Το κουρδικό δημοψήφισμα και η αμερικανική γεωπολιτική επένδυση

του Γιώργου Λυκοκάπη  – 

Ήταν Σεπτέμβριος του 2014, όταν ο στρατός των τζιχαντιστών, μετά από μία σειρά στρατιωτικών επιτυχιών στα μέτωπα του Ιράκ και της Συρίας, αποφασίζει να πολιορκήσει την κουρδική πόλη Κομπάνι στην Συρία. Τα στίφη των φανατικών ισλαμιστών είχαν αυτήν την φορά έναν υπολογίσιμο αντίπαλο. Δεν αντιμετώπιζαν τον παντελώς ανίκανο ιρακινό στρατό, ούτε άοπλους χωρικούς. Αντιμετώπιζαν τις οργανωμένες, ένοπλες, κουρδικές πολιτοφυλακές του YPG. Οι εμπειροπόλεμοι Κούρδοι υπερασπίστηκαν με γενναιότητα την πόλη τους, προκαλώντας τον θαυμασμό όλου του κόσμου, με εξαίρεση την κυβέρνηση της Τουρκίας.

Ο τούρκικος στρατός που είχε συγκεντρωθεί στα τουρκοσυριακά σύνορα δεν έριξε ούτε έναν πυροβολισμό εναντίον των τζιχαντιστών που πολιορκούσαν την κουρδική πόλη. Στους Κούρδους της Συρίας κυριαρχεί πολιτικά το κόμμα PYD, το συριακό παρακλάδι του PKK, το οποίο οι Τούρκοι χαρακτηρίζουν τρομοκρατική οργάνωση. Κοινό μυστικό είναι πως ο Ερντογάν προτιμούσε να επικρατήσουν οι τζιχαντιστές έναντι των Κούρδων. Γι’ αυτό δεν επέτρεψε να φτάσει η παραμικρή βοήθεια στο Κομπάνι.

Παραδόξως, σε συνεννόηση με τον ηγέτη των Κούρδων του Ιράκ Μπαρζανί, η τούρκικη κυβέρνηση επέτρεψε σε ορισμένους πεσμεργκά (Κούρδοι μαχητές από το βόρειο Ιράκ) να φτάσουν στο πολιορκημένο Κομπάνι. Η κυβέρνηση του Ιράκ είχε αρνηθεί αντίστοιχη πρόταση του Μπαρζανί, με συνέπεια το ISIS να καταλάβει εύκολα την Μοσούλη. Δεν συνάντησε σοβαρή αντίσταση από τις ανυπόληπτες ένοπλες δυνάμεις του Ιράκ. Η Τουρκία, μέσω των Κούρδων του Ιράκ, αποπειράθηκε να ακολουθήσει την κλασική στρατηγική των Άγγλων αποικιοκρατών, το “διαίρει και βασίλευε”.

Οι εύθραυστες σχέσεις Άγκυρας-Μπαρζανί

Ο Ερντογάν είχε αναπτύξει καλές σχέσεις με τον Μπαρζανί. Η Άγκυρα αγόραζε πετρέλαιο από την τοπική κουρδική κυβέρνηση στο βόρειο Ιράκ, παρακάμπτοντας την Βαγδάτη. Τούρκοι στρατιωτικοί σύμβουλοι εκπαίδευαν μέχρι πρότινος τους πεσμεργκά. Ο συντηρητικός Μπαρζανί δεν συμπαθεί ιδιαίτερα το PKK, με το οποίο έχει προστριβές. Δεν είχε όμως καμία διάθεση να έρθει σε σύγκρουση μαζί του. Αν το τολμούσε θα ερχόταν σε αντίθεση με το κοινό εθνικό αίσθημα των Κούρδων.

Προς μεγάλη απογοήτευση του Ερντογάν, οι τζιχαντιστές ηττήθηκαν, οι Κούρδοι της Συρίας εξοπλίζονται πλέον από τον Πρόεδρο Τραμπ και είναι βέβαιο πως θα έχουν αναβαθμισμένο ρόλο στην μεταπολεμική Συρία. Εν μέσω αυτών των εξελίξεων, ο Μπαρζανί, τρία χρόνια μετά την πολιορκία του Κομπάνι, προχώρησε στην διενέργεια δημοψηφίσματος για την ανεξαρτησία των Κούρδων του Ιράκ.

Ο Τούρκος Πρόεδρος μιλάει για «προδοσία» από την πλευρά του Κούρδου ηγέτη. Η Τουρκία προσπαθεί να συνάψει συμμαχία με τη Βαγδάτη και την Τεχεράνη εναντίον της αυξανόμενης κουρδικής επιρροής και ειδικότερα εναντίον της πρωτοβουλίας του Μπαρζανί να πραγματοποιήσει το δημοψήφισμα για την ανεξαρτησία, από το οποίο προέκυψε το ΝΑΙ με σχεδόν 93%.

