Το δυσεπίλυτο πρόβλημα του Πακιστάν

του Γιώργου Λυκοκάπη  – 

«Σήμερα μπορούμε να επιβεβαιώσουμε ότι αναστέλλουμε τη χορήγηση στρατιωτικής οικονομικής βοήθειας στο Πακιστάν, έως ότου η πακιστανική κυβέρνηση λάβει αποφασιστική δράση ενάντια σε οργανώσεις, μεταξύ των οποίων οι Αφγανοί Ταλιμπάν και το δίκτυο Χακάνι.” Η βαρυσήμαντη ανακοίνωση ήρθε από τα χείλη της Χέδερ Νάουερτ, την επικεφαλής του Στέϊτ Ντιπάρτμεντ. Με ένα ιδιαίτερα αυστηρό μήνυμα στο twitter ο Ντόναλντ Τραμπ είχε προαναγγείλει την συγκεκριμένη απόφαση.

Ο Αμερικανός πρόεδρος σημείωνε σε ιδιαίτερα σκληρό ύφος πως “το Πακιστάν παρέχει καταφύγιο σε τρομοκράτες του Αφγανιστάν εδώ και χρόνια, αντιμετωπίζοντας τους ηγέτες των ΗΠΑ ως ηλίθιους“. Η πρεσβευτής των ΗΠΑ στον ΟΗΕ Νίκι Χέιλι έδωσε τον πιο εύστοχο χαρακτηρισμό στην πολιτική που ασκείται εδώ και χρόνια από το Ισλαμαμπάντ. Μίλησε για “διπλό παιχνίδι” του Πακιστάν με τις ακραίες ισλαμικές οργανώσεις της περιοχής.

Είναι το δεύτερο σουνιτικό κράτος, μετά το εμιράτο του Κατάρ, που κατηγορείται ευθέως από τον Ντόναλντ Τραμπ ως “υποστηρικτής της τρομοκρατίας”. Το Πακιστάν υπήρξε παραδοσιακός σύμμαχος των ΗΠΑ εδώ και δεκαετίες, σε αντίθεση με την Ινδία που θεωρούνταν “συνοδοιπόρος” των Σοβιετικών. Ιδρύθηκε ως ανεξάρτητο κράτος από τους μουσουλμανικούς πληθυσμούς της Ινδίας το 1947, σε καθαρά θρησκευτική βάση.

Η ακραία ισλαμοποίηση στο Πακιστάν ξεκίνησε από την χούντα του στρατηγού Ζία ουλ Χακ που κατέλαβε πραξικοπηματικά την εξουσία το 1979. Πηγή έμπνευσης για το σύνταγμα της χώρας ήταν η Σαρία. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η αυστηρή ποινικοποίηση της βλασφημίας κατά του Μωάμεθ, που προχώρησε το στρατιωτικό καθεστώς του Ζία.

Ισλαμικά σχολεία, οι “μεντρεσέδες”, ιδρύθηκαν σε όλη την αχανέστατη επικράτεια της χώρας, με αμέτρητους νέους να προσηλυτίζονται στις πιο ακραίες διδαχές του Ισλάμ. Σύμβουλος του δικτάτορα Ζία ήταν ο ισλαμιστής θεολόγος Μαουντούντι. Μαζί με τον Αιγύπτιο Σαγίντ Κουτμπ θεωρείται ο θεμελιωτής του “επαναστατικού”, σουνιτικού Ισλάμ. Οι μυστικές υπηρεσίες του Πακιστάν, οι διαβόητες ISI, μαζί με την CIA και τα “πετρελαιοδολλάρια” των Σαουδαράβων ήταν αυτές που οργάνωσαν τις στρατιές των μουτζαχεντίν στο Αφγανιστάν, εναντίον των σοβιετικών δυνάμεων κατοχής.

Το πανίσχυρο σύμπλεγμα

Ενώ οι Αμερικανοί εγκατέλειψαν το Αφγανιστάν μετά την αποχώρηση των σοβιετικών το 1989, το Πακιστάν συνέχισε να ασκεί επιρροή στα εσωτερικά του. Ήταν οι μυστικές υπηρεσίες του Ισλαμαμπάντ που συνέβαλαν την δεκαετία του ’90 στην δημιουργία του κινήματος των Ταλιμπάν.

Οι οργανώσεις των παλιών μουτζαχεντίν είχαν εμπλακεί σε έναν αιματηρό εμφύλιο για την κατάκτηση της εξουσίας. Οι περισσότεροι από αυτούς είχαν χάσει την υποστήριξη του Πακιστάν, μιας και είχαν εκφυλιστεί σε αιμοσταγείς λήσταρχους. Ο στρατηγός Ζία δημιούργησε ένα δαιδαλώδες σύμπλεγμα που ασκεί την πραγματική εξουσία στο Πακιστάν ακόμα και μετά τον μυστηριώδη θάνατο του δικτάτορα το 1989. Ήταν αυτό το σύμπλεγμα που στήριξε τους Ταλιμπάν και τους στηρίζει ακόμα και σήμερα.

