Το μακρύ χέρι του Πούτιν στα Βαλκάνια

Ο ανταγωνισμός ΗΠΑ-ΕΕ και Ρωσίας για επιρροή στα Βαλκάνια αποτελεί τμήμα της ευρύτερης ρωσικής στρατηγικής που είναι πιθανό να επηρεαστεί από την πορεία του πολέμου στην Ουκρανία. Ο Πούτιν φαίνεται να έχει τη δυνατότητα να προκαλέσει στην περιοχή των Δυτικών Βαλκανίων κρίση, μια αλλαγή συνόρων.

Η Σερβία και η Δημοκρατίας της Σερβίας (Republika Srpska) αποτελούν στενούς συμμάχους της Μόσχας που επιδιώκει εδώ και καιρό τη δημιουργία ενός σερβικού ορθόδοξου χριστιανικού άξονα στη συγκεκριμένη περιοχή. Η ΕΕ αντιδρά σε οποιαδήποτε αλλαγή συνόρων στα Δυτικά Βαλκάνια και ο πρόεδρος Τζο Μπάιντεν σύμφωνα με διάταγμα του έχει τη δυνατότητα να επιβάλει αυστηρές κυρώσεις σε όσους απειλούν τη σταθερότητά των κρατών της περιοχής. Αναπόφευκτα θα υπάρξει μια αμερικανική επιθετική παρεμβατική πολιτική κατά της Ρωσίας, κυρίως σε επίπεδο επιβολής νέων κυρώσεων.

Στη Σύνοδο Κορυφής της ΕΕ 24-25 Μαρτίου, οι Ευρωπαίοι ηγέτες συζήτησαν με τον Μπάιντεν μέσω τηλεδιάσκεψης και για τα Δυτικά Βαλκάνια. Ο Καγκελάριος της Αυστρίας Καρλ Νεχάμερ ανέφερε στον Μπάιντεν και στους Ευρωπαίους ηγέτες ότι η διατήρηση της εδαφικής ακεραιότητας της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης είναι κρίσιμης σημασίας για την αποτροπή «αποσταθεροποιητικών επιρροών».

Τα Δυτικά Βαλκάνια παραμένουν εύθραυστα και οι εθνοτικές και θρησκευτικές διαμάχες μπορεί να ξεσπάσουν ανά πάσα στιγμή, αν κάποιος τις πυροδοτήσει. Η ΕΕ αν και είναι απούσα από την περιοχή, επιδιώκει την ένταξη έξι κρατών της στις ευρωατλαντικές δομές. Στόχος είναι να περιορίσει τη ρωσική επιρροή και το Berlin Process, πρωτοβουλία της Μέρκελ, αποτελεί τη διπλωματική αιχμή των Βρυξελλών.

Ωστόσο, ο Πούτιν διαθέτει τα δικά του “όπλα” για να φθείρει το ΝΑΤΟ καθώς και τη στρατηγική της ΕΕ. Η ανάσχεση του ΝΑΤΟ παραμένει μακροπρόθεσμος στόχος του Πούτιν. Στο πλαίσιο αυτό, η Ρωσία έχει υπονομεύσει ενεργά την πολιτική και λαϊκή υποστήριξη για ένταξη κρατών στο ΝΑΤΟ στα Δυτικά Βαλκάνια.  Ο Πούτιν στο πλαίσιο αυτό έχει ενεργοποιήσει υπερεθνικιστές και ευρωσκεπτικιστές, οι οποίοι αντιλαμβάνονται το ΝΑΤΟ σαν απειλή.

Πούτιν και game changers

Οι στενοί σύμμαχοι της Ρωσίας στην συγκεκριμένη περιοχή, Σερβία και Δημοκρατία της Σερβίας στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη, έχουν τη δυνατότητα να λειτουργήσουν ως game changers. Η ιδέα της “Μεγάλης Σερβίας” με ένωση της Σερβίας με το Βόρειο Κόσοβο και τη Δημοκρατία της Σερβίας, αποτελεί και το εθνικιστικό αφήγημα του Βελιγραδίου.

Επιπλέον, εκτός από τις διπλωματικές, οικονομικές και στρατιωτικές σχέσεις Μόσχας-Βελιγραδίου, σημαντικό ρόλο διαδραματίζει και η θρησκευτική διπλωματία. Η ηγεσία της Ορθόδοξης Εκκλησίας της Σερβίας και της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας έχουν στενή συνεργασία. Η Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία έχει εδώ και χρόνια διεισδύσει και στο σερβικό πολιτικό και στρατιωτικό κατεστημένο.

Επιπροσθέτως, η Σερβία του προέδρου Αλεξάντερ Βούτσιτς απέφυγε να καταδικάσει τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία και κατέστησε σαφές ότι δεν επιβάλλει κυρώσεις στη Ρωσία. Ωστόσο, η Σερβία ψήφισε υπέρ της Απόφασης του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών για τερματισμό του πολέμου. Η κίνηση της εντάσσεται στο πλαίσιο μιας στρατηγικής να δείξει ότι διατηρεί κάποια ουδετερότητα μεταξύ ΕΕ και Ρωσία, που φαίνεται να μη πείθει τη Δύση.

