Το διπλό παιχνίδι του Τραμπ στην Ουκρανία

Τι έχει αλλάξει στην πολιτική Μπάιντεν: Βασικός στόχος της προηγούμενης αμερικανικής διοίκησης ήταν η ρήξη Ευρώπης-Ρωσίας. Αυτό επιτεύχθηκε ανεξάρτητα από τις ανεπιθύμητες επιπλοκές της ρωσο-ουκρανικής σύγκρουσης και αντοχής της Ρωσίας, και είναι η σημαντικότερη μοναδιαία γεωπολιτική αλλαγή των τελευταίων ετών

Η επαναπροσέγγιση ΗΠΑ-Ρωσίας δεν συνεπάγεται αποκατάσταση των σχέσεων Ευρώπης-Ρωσίας. Στην παρούσα φάση δεν το θέλει η Ευρώπη που στρατιωτικοποιείται και μακροπρόθεσμα δεν είναι προς το συμφέρον ούτε των ΗΠΑ του Τραμπ. Αν το σχήμα – που θέλει τις ΗΠΑ σε μπαϊπάς συνεννόηση με τη Ρωσία, την Ευρώπη αποκομμένη από τη Ρωσία, τη Ρωσία να απομακρύνεται από την Κίνα, τις ΗΠΑ να αποχωρούν στρατιωτικά από Ευρώπη και την Ευρώπη να ακολουθεί τις ΗΠΑ στη σύγκρουση με Κίνα- έχει πιθανότητες πραγματοποίησης, είναι μια άλλη συζήτηση.

Το επιτελείο Τραμπ έχει υποσχεθεί στο Κρεμλίνο τρεις πολύ ουσιώδεις απαιτήσεις του τελευταίου: αναγνώριση της εδαφικής πραγματικότητας, ίσως και περισσότερο από αυτό, απόρριψη της ένταξης της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ ή άλλων αμερικανικών εγγυήσεων ασφαλείας, και άρση κάποιων αμερικανικών κυρώσεων.

Οι άκομψες αναφορές Γουίτκοφ στα «δημοψηφίσματα στις ρωσόφωνες περιοχές όπου η συντριπτική πλειοψηφία δείχνει ότι επιθυμεί να βρίσκεται κάτω στη Ρωσία», δηλώσεις που εξόργισαν το Κίεβο, δεν αφήνουν καμιά αμφιβολία ούτε για το πρώτο. Χωρίς αυτές τις διαβεβαιώσεις η στάση του Κρεμλίνου δεν θα ήταν τόσο φιλική προς τις ΗΠΑ, και ο Τραμπ δεν θα ήταν τόσο αισιόδοξος για τον χειρισμό της σύγκρουσης, θεωρώντας ότι αυτά αρκούν για να έχει τη Μόσχα μαζί του σε κάθε χειρισμό. Αλλά δεν αρκούν.

Τι δεν έχει συμφωνηθεί

Πρώτον, δεν φαίνεται να έχει συμφωνηθεί οδικός χάρτης επίτευξης των παραπάνω συμφωνηθέντων μεταξύ Ουάσιγκτον και Μόσχας. Ο επικεφαλής της ρωσικής αντιπροσωπείας στο Ριάντ στις πρόσφατες διαπραγματεύσεις για τη Μαύρη Θάλασσα δήλωσε αργότερα ότι οι Αμερικανοί έκαναν αρχικά «προτάσεις που ήταν απαράδεκτες για τη Ρωσία. Οι συνομιλίες δεν έχουν οδηγήσει ακόμη σε σημαντική πρόοδο». Προσθέτοντας το πιο σημαντικό: «θα ήταν αφελές να περιμένουμε σημαντική πρόοδο».

Δεύτερον, σε ότι αφορά την ευρύτερη γεωπολιτική συνεννόηση, πέραν της σύγκρουσης στην Ουκρανία, δεν φαίνεται να υπάρχει μεταξύ Ουάσιγκτον και Μόσχας τίποτε άλλο από έκφραση προθέσεων και κινήσεις καλής θέλησης, αλλά χωρίς δεσμεύσεις. Η έλλειψη ευρύτερων συμφωνιών υποχρεώνει τη Ρωσία να απαιτεί συγκεκριμένες παραχωρήσεις από τις ΗΠΑ στο πεδίο της Ουκρανίας πέρα από λόγια, όσο κι αν η ίδια είναι διατεθειμένη (και είναι) για δικές της παραχωρήσεις εν όψει μιας ευρύτερης συνεννόησης με τις ΗΠΑ.

