Το Μεσογειακό Τόξο Ελλάδας-Κύπρου-Ισραήλ απέναντι σε Κίνα και Τουρκία

Η Τουρκία θεωρεί αυτή τη συμμαχία ως άμεση στρατηγική απειλή για τις περιφερειακές της φιλοδοξίες και την εθνική της ασφάλεια. Σύμφωνα με αναλυτές, η συνεργασία αυτή εντάσσεται σε ένα ευρύτερο στρατηγικό δόγμα των Ηνωμένων Πολιτειών, το οποίο στοχεύει στην αναχαίτιση της Κίνας και στην αναδιαμόρφωση των γεωπολιτικών ισορροπιών στη Μεσόγειο.

«Ένα από τα πιο σημαντικά ζητήματα είναι οι ορατές και αόρατες περιοχές από τις οποίες περικυκλώνεται η Τουρκία. Οι ορατές περιοχές περικύκλωσης είναι τα δίκτυα συμμαχιών που έχουν σχηματιστεί εις βάρος της Τουρκίας. Είμαστε ενήμεροι γι’ αυτές και αναπτύσσουμε διπλωματικά μέτρα για να απαντήσουμε. Αν δεν μπορούν να αναπτυχθούν διπλωματικά μέτρα για συγκεκριμένα ζητήματα, τότε το θέμα παραπέμπεται στα στρατιωτικά και σταθερότητας ιδρύματα – και από εκεί και πέρα ακολουθούν περαιτέρω ενέργειες», Χακάν Φιντάν.

Τα λόγια του Φιντάν στις αρχές του μήνα αποτελούσαν σαφή δήλωση ότι τα σχετικά ήρεμα νερά της Ανατολικής Μεσογείου έχουν μετατραπεί σε γραμμή μετώπου ενός ευρύτερου γεωπολιτικού ανταγωνισμού. Η απειλή ότι «η Τουρκία θα χτυπήσει πρώτη» δεν απευθυνόταν μόνο στην Ελλάδα, την Κύπρο ή το Ισραήλ, αλλά στο νέο σύστημα ασφάλειας που διαμορφώνεται στα δυτικά σύνορα, αυτό που μπορεί να ονομαστεί «Μεσογειακό Τόξο».

Αυτή η τριμερής στρατηγική συνεργασία έχει εξελιχθεί πέρα από μια περιφερειακή συμμαχία που αντιτίθεται στις φιλοδοξίες της Άγκυρας. Αποτελεί πλέον κρίσιμο κόμβο σε ένα ευρύτερο γεωπολιτικό πλέγμα γνωστό ως Ινδο-Μεσογειακή Ζώνη, το κεντρικό πεδίο του εντεινόμενου ανταγωνισμού μεταξύ ΗΠΑ και Κίνας σε ολόκληρη την Ευρασία. Στόχος της είναι η δημιουργία ενός νέου, δυτικόφιλου στρατιωτικού άξονα υπό την εποπτεία της Ουάσιγκτον. Στην καρδιά του βρίσκεται το τρίγωνο Ελλάδα-Κύπρος-Ισραήλ, ένα στρατηγικό προγεφύρωμα ενταγμένο πλέον στον αγώνα για την κυριαρχία στην Ευρασία.

Η ενέργεια ως πρόσχημα, η ηγεμονία ως σκοπός

Οι τεράστιες ανακαλύψεις φυσικού αερίου στη λεκάνη της Ανατολικής Μεσογείου – τα κοιτάσματα Ταμάρ και Λεβιάθαν στα ανοικτά της Παλαιστίνης υπό ισραηλινή κατοχή, το κοίτασμα Αφροδίτη κοντά στην Κύπρο και το αιγυπτιακό Ζορ – προκάλεσαν μια ριζική μεταβολή στις περιφερειακές ισορροπίες. Μια περιοχή που μέχρι πρόσφατα ήταν καθαρός εισαγωγέας ενέργειας, μετατρέπεται πλέον σε στρατηγικό κόμβο εξαγωγών.

Η μεταμόρφωση αυτή συνέπεσε με την αυξανόμενη ανάγκη της Ευρώπης να αντικαταστήσει το ρωσικό φυσικό αέριο μετά την επέμβαση της Μόσχας στην Ουκρανία. Τα κοιτάσματα της Μεσογείου θεωρήθηκαν ξαφνικά ως γεωπολιτικό θησαυροφυλάκιο, προβάλλοντας το Ισραήλ ως «αξιόπιστο εταίρο».

Για την προστασία και την εξαγωγή αυτών των πόρων δημιουργήθηκε άνευ προηγουμένου πολιτική και στρατιωτική συνεργασία. Μετά από δεκαετίες απομόνωσης, η «ενεργειακή ευλογία» έδωσε στο Τελ Αβίβ το στρατηγικό διαβατήριο για στενότερους δεσμούς με τους Ευρωπαίους γείτονες.

