Ο σουλτάνος και το κύκνειο άσμα των κεμαλιστών

Ο Ερντογάν ορκίστηκε πρόεδρος και άλλαξε συλλήβδην το Yπουργικό Συμβούλιο, κάτι που πολλοί εξέλαβαν σαν “ψαλίδισμα” των επίδοξων δελφίνων του.  Στη νέα του θητεία ο σουλτάνος θα επιδιώξει να εδραιώσει το όραμα του για το μέλλον της Τουρκίας. Εν μέρει, αυτό ξέρουμε τι περιλαμβάνει, κυρίως στις ελληνοτουρκικές σχέσεις. Στο βαθμό που μπορεί, ή θα μπορέσει στο μέλλον, ο Ερντογάν θα εποφθαλμιά μέρη της ελληνικής επικράτειας, στο πλαίσιο της “Γαλάζιας Πατρίδας” και της “πατρίδας της καρδιάς του”, ως μια επανάκαμψη στην χαμένη Οθωμανική Αυτοκρατορία.

Το σουλτανάτο θα συσπειρώνει, με την μια ή την άλλη μορφή, όλα τα τουρκόφωνα κράτη και ευρύτερα τους μουσουλμανικούς πληθυσμούς απανταχού της γης. Πριν από τριάντα χρόνια, ο Ερντογάν είχε εξηγήσει σαφέστατα τους στόχους του: «Η δημοκρατία δεν είναι ο τελικός μας στόχος, αλλά μάλλον ένα μέσο για την αποκατάσταση του πολιτισμού του Ισλάμ που θα προχωρήσει τον εικοστό πρώτο αιώνα. Όποιος συμμετέχει στην αναγέννηση αυτού του πολιτισμού, η ανταμοιβή του από τον Θεό θα διπλασιαστεί».

Και πλέον ο σουλτάνος βρίσκεται σε νέο εφαλτήριο γι’ αυτό τον σκοπό. Επί είκοσι χρόνια αύξησε εκθετικά την τουρκική επιρροή στην ευρύτερη περιοχή, με “ήπια” ισχύ (τουρκικά εκπαιδευτικά ιδρύματα, πολιτιστικούς οργανισμούς, οργανώσεις αρωγής, Οργανισμός Τουρκογενών Κρατών, κλπ) τα οποία ο Ιμπραήμ Καλίν έχει αναλύσει σε άρθρο του το 2011. Αλλά και με πιο δυναμικούς έως διπλωματικά άξεστους τρόπους (εκβιασμοί για την διεύρυνση του ΝΑΤΟ, παραβιάσεις ελληνικού εναερίου χώρου, σχέσεις με Ρωσία-Κίνα-Ιράν, μη συμμόρφωση με κυρώσεις, κλπ).

Παρόλα αυτά το τουρκικό νόμισμα συνεχίζει την πτώση του. Οι υποστηρικτές του απέδωσαν στον Ερντογάν την ταχεία πρόοδο της τουρκικής οικονομίας υπό τη διαχείριση του την πρώτη δεκαετία. Εκμεταλλεύτηκε το γεγονός ότι η δημογραφική ανάπτυξη της Τουρκίας εξασφάλιζε πολλά και φτηνά εργατικά χέρια στις παρυφές μιας Ευρώπης δημογραφικά παρηκμασμένης. Αλλά, σε αντίθεση με άλλους ηγέτες, πχ της Ανατολικής Ασίας που προσπάθησαν να εκμεταλλευτούν το παροδικό πλεονέκτημα για να βάλουν τις οικονομίες τους σε σταθερές βάσεις για το μέλλον, ο Ερντογάν έχασε την ευκαιρία. Η Τουρκία βυθίζεται τώρα σε μια οικονομική κατάρρευση.

Καθώς η Τουρκία πλησιάζει την 100η επέτειο της Συνθήκης της Λωζάνης, που καθόρισε τα σύγχρονα σύνορά της και την εκατονταετηρίδα της ως σύγχρονο έθνος-κράτος, ο άξονας της εξωτερικής πολιτικής υπό τον Ερντογάν, εδράζεται στη συνέχιση της κατοχής της Κύπρου και των περιοχών της Συρίας και του Ιράκ. Επιπλέον, αγκαλιάζει όλο και περισσότερο τα αυταρχικά καθεστώτα της Μόσχας, του Πεκίνου και όποια άλλα στην Ευρασία. Ο δε μέχρι πρότινος υπουργός Εσωτερικών, Σουλεϊμάν Σοϊλού, συνέχιζε να υποδαυλίζει τον αντιαμερικανισμό. «Η Τουρκία έχει φτάσει σε τέτοιο σημείο που από εδώ και στο εξής, όποιος ακολουθεί μια πολιτική που εστιάζει στην Αμερική θα κηρύσσεται προδότης της πατρίδας», δήλωσε πρόσφατα!

Σουλτάνος αναζητά σουλτανάτο

Δεν είναι ότι τα ΜΜΕ τον βλέπουν σαν σουλτάνο, αλλά και ο ίδιος ο Ερντογάν βλέπει τον εαυτό του σαν σουλτάνο. Όπως ο Πούτιν βλέπει την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης ως συμφορά και ο Ερντογάν βλέπει έτσι την κατάρρευση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Όχι μόνο θέλει να επιστρέψει σε εδάφη που αισθάνεται ότι οι νικηφόρες δυνάμεις του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου αρνήθηκαν αδίκως στην Τουρκία, αλλά θέλει επίσης να μεγαλώσει μια θρησκευόμενη γενιά για να ανατρέψει την εκκοσμίκευση του Κεμάλ.

