθίσουν στις καρέκλες της εξουσίας.