Το θέμα του Κοσόβου αποτελεί μία ακόμα σημαντική παράμετρο των σερβορωσικών σχέσεων. Η Μόσχα δεν έχει αναγνωρίσει το Κόσοβο, γεγονός που εξυπηρετεί την στρατηγική του Βελιγραδίου, που έχει στόχο να προστατέψει τους Σέρβους του Βόρειου Κοσόβου. Άλλωστε, ο Βούτσιτς έχει απειλήσει να κάνει χρήση βίας για να προστατεύσει το σερβικό πληθυσμό.

Η Δημοκρατία της Σερβίας

Στη ρωσική σφαίρα επιρροής εντάσσεται και η Δημοκρατία της Σερβίας (Republika Srpska) του Μίλοραντ Ντόντικ, ο οποίος έχει αμφισβητήσει την κυριαρχία της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης, με απόσχιση της σερβικής οντότητας. Απείλησε με αποχώρησή της από τους κρατικούς θεσμούς με  σύσταση παράλληλων φορέων σε βασικούς τομείς, συμπεριλαμβανομένων των ενόπλων δυνάμεων, της δικαιοσύνης και το φορολογικού συστήματος.

Η σερβική οντότητα λαμβάνει διάφορες μορφές ρωσικής υποστήριξης και χρησιμοποιείται από τη Μόσχα για να ασκεί μεγάλη επιρροή στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη. Η προεδρία της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης δεν έχει καταδικάσει τη ρωσική εισβολή στη Ουκρανία, εξαιτίας του βέτο Ντόντικ – συμμάχου του Πούτιν.

Επισημαίνεται, ότι οποιαδήποτε προσπάθεια της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης να επιδιώξει την ένταξη στο ΝΑΤΟ πιθανότατα θα απορριφθεί από τη Republika Srpska. Ο Ντόντικ φαίνεται να επιδιώκει την ένωση με τη Σερβία. Ενδιαφέρον σε αυτό το σημείο έχει η δήλωση του Ρώσου πρεσβευτή στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη Ιγκόρ Καλμπούχοφ.

Ανέφερε, ότι εάν η Βοσνία «αποφασίσει να είναι μέλος οποιασδήποτε συμμαχίας, αυτό είναι εσωτερικό ζήτημα. Η απάντησή μας είναι διαφορετική υπόθεση. Το παράδειγμα της Ουκρανίας δείχνει τι περιμένουμε. Σε περίπτωση που υπάρξει οποιαδήποτε απειλή, θα απαντήσουμε». Η δήλωσή του μπορεί να ερμηνευτεί ότι η Ρωσία δεν αποκλείει το ενδεχόμενο απόσχισης της Republika Srpska, που αν υλοποιηθεί θα ανοίξει τον “ασκό του Αιόλου” στα Δυτικά Βαλκάνια.

Κόστος και αποσταθεροποίηση

Οι εθνοτικές και θρησκευτικές ισορροπίες της περιοχής παραμένουν ιδιαίτερα εύθραυστες και καθιστούν δύσκολη την επίλυση συγκρούσεων. Η ιστορία των Δυτικών Βαλκανίων έχει αποδείξει πως το nation building που βασίστηκε στα δυτικά πρότυπα δεν έχει αποφέρει τα προσδοκώμενα αποτελέσματα. Αποδεικνύεται ότι η Συμφωνία Ντέιντον του 1995 δεν έχει εφαρμοστεί πλήρως.

Μια αλλαγή συνόρων θα προκαλέσει αποσταθεροποίηση, με βασικό σενάριο, την απόσχιση της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης και την προσάρτηση του Βόρειου Κοσόβου από τη Σερβία. Ο Πούτιν αν πιεστεί ακόμα περισσότερο από ΝΑΤΟ και ΗΠΑ στην Ουκρανία, ενδέχεται να δημιουργήσει αυτό μέτωπο στα Δυτικά Βαλκάνια. Ωστόσο, αυτό θα εξαρτηθεί και από τι θα κάνει η Σερβία, καθώς μια τέτοια εξέλιξη θα την απομακρύνει από τους ευρωατλαντικούς θεσμούς. Παρά τη στενή συμμαχία του Βούτσιτς με τον Πούτιν, το κόστος θα είναι μεγάλο για τη Σερβία και ενδεχομένως να μην ακολουθήσει τη Ρωσία.

Επιπλέον, μια αλλαγή συνόρων θα έχει αντίκτυπο στην ευρύτερη περιοχή καθώς είναι πολύ πιθανό να προκαλέσει αφύπνιση του αλβανικού εθνικισμού. Το Κόσοβο δεν θα ανεχθεί μια προσάρτηση τμήματος της επικράτειάς του από τη Σερβία και οι σχέσεις Πρίστινα και Βελιγραδίου είναι τεταμένες. Ταυτόχρονα, σε μια τέτοια περίπτωση ενδέχεται να υπάρξει και ενεργοποίηση των πυρήνων ισλαμιστών εξτρεμιστών μαχητών, που αποτελούν μόνιμη απειλή για τα Δυτικά Βαλκάνια.