Σημειώναμε ότι η Μόσχα «δεν μπορεί να δεχτεί την πρόταση εκεχειρίας ως έχει, αν δηλαδή δεν συνοδεύεται από άλλες άτυπες συμφωνίες άγνωστες σε εμάς». Όπως είναι πλέον σχεδόν βέβαιο τέτοιες συμφωνίες, είτε για το οδικό χάρτη είτε για τα ευρύτερα, απλώς δεν υπήρχαν, και η Μόσχα «χαιρέτησε» μεν την πρόταση εκεχειρίας ευγενικά, όπως ήταν αναμενόμενο, αλλά ουσιαστικά δεν αποδέχτηκε την πρόταση εκεχειρίας ως είχε, επιδιώκοντας επιπλέον κινήσεις από την Ουάσιγκτον ή τη Δύση, όπως θα ήταν πχ η άρση κάποιων κυρώσεων.

Συμφωνία για ορυκτά και εκεχειρία

Την ίδια στιγμή που αποδέχεται ουσιώδεις απαιτήσεις της Μόσχα αλλάζοντας άρδην το παιχνίδι, αυτό που ανοιχτά επιδιώκει η Ουάσιγκτον διπλωματικά εδώ και δυο μήνες είναι δυο άλλα «παράταιρα» πράγματα: μια λεόντεια συμφωνία για πλουτοπαραγωγικούς πόρους με το Κίεβο που γίνεται όλο κι πιο γκροτέσκα, και μια συνολική εκεχειρία στο μέτωπο της Ουκρανίας. Το πρώτο δεν σχετίζεται με τη Ρωσία ενώ το δεύτερο της προκαλεί ανησυχίες.

Η συμφωνία για τα ορυκτά πέραν του οφέλους αποσκοπεί στον αμερικανικό έλεγχο της δυτικής Ουκρανίας έναντι της Κίνας και κυρίως της Ευρώπης. Είναι χαρακτηριστικό ότι αυτοί που αντιδρούν περισσότερο είναι ευρωπαίοι αξιωματούχοι, με πιο πρόσφατη την ανησυχία της Μπέρμποκ στο Κίεβο ότι η συμφωνία πρέπει να είναι σύννομη με το Ευρωπαϊκό Δίκαιο (προφανώς όλα τα άλλα που συμβαίνουν στην Ουκρανία είναι πολύ σύννομα…).

Η δε εκεχειρία εξελίσσεται σε περιπλοκή από μόνη της, με δεδομένες τρεις αντικρουόμενες επιδιώξεις ΗΠΑ, Ευρώπης και Ρωσίας. Ευρώπη και Ζελένσκι γαντζώθηκαν από την εκεχειρία, κατηγορώντας τον Πούτιν ότι την αρνείται (δεν έχουν άδικο) και καλώντας τον Τραμπ να τιμωρήσει για αυτό τη Ρωσία. Βασικός τους στόχος είναι να σαμποτάρουν οποιαδήποτε επίλυση με όρους συμφωνίας ΗΠΑ-Ρωσίας σε βάρος της Ουκρανίας και της Ευρώπης. Στην χειρότερη περίπτωση αν δεν καταφέρουν να κρατήσουν τις ΗΠΑ εμπλεκόμενες στην ουκρανική σύγκρουση, επιδιώκουν ένα «πάγωμα» που θα επέτρεπε στην Ευρώπη να είναι παρούσα.
Η Ρωσία θα μπορούσε να αποδεχτεί την εκεχειρία αν έχει εγγυήσεις ότι θα οδηγήσει στα συμφωνηθέντα με Τραμπ αλλά δεν φαίνεται να έχει.

Το «πυρηνικό όπλο» των ΗΠΑ απέναντι σε Ζελένσκι ήταν το κυριότερο σημείο της ατυχούς συνάντησης στο Οβάλ Γραφείο, όταν ο Τραμπ του είπε μπροστά στις κάμερες «δεν έχεις τα χαρτιά, τα χαρτιά τα έχουμε εμείς». Με απλά λόγια η σκληρή στάση προς τη Ρωσία που προβάλει η ουκρανική ηγεσία στηρίζεται ολοκληρωτικά στην αμερικανική στήριξη. Οι ΗΠΑ έχουν την περίεργη ιδιότητα να είναι ταυτόχρονα «ενδιάμεσοι» διαπραγματευτές Μόσχας-Κιέβου και ταυτόχρονα να διατηρούν τις κυρώσεις προς τη Ρωσία και να παρέχουν στην Ουκρανία στρατιωτική στήριξη που χωρίς αυτήν (αν συμπεριλάβουμε πληροφορίες και το Starlink του Μασκ) ο ουκρανικός στρατός δεν θα άντεχε ούτε μια εβδομάδα.

Η προσωρινή διακοπή της αμερικανικής βοήθειας μετά το επεισόδιο στο Λευκό Οίκο στόχευε τις αντιδράσεις των ευρωπαίων και τη «συμμαχία των προθύμων» όπως και τον απείθαρχο Ζελένσκι, δεν ήταν κίνηση καλής θέλησης προς τη Μόσχα. Ήθελε απλώς να δείξει ποιος είναι το αφεντικό στη «δική του» πλευρά. Η άρση της διακοπής λίγες μέρες αργότερα με το ναι Ζελένσκι στη συμφωνία για τα ορυκτά και στην εκεχειρία στις διαπραγματεύσεις της Σαουδικής Αραβίας, χωρίς ανοιχτές δεσμεύσεις από το Κίεβο για την ειρηνευτική συμφωνία μετά την εκεχειρία, επανέφερε πρακτικά τα πράγματα για τη Μόσχα περίπου εκεί που ήταν πριν την έναρξη των τριγωνικών συνομιλιών.