Αυτό θα απαιτήσει κοινωνικές αλλαγές. Πρώτον, θα πρέπει να υποβαθμίσει τους μη-μουσουλμάνους (Χριστιανούς, Εβραίους, Γεζίντι, Ασσύριους και άλλες θρησκευτικές μειονότητες), σε πολίτες δεύτερης κατηγορίας, με αυξανόμενες διακρίσεις. Δεύτερον, θα χρειαστεί να εκπαιδεύσει τη νεολαία της Τουρκίας, κάτι που έχει αρχίσει πριν από δύο δεκαετίες, αλλά συνεχίζει να συναντά αντιστάσεις.

Στην Κωνσταντινούπολη, κατά μήκος των ακτών του Αιγαίου και της Μεσογείου, όπως και στο Κουρδιστάν της Τουρκίας, πολλοί νέοι αντιστέκονται στις αρχές της Μουσουλμανικής Αδελφότητας που ασπάζεται ο Ερντογάν, ακόμη κι αν είναι θρησκευόμενοι. Τέλος για να πετύχει το σχέδιο του θα χρειαστεί να εκδιώξει όλους όσους ο ίδιος θεωρεί “αδιόρθωτους”. Αυτό περιλαμβάνει και ό,τι απομένει από την πιο κοσμική δυτικότροπη μεσαία τάξη. Σύμφωνα με τον Ερντογάν, αν δεν μπορούν να προσαρμοστούν, πρέπει να πιεστούν εμμέσως για να εγκαταλείψουν την χώρα.

Ήδη, τα στοιχεία αυτής της διαρροής είναι εμφανή. Μετά το 2016, τουλάχιστον 110.000 οικογένειες δραπέτευσαν προς την Ευρώπη και οι περισσότεροι πέρασαν από την Ελλάδα. Στην Ελλάδα οι Τούρκοι κάτοχοι Golden Visa ήταν 632 μέχρι το τέλος Απριλίου, αλλά υπολογίζεται ότι περίπου 10.000 οικογένειες ζουν εδώ και έχουν αιτηθεί άσυλο. Στην Γερμανία πέρυσι, οι Τούρκοι αιτούντες άσυλο ξεπέρασαν τις 20.000.

Αυξανόμενη φυγή Τούρκων

Ακόμη και στις ΗΠΑ δημιουργούνται παροικίες Τούρκων μεταναστών, όπως στο Μαϊάμι, το οποίο μετατρέπεται γρήγορα σε μικρή Κωνσταντινούπολη (όπως μικρή Αβάνα παλαιότερα). Τούρκοι αυτοεξόριστοι με στρατιωτική υπηρεσία, συρρέουν στο Νόρφολκ και στο Βιρτζίνια Μπιτς, όπου πρώην συνάδελφοί τους στο ΝΑΤΟ, τους παρέχουν δίκτυο υποστήριξης. Το φαινόμενο αναμένεται να ενταθεί, καθώς ο Ερντογάν θα προωθεί την ισλαμοποίηση της Τουρκίας.

Ο νεοεκλεγείς πρόεδρος δεν ανακάλυψε την Αμερική, απλά υιοθετεί δοκιμασμένη τακτική. Ο Αγιατολάχ Χομεϊνί μεταμόρφωσε το Ιράν, όχι μόνο μέσω της κατήχησης, αλλά ενθαρρύνοντας και μια φυγή πληθυσμού, προκειμένου να απαλλάξει το Ιράν από μια ελίτ που θα μπορούσε να “μολύνει” ιδεολογικά την κοινωνία. Ο Φιντέλ Κάστρο ενθάρρυνε τη μαζική μετανάστευση, όχι μόνο για να απαλλαγεί από εγκληματικά στοιχεία, αλλά και από την φιλοαμερικανική ελίτ της εποχής του Μπατίστα. Ο Μουκτάντα αλ-Σαντρ υιοθέτησε την ίδια στρατηγική στο Ιράκ μετά το 2003, καθώς προσπάθησε να απαλλάξει τη Βαγδάτη από μια μεσαία τάξη, τις αξίες της οποίας δεν συμμεριζόταν.

Ο Ερντογάν μπορεί να αντικαταστήσει ορισμένες ελίτ και ηγετικές ομάδες μειονοτήτων, όπως Αλεβιτών και Κούρδων, με θρησκευτικά συντηρητικούς Σύριους Άραβες. Στη συνέχεια θα ενθαρρύνει όσους πρόσφυγες δεν ταιριάζουν στο αφήγημα του, να συνεχίσουν το ταξίδι τους στην Ευρώπη. Επιπλέον, πολλοί από τους παραδοσιακούς κεμαλιστές δεν θα μείνουν στην Τουρκία για να τον πολεμήσουν. Η εκλογική μάχη του Κιλιτσντάρογλου μάλλον ήταν η τελευταία τους ευκαιρία. Πλέον με την ήττα του και την εδραίωση του Ερντογάν, το πιθανότερο είναι πως αρκετοί θα ετοιμάσουν τις βαλίτσες τους.

Με άλλα λόγια, πρέπει να περιμένουμε επιτάχυνση της κοινωνιολογικής αλλαγής της Τουρκίας. Και επειδή οι καιροί δεν προσφέρονται για ωμή εθνική κάθαρση και γενοκτονία, η έμφαση θα πέσει σε μια άλλη προσφιλή τουρκική μέθοδο, στον διωγμό. Η τοποθέτηση του φιλο-Ιρανού Φιντάν στα ηνία της διπλωματίας, ίσως είναι μια πρόγευση. Ένας αδιόρθωτος ισλαμιστής θα είναι μονολιθικά αντίθετος σε ό,τι πάει κόντρα στο νεοοθωμανικό όραμα και θα έχει “βουλωμένα αυτιά” στις εκκλήσεις της Δύσης.