Αποτελείται από τον στρατό, τις μυστικές υπηρεσίες ISI και τις ισλαμικές οργανώσεις του Πακιστάν. Έχει τέτοια δύναμη, που στην κυριολεξία μπορεί και ανεβοκατεβάζει κυβερνήσεις. Ασκεί την εξουσία από το παρασκήνιο, οι εκλεγμένες κυβερνήσεις της χώρας είναι μαριονέτες του. Απόδειξη της ισχύος του είναι τα αιματηρά επεισόδια που σημειώθηκαν τον περασμένο Νοέμβριο στο Ισλαμαμπάντ.

Τα Πακιστάν βρέθηκε στα πρόθυρα γενικευμένης εξέγερσης φανατικών ισλαμιστών, που είχαν οργανώσει βίαιες διαδηλώσεις κατηγορώντας τον υπουργό δικαιοσύνης για “βλασφημία”. Η αστυνομία έχασε γρήγορα τον έλεγχο, με την κυβέρνηση έντρομη να ζητάει την επέμβαση του στρατού.

Ο στρατός όμως έμεινε στους στρατώνες του. Σε ανακοίνωση του το Γενικό Επιτελείο δήλωσε πως “η κρίση πρέπει να επιλυθεί ειρηνικά“, ενώ είχαν χάσει ήδη την ζωή τους αρκετοί αστυνομικοί από επιθέσεις ισλαμιστών. Το μήνυμα ελήφθη για την κυβέρνηση του Πακιστάν και ο υπουργός δικαιοσύνης απομακρύνθηκε με συνοπτικές διαδικασίες.

Διπλό παιχνίδι

Οι εκκοσμικευμένες θεωρίες του εθνικισμού και του σοσιαλισμού δεν είχαν ποτέ την παραμικρή επιρροή στους αξιωματικούς του πακιστανικού στρατού, σε αντίθεση με τους αξιωματικούς των αραβικών ενόπλων δυνάμεων. Το “διπλό παιχνίδι” του Πακιστάν με τις ακραίες ισλαμικές οργανώσεις δεν είναι απλά ένας τυχοδιωκτισμός, όπως ήταν η στάση του Τούρκου προέδρου Ερντογάν έναντι του ISIS, τα πρώτα χρόνια του εμφυλίου πολέμου στην Συρία.

Οι ισλαμιστές είναι πολύτιμοι σύμμαχοι του στρατού έναντι του μεγαλύτερου εχθρού του Πακιστάν, της γειτονικής Ινδίας. “Μήλο της έριδος” μεταξύ των δύο χωρών είναι η κοιλάδα του Κασμίρ. Για το Νέο Δελχί είναι “τμήμα της Ινδίας”, για το Καράτσι είναι “αμφισβητούμενη περιοχή”, μιας και το 60% του πληθυσμού του Κασμίρ είναι μουσουλμάνοι. Κοινό μυστικό είναι ότι η ISI στρατολογεί φανατικούς ισλαμιστές τους οποίους αποστέλλει στο μέτωπο του Κασμίρ, με την ανοχή του πακιστανικού στρατού.

Όταν ο πρωθυπουργός του Πακιστάν Ναουάζ Σαρίφ είχε διατάξει την απομάκρυνση των ισλαμικών παραστρατιωτικών οργανώσεων από το Κασμίρ, στο πλαίσια της εξομάλυνσης των σχέσεων της χώρας του με την Ινδία, υπέγραψε το τέλος της κυβέρνησης του. Ανατράπηκε με αναίμακτο πραξικόπημα του στρατού τον Οκτώβριο του 1999, υπό τον Περβέζ Μουσάραφ.

Ο Σαρίφ επέστρεψε στην πρωθυπουργία μετά την πτώση του Μουσάραφ, αλλά αποπέμφηκε ξανά το καλοκαίρι του 2017. Το Ανώτατο Δικαστήριο του Πακιστάν απήγγειλε εις βάρος του κατηγορίες για “διαφθορά”. Η διαφθορά είναι γενικευμένο φαινόμενο στο πολιτικό προσωπικό του Πακιστάν, διεφθαρμένος δεν ήταν μόνο ο Σαρίφ.

Βαθύ κράτος

Οι πραγματικοί λόγοι πρέπει να σχετίζονται με τις θαραλλέες προσπάθειες της κυβέρνησής του για την επίτευξη ειρήνης με την Ινδία. Μόλις όμως ο εκλεγμένος πρωθυπουργός κατάλαβε τι τον περιμένει υπέβαλλε άμεσα την παραίτηση του. Ο Σαρίφ δεν είχε την δύναμη να συγκρουστεί με το “βαθύ κράτος” που προαναφέραμε.

Το “βαθύ κράτος” του Πακιστάν υποστηρίζει τις ακραίες, ισλαμικές οργανώσεις που θεωρεί πως μπορεί να αξιοποιήσει στην αντιπαράθεσή του με την Ινδία. Μία από αυτές είναι το δίκτυο Χακάνι, που δραστηριοποιείται στα σύνορα Πακιστάν-Αφγανιστάν.