Η ιρανική εμπλοκή και οι αντιδράσεις

Θα μπορούσε να λειτουργήσει μία συμμαχία της Τουρκίας με το Ιράν, εναντίον των Κούρδων; Μία πιθανή εμπλοκή στρατευμάτων του σιιτικού Ιράν στην περιοχή θα προκαλέσει την αντίδραση των σουνιτικών αραβικών χωρών, όπως και του Ισραήλ. Το Τελ Αβίβ είναι ο μεγαλύτερος σύμμαχος των Κούρδων. Είναι βέβαιο πως θα αντιδράσει σε μία στρατιωτική συνεργασία Τουρκίας-Ιράν εναντίον των Κούρδων. Μία τέτοια εξέλιξη δεν θα αρέσει ούτε στον Αμερικανό Πρόεδρο, αφού ως γνωστόν επιδιώκει την καθολική απομόνωση της Τεχεράνης.

Ίσως, η Άγκυρα θεώρησε πως η Μόσχα θα μπορούσε να δείξει κάποια κατανόηση για τις ανησυχίες της, λόγω της δράσης των Τσετσένων αυτονομιστών στο εσωτερικό της. Όμως, παρά την βελτίωση των σχέσεων της Άγκυρας με τη Μόσχα, οι Ρώσοι εξακολουθούν να έχουν θετική στάση έναντι των Κούρδων της Συρίας και συνεργάζονται με τους Κούρδους του Ιράκ. Η ρώσικη εταιρεία Rosneft έχει υπογράψει συμφωνία με την κυβέρνηση Μπαρζανί για την εξαγωγή πετρελαίου. Η Μόσχα, όπως και η Ουάσιγκτον, τάχθηκαν εναντίον της διεξαγωγής του δημοψηφίσματος, αλλά απέφυγαν να ασκήσουν ασφυκτικές πιέσεις.

Οι Κούρδοι του Ιράκ έχουν εξασφαλίσει μία πολύτιμη πηγή συναλλάγματος την στιγμή που η Άγκυρα έχει δηλώσει πως θα προχωρήσει σε ενεργειακό εμπάργκο εναντίον τους, απειλώντας τους ότι «θα πεινάσουν». Ο Ερντογάν γνωρίζει πως το εμπάργκο δεν θα είναι αποτελεσματικό. Οι λαθρέμποροι πετρελαίου καραδοκούν, έτοιμοι να πληρώσουν αδρά τους πεσμεργκά για να βάλουν στο χέρι τον “μαύρο χρυσό” του Κιρκούκ.

Ούτε οι απειλές της Βαγδάτης τρομάζουν τους Κούρδους. Οι κουρδικές περιοχές είναι όαση σταθερότητας, σε σχέση με την βία που επικρατεί ακόμα και σήμερα στο υπόλοιπο Ιράκ. Υπενθυμίζουμε ότι κατάφεραν να επιβιώσουν το 1988 από τα χημικά που είχε εκτοξεύσει εναντίον τους ο Σαντάμ Χουσεΐν. Η διακοπή των διεθνών πτήσεων προς τα υπό κουρδικό έλεγχο αεροδρόμια, που ανακοίνωσε η ιρακινή κυβέρνηση, σε συνεργασία με άλλες αραβικές κυβερνήσεις, είναι ένα μέσο πίεσης, αλλά όχι καταλυτικό.

Η γεωπολιτική επένδυση των ΗΠΑ

Μετά το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος, ο Μπαρζανί δεν έχει λόγο να οξύνει τα πνεύματα γι’ αυτό και καλεί σε διάλογο. Γνωρίζει πως οι περισσότερες χώρες του κόσμου δεν θα αναγνωρίσουν το δημοψήφισμα για να διατηρήσουν τις ισορροπίες στις σχέσεις τους με το Ιράκ και την Τουρκία.

Επομένως θα κινηθεί προσεκτικά, ελπίζοντας σε μία αλλαγή στάσης εκ μέρους των ΗΠΑ. Δεν θα προχωρήσει να μονομερή ανακήρυξη ανεξαρτησίας, αλλά θα αξιοποιήσει το δημοψήφισμα για ενισχύσει το ηγετικό του προφίλ και τη διαπραγματευτική θέση του κρατιδίου του έναντι της Βαγδάτης. Διαθέτει, άλλωστε, μια στρατιά άριστα οπλισμένων και εκπαιδευμένων μαχητών.

Το μόνο που μπορεί να απειλήσει το κουρδικό κρατίδιο στο βόρειο Ιράκ είναι η έναρξη ενός πολέμου δια αντιπροσώπων. Οι σιιτικές παραστρατιωτικές οργανώσεις του Ιράκ, με την βοήθεια του Ιράν και την προτροπή της Τουρκίας, μπορούν να προχωρήσουν σε στρατιωτική επίθεση εναντίον κουρδικών περιοχών, ξεκινώντας έναν νέο κύκλο αίματος.

Σε αυτή την περίπτωση ο Μπαρζανί ελπίζει βασίμως πως θα έχει την στήριξη της Ουάσιγκτον. Οι Αμερικανοί έχουν από τις αρχές της δεκαετίας του 1990 κάνει μία μεγάλη γεωπολιτική επένδυση εκεί και είναι απίθανο να την αφήσουν απροστάτευτη. Οι Κούρδοι, άλλωστε, ήταν πολύτιμος σύμμαχος των ΗΠΑ στους δύο πολέμους του Κόλπου και ο Πρόεδρος Τραμπ έχει δείξει πως δεν είναι αχάριστος στους φίλους της Αμερικής.