Το εσωτερικό καρκίνωμα της Ουκρανίας…

Η ακροδεξιά εμφανίστηκε στο προσκήνιο στην Ουκρανία το 2014, όταν πρωτοστάτησε στην καθαίρεση του φιλορώσου προέδρου Γιανουκόβιτς. Η Ρωσία απάντησε, προσαρτώντας την Κριμαία και υποστηρίζοντας τους αυτονομιστές στην ανατολική Ουκρανία. Χιλιάδες Ουκρανοί ακροδεξιοί πήγαν τότε στο Ντονμπάς για να πολεμήσουν Ρώσους και αυτονομιστές. Κάπως έτσι, το εσωτερικό καρκίνωμα έγινε αποδεκτό.

Τότε οι ακροδεξιοί ήταν αναγκαίοι και το επίσημο κράτος όχι απλώς τους ανέχονταν, αλλά και τους εξόπλιζε. Μόλις ισχυροποιήθηκαν όμως, άρχισαν να πιέζουν όλο και περισσότερο για αλλαγές που δεν συνάδουν ακριβώς με τα δημοκρατικά ιδεώδη. Τους ακροδεξιούς δημιούργησε το ίδιο το πολιτικό σύστημα, εναντίον του οποίου στράφηκαν αυτοί, όταν έγιναν αρκετά δυνατοί.

Με μια σειρά κινήσεων, που έχουν στόχο την επίδειξη δύναμης, τα τελευταία χρόνια ακροδεξιές ομάδες έχουν εισβάλει σε καταυλισμούς Ρομά, έχουν επιτεθεί σε διαλέξεις για το Ολοκαύτωμα και έχουν βιαιοπραγήσει κατά ρωσόφιλων. Ο αναλυτής Άντρι Γιερμολάγιεφ εξηγεί: «Η καλά οργανωμένη και επιθετική ακροδεξιά στην Ουκρανία, είναι παιδί της κυβέρνησης. Μόνο που τώρα η κυβέρνηση έχασε τον έλεγχο αυτού του παιδιού της». Η ισχύς των υπερεθνικιστών αυξήθηκε ραγδαία, βοηθούμενη και από τη δημόσια αγανάκτηση για τα σκάνδαλα διαφθοράς των κυβερνήσεων.

Η άνοδος της ακροδεξιάς στην Ουκρανία είναι χρήσιμο μάθημα για χώρες όχι μόνο του πρώην ανατολικού μπλοκ, αλλά και της Δύσης. Ανεξάρτητα από τους χειρισμούς του Πούτιν, η ακροδεξιά υπήρχε και είχε μετατραπεί σε εσωτερικό εφιάλτη. Το πρόβλημα έγινε πιο αισθητό από ποτέ, όταν πριν τρία χρόνια, λίγο πριν τις εκλογές της 21ης Απριλίου 2019, οι ακροδεξιές ομάδες βγήκαν στους δρόμους, με την κυβέρνηση ανίκανη να τις ελέγξει. Τις παραμονές των εκλογών του 2019, το Κίεβο και οι άλλες μεγάλες πόλεις της χώρας, ταρασσόταν από πορείες χιλιάδων ακροδεξιών. Ήταν συνηθισμένο θέαμα, όπως και η βία στους δρόμους.

Υπερεθνικιστές νεοναζί συγκρούονταν καθημερινά με αστυνομικές δυνάμεις, διαδηλώνοντας κατά του τότε προέδρου Ποροσένκο, που ήταν υποψήφιος για δεύτερη θητεία. Εμφανίζονταν ως πολέμιοι της διαφθοράς, η οποία όντως μαστίζει διαχρονικά το πολιτικό σύστημα της χώρας. Ήταν με λίγα λόγια εκφραστές του κοινού αισθήματος αγανάκτησης, διαμαρτυρίας και αντίδρασης. Το έχουμε δει να συμβαίνει και στην Ελλάδα. Πώς δημιουργήθηκε και γιγαντώθηκε η ακροδεξιά στην Ουκρανία και πώς γύρισε μπούμερανκ σε εκείνους που τη δημιούργησαν; Έχει ενδιαφέρον και δεν απέχει –με διαφοροποίηση στις λεπτομέρειες– από άλλες περιπτώσεις, όπως τη δημιουργία, σε μεγάλο βαθμό, της ισλαμικής τρομοκρατίας στο Αφγανιστάν.

Ο θεωρητικός του ουκρανικού εθνικισμού

Ο Στεπάν Μπαντέρα (1/1/1909 – 15/10/1959), ήταν αμφιλεγόμενη προσωπικότητα. Χαρακτηρίζεται ως θεωρητικός του ουκρανικού εθνικισμού –για ορισμένους είναι σύμβολο της ανεξαρτησίας– αλλά τον βαρύνουν βαριές κατηγορίες για φασισμό, τρομοκρατία και συνεργασία με τους Ναζί. Γιος ουνίτη Ουκρανού κληρικού, ενεπλάκη από νεαρή ηλικία σε ουκρανικές εθνικιστικές ενώσεις, ιδίως στην Οργάνωση Ουκρανών Εθνικιστών, στην ιεραρχία της οποίας αναδείχτηκε γρήγορα, από την εποχή που ήταν φοιτητής του Πολυτεχνείου στο Λβοφ. Κάποιοι από τους οπαδούς του συνεργάστηκαν ενθουσιωδώς με τους Ναζί, συμμετέχοντας στις μαζικές δολοφονίες Πολωνών και Εβραίων.