Είναι υπεύθυνο για μία σειρά αιματηρών επιθέσεων εις βάρος των αμερικανικών δυνάμεων στο Αφγανιστάν, με πιο χαρακτηριστική από αυτές την επίθεση εναντίον της αμερικανικής πρεσβείας της Καμπούλ τον Σεπτέβριο του 2011. Ανώτατοι αξιωματικοί του αμερικανικού στρατού αποκαλούσαν από τότε το δίκτυο Χακάνι, “παράρτημα της ISI και των ενόπλων δυνάμεων του Πακιστάν”.

Το Πακιστάν συνέβαλε στην εξάθρωση της Αλ Καϊντα, γιατί η συγκεκριμένη τρομοκρατική οργάνωση δεν εξυπηρετούσε τους στόχους του “βαθέως κράτους” της χώρας. Ο πακιστανικός στρατός δεν επιδιώκει την ανατροπή των διεφθαρμένων, αραβικών κυβέρνησεων, όπως ο Οσάμα Μπιν Λάντεν. Είναι ξεκάθαρο πως η δράση του Σαουδάραβα τρομοκράτη είχε φέρει το Πακιστάν σε ιδιαίτερα δύσκολη θέση. Δεν μοιάζει τυχαίο ότι ο Οσάμα Μπιν Λάντεν εκτελέστηκε από Αμερικανούς πεζοναύτες σε μία έπαυλη που γειτνίαζε με μία πακιστανική στρατιωτική βάση.

Ανίσχυρος ο Τραμπ

Ο Ντόναλντ Τραμπ σε διάγγελμα του τον περασμένο Αύγουστο ανακοίνωσε την απόφαση του να στείλει επιπλεόν αμερικανικές, στρατιωτικές δυνάμεις στο Αφγανιστάν. Σε αυτό το διάγγελμα είχε εξαπολύσει για πρώτη φορά σκληρή επίθεση εναντίον του Πακιστάν για το “διπλό παιχνίδι” που παίζει διαχρονικά με τις ισλαμικές ομάδες. Η κλιμάκωση της βίας στο Αφγανιστάν που σημειώθηκε τις προηγούμενες μέρες οδήγησε τον Αμερικανό πρόεδρο στην αναστολή της οικονομικής βοήθειας στο Ισλαμαμπάντ.

Το “βαθύ κράτος” του Πακιστάν αν είναι να επιλέξει μεταξύ των Αμερικανικών δολαριών και των φανατικών του Ισλάμ, θα προτιμήσει τους δεύτερους. Δεν πρόκειται ποτέ να εγκαταλείψουν τους Ταλιμπάν, οι οποίοι είναι σουνίτες Παστούν, όπως και η πλειοψηφία των αξιωματικών του πακιστανικού στρατού.

Από την στιγμή που οι Ταλιμπάν δεν οργανώνουν επιθέσεις στο εξωτερικό, όπως ο ISIS, θα εξακολουθήσουν να έχουν την υποστήριξη του πακιστανικού στρατού. Οι Ταλιμπάν ελέγχουν την συντριπτική επικράτεια του Αφγανιστάν, οι εκλεκτοί των Αμερικάνών είναι οχυρωμένοι στην πρωτεύουσα Καμπούλ.

Ηθικός αυτουργός

Η απόφαση του Ντόναλντ Τραμπ είναι σωστή, δεν είναι δυνατόν η Αμερική να συνεχίσει να χρηματοδοτεί ένα κράτος που είναι ηθικός αυτουργός για αιματηρές επιθέσεις εις βάρος Αμερικανών στρατιωτών. Το πρόβλημα για τον Αμερικανό πρόεδρο είναι πως δεν θα καταφέρει να σπάσει το “τρομοκρατικό σύμπλεγμα” που εξουσιάζει το Πακιστάν.

Το Πακιστάν έχει άριστες σχέσεις με την Τουρκία και την Κίνα, είναι βέβαιο πως θα σπεύσουν να καλύψουν το κενό που άφησε η περικοπή της Αμερικανικής βοήθειας. Σε στρατιωτικό επίπεδο οι ΗΠΑ δεν μπορούν να κάνουν πολλά για να απειλήσουν το Πακιστάν, μία αχανέστατη χώρα εκατομμυρίων μουσουλμάνων, που κατέχει ατομικά όπλα.

Το “τρομοκρατικό σύμπλεγμα” ασκεί την εξουσία εδώ και δεκαετίες, δεν πρόκειται να την εγκαταλείψει επειδή θα στερηθεί μία χούφτα εκατομμύρια δολλάρια. Ο Ντόναλντ Τραμπ ίσως αναγκαστεί να διαπραγματευτεί μελλοντικά με τμήμα των Ταλιμπάν στο Αφγανιστάν, για μην εγκλωβιστεί στο αδιέξοδο που δημιούργησαν οι προκάτοχοι του. Στο κάτω κάτω αυτή ήταν μία βασική προεκλογική του υπόσχεση.