Το αμερικανικό ναυάγιο στο Αφγανιστάν – Σε δύο βάρκες το Πακιστάν
17/08/2021
Κατά τη διάρκεια του 20ετούς πολέμου στο Αφγανιστάν, οι Ταλιμπάν δεν θα είχαν ίσως αντέξει, εάν δεν είχαν σαν καταφύγιο το Πακιστάν. Όταν πιέζονταν πολύ, οι Ταλιμπάν χωρίζονταν σε ομάδες και έβρισκαν καταφύγιο στις γειτονικές ημιαυτόνομες ορεινές επαρχίες του Πακιστάν (τα αφγανοπακιστανικά σύνορα έχουν μήκος περίπου 2.600 χλμ). Αυτό συνέβη και το καλοκαίρι του 2009 με την συντονισμένη αμερικανική επίθεση στο νότιο Αφγανιστάν. Ένας σημαντικός αριθμός ανταρτών πέρασε στη γειτονική πακιστανική επαρχία Βαλουχιστάν.
Ενώ για τους Ταλιμπάν ουσιαστικά δεν υπήρχαν σύνορα, οι ΝΑΤΟΪκές δυνάμεις δεν μπορούσαν να διασχίσουν τα σύνορα για να μην παραβιάσουν την κυριαρχία του Πακιστάν. Στην πραγματικότητα, η περιοχή εκείνη λειτουργούσε ατύπως ως ενιαίος χώρος, όπως ήταν ιστορικά. Τα σύνορα τα χάραξαν στα τέλη του 19ου αιώνα οι Βρετανοί για να διευκολύνουν την κυριαρχία τους. Είχαν χωρίσει με σύνορα τις φυλές για να μπορούν να τις ελέγχουν καλύτερα.
Μετά από 130 σχεδόν χρόνια, σ’ εκείνες τις περιοχές η ταυτότητα Αφγανός και Πακιστανός είναι μάλλον δευτερεύουσας σημασίας. Πρωτεύουσας σημασίας είναι γενικά η ισλαμική και ειδικά η φυλετική ταυτότητα. Ακριβώς γι’ αυτό τον λόγο, σ’ εκείνες τις επαρχίες του Πακιστάν οι Ταλιμπάν συνήθως δεν αντιμετωπίζονταν από τον πληθυσμό ως ξένοι και πολύ περισσότερο ως εισβολείς. Υπάρχουν, άλλωστε, όχι μόνο Πακιστανοί στις τάξεις των Ταλιμπάν του Αφγανιστάν, αλλά και Ταλιμπάν του Πακιστάν.
Παρά τις συνεχείς και ασφυκτικές αμερικανικές πιέσεις προς το Ισλαμαμπάντ για λήψη δραστικών στρατιωτικών μέτρων, κατά κανόνα οι πακιστανικές αρχές επιδείκνυαν ανοχή έναντι των Ταλιμπάν. Αντιδρούσαν δυναμικά μόνο όταν θίγονταν οι ίδιες, όπως είχε συμβεί με την κατάληψη πακιστανικών περιοχών από τους αντάρτες την άνοιξη του 2009. Στην πραγματικότητα, το πακιστανικό κράτος δεν θεωρούσε ούτε θεωρεί τους Ταλιμπάν εχθρούς. Για δεκαετίες συνεργάζεται στενά μαζί τους. Δεν ήθελε να έλθει σε μετωπική σύγκρουση.
Γι’ αυτό και από νωρίς προωθούσε την έναρξη διαλόγου μεταξύ της Ουάσινγκτον και των λιγότερο φανατικών Ταλιμπάν. Όπως έχουμε ήδη αναφέρει, οι Ταλιμπάν δεν είναι κάτι μονολιθικό. Υπάρχουν και στους κόλπους τους διαφορές και αντιθέσεις. Το Ισλαμαμπάντ δεν είχε, άλλωστε, την πολυτέλεια να έχει μέτωπο μαζί τους. Το κύριο μέτωπο είναι με την Ινδία, λόγω της διένεξης για το Κασμίρ.