Το παιχνίδι Τραμπ

Αν μοναδικός στόχος του Τραμπ στο ουκρανικό ήταν η επιβολή λύσης στο Κίεβο έχει το «πυρηνικό όπλο» να το κάνει. Δεν θα επεδίωκε εκεχειρία αλλά διαπραγματεύσεις και επίλυση άμεσα. Όμως η στόχευση του Τραμπ είναι διπλή. Δεν επιθυμεί μόνο μια ρύθμιση μεταξύ ΗΠΑ και Ρωσίας. Επιδιώκει μια νέα «ειρηνική» ισορροπία στην ανατολική Ευρώπη μεταξύ μιας ενισχυμένης στρατιωτικά Ευρώπης και της Ρωσίας, όσο θα μειώνεται η αμερικανική στρατιωτική παρουσία, τουλάχιστον από τη δυτική Ευρώπη.

Δεν επιθυμεί μια Ευρώπη που θα μείνει εκτός της νέας ρύθμισης, ίσα-ίσα επιθυμεί μια Ευρώπη (όχι ενωμένη αλλά) ισχυρή στα ανατολικά ως παράγοντα ισορροπίας, ακόμη καλύτερα αν διαιτητής σε αυτή την ισορροπία είναι οι ΗΠΑ. Υπόσχεται στη Ρωσία ορισμένα από όσα επιδιώκει με τον πόλεμο γιατί δεν μπορεί να γίνει αλλιώς και γιατί έχει και άλλα να συμφωνήσει μαζί της προοπτικά. Δεν θα αφήσει την Ευρώπη να του χαλάσει το σχέδιο και ταυτόχρονα μόνο με κάποιου είδους συμμετοχή της στη διαμόρφωση της αυριανής Ουκρανίας και συσχετισμούς στην ανατολική Ευρώπη θα ευοδωθεί το σχέδιο.

Μετά τη συνάντηση με Μακρόν ο Τραμπ εξέφρασε τη βεβαιότητα ότι ο Πούτιν θα δεχόταν ευρωπαϊκές δυνάμεις στην Ουκρανία πριν διαψευστεί κατηγορηματικά από τη Μόσχα. Παρεξήγησε ο Τραμπ; Ανέμενε η Μόσχα την Ευρώπη να ευθυγραμμιστεί με τη νέα αμερικανική πολιτική και διαψεύστηκε; Σε κάθε περίπτωση δεν είναι επιδίωξη των ΗΠΑ να απουσιάζει η Ευρώπη από την αυριανή Ουκρανία, ιδιαίτερα αν ελέγχουν την κατάσταση, ίσως και από κοινού με τη Μόσχα.

Είναι όμως απαίτηση της Ρωσίας να μην υπάρξει δυτική στρατιωτική παρουσία, απαίτηση που η Ουάσιγκτον προς το παρόν ούτε απορρίπτει ούτε αποδέχεται. Η τελευταία αφήνει για την ώρα τους μεν Ρώσους να απειλούν τους Ευρωπαίους ότι αν τολμήσουν «ειρηνευτικές δυνάμεις» θα γίνουν στόχος, τη δε θλιβερή Ευρώπη να κομπάζει ότι θα το κάνει αλλά αποκλείει «boots on the ground» χωρίς αμερικανικές εγγυήσεις και διαπιστώνει ότι δεν διαθέτει καν επαρκείς δυνάμεις. Την ίδια στιγμή η Ευρώπη επιμένει να στηρίζει το Ζελένσκι ή να αρνείται τους ρωσικούς όρους της εκεχειρίας στη Μαύρη Θάλασσα στην κατεύθυνση όχι μόνο να μην «περάσει της Μόσχας» αλλά να μην ευοδωθεί συνολικά το σχέδιο Τραμπ γιατί μοιραία υποβαθμίζεται η ίδια.

Πώς θα εξελιχθεί το διπλό παιχνίδι Τραμπ και οι τρεις αντικρουόμενες επιδιώξεις; Οι σοκαριστικά μηδαμινές διεθνείς αντιδράσεις στους βομβαρδισμούς της Υεμένης και στη νέα εγκληματική επίθεση στη Γάζα με την έγκριση Τραμπ, επιβεβαιώνουν ότι τελευταίος διαθέτει ισχυρό διεθνή συσχετισμό να προχωρήσει στις αλλαγές της αμερικανικής πολιτικής. Και η Ρωσία παραμένει σε θέση ισχύος στην Ουκρανία να αρνηθεί επιλογές οπισθοχώρησης από το συσχετισμό που κατάφερε να φτάσει με μεγάλο κόστος και προς έκπληξη της Δύσης.