Οι σχέσεις του με τη ναζιστική Γερμανία ήταν αμφίσημες και οπορτουνιστικές. Αναμφίβολα είδε τους Ναζί ως χρήσιμο σύμμαχο στον αγώνα εναντίον της σοβιετικής κυριαρχίας. Στις 30 Ιουνίου 1941, οκτώ ημέρες μετά τη γερμανική επίθεση στην ΕΣΣΔ, ο Μπαντέρα ανακήρυξε την ανεξαρτησία της Ουκρανίας. Οι Γερμανοί δεν το αποδέχθηκαν και έστειλαν τον Μπαντέρα και συνεργάτες του σε στρατόπεδο συγκέντρωσης. Κατά μια εκδοχή υπήρξε προνομιούχος πολιτικός κρατούμενος στη Γερμανία και στη συνέχεια απελευθερώθηκε για να συνεχίσει τη συνεργασία του με τους Ναζί.

Ο Μπαντέρα επεδίωξε την ανεξαρτησία, χρησιμοποιώντας βία και μαζικές εξοντώσεις. Στην αρχή της κατοχής της δυτικής Ουκρανίας από τους Ναζί, οι Μπαντεριστές, μαζί με τα ναζιστικά στρατεύματα, οργάνωσαν πογκρόμ σε πόλεις, ιδίως στο Λβόφ. Εβραίοι και Πολωνοί ήταν τα θύματά τους. Ο Μπαντέρα ήταν ο ιδεολογικός εμπνευστής των εκστρατειών εξόντωσής τους. Υπάρχουν βίντεο με μαζικές εκτελέσεις, κυρίως Εβραίων, που προκαλούν αποτροπιασμό. Ο Eduard Dolinsky, γενικός διευθυντής της εβραϊκής επιτροπής της Ουκρανίας, υποστήριξε ότι «η πολεμική οργάνωση των Ουκρανών εθνικιστών συμμετείχε έντονα στο Ολοκαύτωμα, εξοντώνοντας, 100.000 άμαχους στην εθνοκάθαρση».

Ο τραγικός απολογισμός του 1943-44

Υπάρχουν διαφορές στις εκτιμήσεις για τον αριθμό των θυμάτων. Ο Ουκρανοκαναδός ιστορικός Serhiy Yekelchyk γράφει ότι κατά τη διάρκεια του 1943-44 περίπου 35.000 Πολωνοί και ένας άγνωστος αριθμός Ουκρανών έπεσαν θύματα αμοιβαίας εθνικής εκκαθάρισης. Ο Niall Ferguson (Βρετανός ιστορικός) γράφει ότι περίπου 80.000 Πολωνοί δολοφονήθηκαν από Ουκρανούς εθνικιστές. Ο Norman Davies (Πολωνός ιστορικός) αναφέρει ότι ο αριθμός των δολοφονημένων Πολωνών κυμαίνεται μεταξύ 200.000 και 500.000, ενώ ο Timothy Snyder (Αμερικανός ιστορικός) γράφει ότι Ουκρανοί εθνικιστές σκότωσαν «μεταξύ 40.000 και 60.000 Πολωνών στη Βολυνία το 1943».

Οι απόψεις για την προσωπικότητα του Στεπάν Μπαντέρα διίστανται. Πολλοί εθνικιστές στη Δυτική Ουκρανία τον θεωρούν μαχητή της ελευθερίας, μάρτυρα που ηγήθηκε του αγώνα για ανεξαρτησία από τη Σοβιετική Ένωση. Στις φιλορωσικές ανατολικές περιοχές της Ουκρανίας αντιμετωπίζεται ως φασίστας προδότης και τρομοκράτης που συνεργάστηκε με τους Ναζί. Να σημειωθεί, ότι το Κοινοβούλιο της Ουκρανίας κήρυξε το Δεκέμβριο του 2018, την πρώτη Ιανουαρίου ως εθνική εορτή για να τιμήσει τον συνεργάτη των Ναζί.