Η αντιπαράθεση Ινδίας-Πακιστάν
Σ’ αυτό το μέτωπο είναι παραδοσιακά συγκεντρωμένες οι πακιστανικές ένοπλες δυνάμεις και σ’ αυτή την αντιπαράθεση οι Ταλιμπάν όχι μόνο υποστηρίζουν το εκεί αυτονομιστικό κίνημα που ζητάει την ένωση του Κασμίρ με το Πακιστάν, αλλά και πολλοί εξ αυτών έχουν πολεμήσει ως αντάρτες. Το μέτωπο Ινδίας-Πακιστάν εκ των πραγμάτων διασυνδέεται με το μέτωπο Κίνας-Ινδίας, με την έννοια ότι φέρνει κοντά το Πεκίνο με το Ισλαμαμπάντ. Λόγω του κλιμακούμενου ανταγωνισμού ΗΠΑ-Κίνας, μάλιστα, οι Αμερικανοί πίεζαν για μία συμφωνία Νέου Δελχί και Ισλαμαμπάντ για το Κασμίρ, ελπίζοντας αφενός να απομακρύνουν το Πακιστάν από την Κίνα, αφετέρου να το στρέψουν κατά των Ταλιμπάν.
Αντιθέτως, η ισλαμική τρομοκρατία επιχειρούσε να οξύνει την αντιπαράθεση Πακιστάν-Ινδίας. Η επίθεση ισλαμιστών τρομοκρατών στη Βομβάη (Νοέμβριος 2008), που εγγράφεται ακριβώς σ’ αυτό το πλαίσιο, επανέφερε στο προσκήνιο τις διασυνδέσεις τους με κύκλους των πακιστανικών μυστικών υπηρεσιών. Η χρησιμοποίηση τέτοιων οργανώσεων ειδικά εναντίον της Ινδίας είχε γι’ αυτούς τους πακιστανικούς κύκλους μία εθνική διάσταση, λόγω της διένεξης των δύο χωρών για το Κασμίρ.
Η σχέση του Πακιστάν με τις ΗΠΑ ήταν και παραμένει εξαιρετικά θολή. Μπορεί το Ισλαμαμπάντ να δηλώνει σύμμαχος της Ουάσινγκτον, αλλά ο εγκαθιδρυμένος στους κρατικούς μηχανισμούς και στην κοινωνία του Πακιστάν ισλαμικός φονταμενταλισμός έχει μετατρέψει αυτή τη χώρα σε θερμοκήπιο για τον ισλαμικό φονταμενταλισμό, ακόμα και για την ισλαμική τρομοκρατία. Υπενθυμίζω ότι το Πακιστάν αποτελούσε τμήμα της υπό βρετανική κατοχή μεγάλης Ινδίας. Ως ανεξάρτητο κράτος ιδρύθηκε μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο με την διχοτόμηση της παλιάς Ινδίας για να στεγάσει κρατικά τους μουσουλμάνους της ευρύτερης αυτής περιοχής. Το ανατολικό τμήμα του αποτελεί το σημερινό Μπαγκλαντές.
Το Ισλάμ κρατική ιδεολογία του Πακιστάν
Το γεγονός αυτό έχει σφραγίσει ανεξίτηλα τη διαμόρφωση του Πακιστάν ως κράτος. Το Ισλάμ δεν είναι απλώς η κυρίαρχη θρησκεία. Είναι ο λόγος ίδρυσης, η κρατική ιδεολογία και η ταυτότητα αυτού του λαού. Η βαθύτατα ισλαμική αυτή χώρα μόνο στο επίπεδο της κορυφής είναι σύμμαχος των ΗΠΑ. Κι αυτό για λόγους γεωπολιτικής σκοπιμότητας κι όχι για λόγους ιδεολογικούς ή πολιτισμικούς. Η αντίφαση αυτή παράγει μία πολιτική ρευστότητα και αστάθεια, η οποία ενισχύεται και από το γεγονός ότι σε περιοχές του Πακιστάν υπάρχουν ενεργά αυτονομιστικά κινήματα. Όλα αυτά αποκτούν ιδιαιτέρως επικίνδυνο χαρακτήρα, δεδομένου ότι το Πακιστάν διαθέτει πυρηνικά όπλα, τα οποία, μάλιστα, έχουν γίνει στόχος τρομοκρατικών επιθέσεων.
Η Ουάσιγκτον τρέμει στην ιδέα αποσταθεροποίησης του Πακιστάν και διολίσθησής του στον έλεγχο φανατικών ισλαμιστών, που έτσι κι αλλιώς βρίσκονται σε μεγάλους αριθμούς και στις μυστικές υπηρεσίες και στις ένοπλες δυνάμεις και στην κρατική γραφειοκρατία. Υπενθυμίζουμε ότι η φιλοδυτική πρωθυπουργός Μπεναζίρ Μπούτο (κόρη του πρωθυπουργού Ζούλφικαρ Άλι Μπούτο) είχε δολοφονηθεί τον Δεκέμβριο 2007 από ισλαμιστές τρομοκράτες.
Μπορεί η εκστρατεία στο Αφγανιστάν να πραγματοποιήθηκε στο όνομα του πολέμου εναντίον της τρομοκρατίας, αλλά είχε και κλασικές γεωπολιτικές παραμέτρους. Για πρώτη φορά, οι Αμερικανοί βρέθηκαν δίπλα στις πρώην σοβιετικές Δημοκρατίες της Κεντρικής Ασίας, που είναι το κέντρο της ασιατικής σκακιέρας και επιπλέον είναι πλούσιες σε ενεργειακά κοιτάσματα. Τα κράτη αυτά μπορεί να έγιναν ανεξάρτητα με την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης, αλλά ουσιαστικά διατήρησαν τους στενούς δεσμούς τους με την Μόσχα. Για την ακρίβεια παρέμειναν στη σφαίρα επιρροής της.
Η Κεντρική Ασία
Στη δεκαετία του 1990, η Ουάσιγκτον είχε αποπειραθεί να διεισδύσει σ’ αυτή την περιοχή αρχικά μέσω της Τουρκίας, η οποία έχει φυλετικές και γλωσσικές συγγένειες με ορισμένες από τις εθνότητες της Kεντρικής Aσίας. Ήταν η εποχή που ο Tουργκούτ Oζάλ δήλωνε ότι η η ζώνη επιρροής της χώρας του θα αρχίζει από την Aδριατική και θα τελειώνει στο Σινικό Τείχος! Παρ’ όλες εκείνες τις μεγαλοστομίες, όμως, η Άγκυρα, αν και οικοδόμησε κάποιες σχέσεις επιρροής, δεν κατάφερε ποτέ να πραγματοποιήσει το αυτοκρατορικό όνειρό της.
Τόσο η Ρωσία όσο και η Κίνα στήριξαν τον πόλεμο εναντίον της ισλαμικής τρομοκρατίας, επειδή ήθελαν να αντιταχθούν ενεργά σ’ ένα φαινόμενο, που υπερβαίνει κατά πολύ ακόμα και τις ακραίες πρακτικές του γεωπολιτικού ανταγωνισμού. Εκτός αυτού, έχουν και τα δικά τους αγκάθια. Η Ρωσία ενεπλάκη για χρόνια σ’ έναν αδυσώπητο πόλεμο στην Τσετσενία και έχει υποστεί τυφλές τρομοκρατικές επιθέσεις από φανατικούς ισλαμιστές Τσετσένους.
Η Κίνα είναι αντιμέτωπη με το χρόνιο αλυτρωτισμό της τουρκογενούς ισλαμικής μειονότητας των Ουιγούρων, που κατοικεί στις βορειοδυτικές επαρχίες της. Το καλοκαίρι του 2009 αυτή η εστία έντασης απέδειξε ότι είναι ενεργή. Ξέσπασαν διαδηλώσεις, που κατεστάλησαν από τις κινεζικές αρχές. Η Μόσχα και το Πεκίνο θεωρούσαν ότι η βοήθεια που είχαν προσφέρει το 2001 στους Αμερικανούς θα τους εξασφάλιζε ελευθερία δράσης και στα δικά τους προαναφερθέντα μέτωπα. Δεν θα δέχονταν, δηλαδή, πολιτικές πιέσεις από τη Δύση για παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Αυτό, όμως, μόνο εν μέρει συνέβη.