Το σύνθημα “Δόξα στην Ουκρανία”, που χρησιμοποιείται τελευταία, ήταν απαγορευμένο πριν λίγα χρόνια γιατί το χρησιμοποιούσαν οι Ουκρανοί φασίστες του Μπαντέρα, σύμμαχοι των Ναζί. Ακόμη και ο Μπιλ Κλίντον το εκφώνησε το 2000, όταν ολοκλήρωσε μια δημόσια ομιλία του στο Κίεβο! Ο Σαρλ Μισέλ πρόσφατα σε tweet του, μετά την αναφορά του περί αποστολής στρατιωτικής βοήθειας, έγραψε στην ουκρανική γλώσσα «Δόξα στην Ουκρανία». Άγνοια, ή αδιαφορία στις ιστορικές μνήμες που ανακινεί το εν λόγω σύνθημα;

Το κίτρινο και μπλε μπλουζάκι της ουκρανικής εθνικής ποδοσφαιρικής ομάδας στο τελευταίο Ευρωπαϊκό Πρωτάθλημα, έφερε τα συνθήματα “Δόξα στην Ουκρανία” και “Δόξα στους Ήρωες”. Η UEFA διέταξε την Ουκρανία να αφαιρέσει τις αναγραφές από την επίσημη φανέλα της εθνικής ομάδας, λίγο πριν την έναρξη του Ευρωπαϊκού Πρωταθλήματος, μετά από καταγγελία της Ρωσίας.

Το 2010 ο τότε πρόεδρος Βίκτορ Γιούσενκο απένειμε στον Μπαντέρα μετά θάνατον, το ανώτατο παράσημο του ήρωα της Ουκρανίας. Αυτό προκάλεσε τις έντονες αντιδράσεις του Κρεμλίνου, του αρχιραβίνου της Ουκρανίας, του προέδρου της Πολωνίας και πολλών –κυρίως φιλορώσων– Ουκρανών. Η απόφαση για την παρασημοφόρηση ανακλήθηκε όταν ο Γιανουκόβιτς ανέβηκε στην εξουσία, προκαλώντας άγριες διαδηλώσεις από ακροδεξιούς οπαδούς του Μπαντέρα.

Το εσωτερικό καρκίνωμα

Ο Μπαντέρα είχε διπολισμό:  Ως εθνικιστής, επιδίωκε τη δημιουργία μίας ανεξάρτητης από τη Σοβιετική Ένωση Ουκρανίας. Το μελανό σημείο του ιστορικά είναι η συνεργασία με τους Ναζί και η εξόντωση χιλιάδων αθώων. Ένα πρωινό του Οκτωβρίου 1959, ο 50χρονος Στεπάν Μπαντέρα κατέρρευσε και πέθανε σε δρόμο του Μονάχου, όπου ζούσε. Είχε δηλητηριαστεί με κυάνιο από ομάδα εκτελεστών της KGB.

Πάνω από μισός αιώνας έχει περάσει από τον θάνατό του, αλλά ο Μπαντέρα επέστρεψε στην ειδησεογραφία. Το όνομά του αναφέρεται συχνά από τον Πούτιν και Ρώσους αξιωματούχους, στην προσπάθεια να παρουσιάσουν την κυβέρνηση της Ουκρανίας ως παράνομη ομάδα οπαδών του φασισμού. Αντιμετωπίζουμε στη Δύση με σκεπτικισμό τις δηλώσεις του Πούτιν, αλλά επιβεβαιωμένα η ακροδεξιά έχει παρεισφρήσει στις κρατικές δομές και απολαμβάνει την αναγνώριση από το πολιτικό κατεστημένο του Κιέβου. Ο Ζελένσκι, αν και εβραϊκής καταγωγής, τον Απρίλιο 2019 αποκάλεσε τον Μπαντέρα, «αναμφισβήτητο ήρωα για ένα ορισμένο ποσοστό Ουκρανών» και σημείωσε ότι αυτό είναι «φυσιολογικό και ωραίο». Επιπλέον, σε βίντεο που ανέβασε στα κοινωνικά δίκτυα, μαζί με υπουργούς του αναφωνεί: «Δόξα στην Ουκρανία. Δόξα στους ήρωες».

Ο πόλεμος κάποια στιγμή θα τελειώσει, η συγκινησιακή του πλευρά θα κοπάσει και η ζωή θα συνεχιστεί. Τότε η Ουκρανία θα έρθει αντιμέτωπη με μια κατάσταση δύσκολα διαχειρίσιμη. Ο κίνδυνος που ελλοχεύει είναι την επόμενη μέρα να έχει πλέον απαξιωθεί εντελώς η συμβατική πολιτική και να έχουν αναδειχθεί σαν ήρωες τα διάφορα τάγματα των παραστρατιωτικών ακροδεξιών ομάδων. Η Δύση γνωρίζει το πρόβλημα. Σε Ουάσιγκτον, Βερολίνο, Λονδίνο και Βρυξέλλες ανησυχούν, αλλά δεν λαμβάνουν μέτρα. Το ζήτημα είναι η Ουκρανίας να είναι ελεύθερο, αλλά και δημοκρατικό κράτος.

Η Δύση ξέχασε πολύ βολικά τα όσα συνέβησαν την περίοδο της κρίσης της Κριμαίας, με τους ακροδεξιούς να καίνε πολίτες ζωντανούς, θεωρώντας βολικά το ζήτημα «εσωτερικό ουκρανικό πρόβλημα». Το πρόβλημα τώρα διογκώθηκε και δύσκολα θα αντιμετωπισθεί από τους Ουκρανούς δημοκράτες και τη Δύση η οποία βρίσκεται σε περιδίνηση από τις συνέπειες των κυρώσεων, τις οποίες επέβαλε για να πλήξει τη Ρωσία!