Το 2019 ιδρύθηκε στο Κάιρο το East Mediterranean Gas Forum (EMGF) για να θεσμοθετήσει αυτές τις νέες συμμαχίες. Η πραγματική του λειτουργία, ωστόσο, ήταν να χαράξει μια κόκκινη γραμμή απέναντι στην Τουρκία, την οποία εξαίρεσε πλήρως — κάτι που δεν ήταν τυχαίο, αλλά δομικό. Από αυτό το πλαίσιο προέκυψαν δύο βασικά έργα:

• O αγωγός EastMed, μήκους 1.900 χιλιομέτρων, που συνδέει τα κοιτάσματα της Ανατολικής Μεσογείου με την Ευρώπη μέσω Ελλάδας και Κύπρου.
• Kαι ο Great Sea Interconnector, ένα υποθαλάσσιο καλώδιο ηλεκτρικής ενέργειας που συνδέει το Τελ Αβίβ με το ευρωπαϊκό δίκτυο.

Παρά το τεράστιο κόστος και τα τεχνικά εμπόδια, η δυτική στήριξη παραμένει ισχυρή, καθώς αυτά τα έργα δεν είναι μόνο οικονομικές επενδύσεις αλλά και πολιτικά εργαλεία εδραίωσης επιρροής. Στόχος τους είναι να αγκυρώσουν το Ισραήλ βαθιά μέσα στην ευρωπαϊκή ενεργειακή υποδομή, καθιστώντας την ασφάλειά του άρρηκτα συνδεδεμένη με την ενεργειακή κυριαρχία της Ευρώπης.

Ελλάδα, Τουρκία και η νότια πτέρυγα του ΝΑΤΟ

Ιστορικά, η Ελλάδα και η Κύπρος είχαν περιορισμένο ρόλο ως νοτιοανατολικό άκρο της ΕΕ και του ΝΑΤΟ. Με την ανάδειξη, όμως, του δόγματος της “Γαλάζιας Πατρίδας” (Mavi Vatan) – μιας θαλάσσιας επεκτατικής πολιτικής που διεκδικεί την τουρκική κυριαρχία σε ευρείες θαλάσσιες ζώνες του Αιγαίου, της Ανατολικής Μεσογείου και της Μαύρης Θάλασσας – η θέση τους άλλαξε δραματικά.
Το δόγμα αυτό, προωθούμενο από το τουρκικό ναυτικό επιτελείο, αμφισβητεί τα ελληνικά θαλάσσια-κυριαρχικά δικαιώματα σε δεκάδες νησιά και απορρίπτει τη μονομερή κυπριακή ανακήρυξη ΑΟΖ, θεωρώντας την προέκταση της τουρκικής υφαλοκρηπίδας.

Το Μεσογειακό Τόξο έχει έτσι εξελιχθεί σε μηχανισμό στρατιωτικής εξισορρόπησης της Τουρκίας. Κοινές ασκήσεις όπως οι NEMESIS και Noble Dina επικεντρώνονται στην προστασία πλατφορμών φυσικού αερίου, στην αντιτρομοκρατία και στις επιχειρήσεις έρευνας-διάσωσης, ενισχύοντας την τριμερή διαλειτουργικότητα.

Καθοριστική στιγμή αποτέλεσε η εγκατάσταση του ισραηλινού συστήματος αεράμυνας Barak MX στην Κύπρο, με εμβέλεια 400 χιλιομέτρων, ικανό να καταρρίπτει τουρκικά drones και να δημιουργεί μια «ζώνη απαγόρευσης πρόσβασης» (A2/AD) στην περιοχή.

Για τη Λευκωσία, αυτό σήμαινε αντιστροφή της ταπείνωσης του 1998, όταν είχε αναγκαστεί να αποσύρει τους ρωσικούς S-300 υπό πίεση του ΝΑΤΟ. Με την υποστήριξη του Τελ Αβίβ, η Κύπρος μετατρέπεται σήμερα σε στρατιωτικοποιημένο προκεχωρημένο φυλάκιο της Ανατολικής Μεσογείου.

Η δυτική εδραίωση του Ισραήλ

Το Μεσογειακό Τόξο σηματοδοτεί την ενσωμάτωση του Ισραήλ στη δυτική αρχιτεκτονική ασφάλειας. Έχει πλέον εγκαταλειφθεί το παλαιό «δόγμα της περιφέρειας» του Μπεν Γκουριόν, που επιδίωκε συμμαχίες με μη αραβικά κράτη (όπως το Ιράν πριν την επανάσταση και την Αιθιοπία) για την παράκαμψη της αραβικής εχθρότητας.

Σήμερα, το Ισραήλ χτίζει ένα σκληρό περίμετρο ασφάλειας στη δυτική του πλευρά. Η αξιοπιστία της συμμαχίας δοκιμάστηκε τον Ιούνιο του 2025, κατά τη σύντομη αλλά έντονη σύγκρουση Ισραήλ–Ιράν. Την παραμονή της επιχείρησης «Rising Lion», ολόκληρος ο ισραηλινός πολιτικός στόλος αεροσκαφών μεταφέρθηκε κρυφά σε αεροδρόμια της Κύπρου και της Ελλάδας. Παρότι αρνήθηκαν επίσημα κάθε συντονισμό, δεδομένα πτήσεων και τοπικά ρεπορτάζ επιβεβαίωσαν την επιχείρηση.

Επιπλέον, η αμερικανική βάση στη Σούδα φέρεται να χρησιμοποιήθηκε ως σταθμός ανεφοδιασμού για τα αμερικανικά αεροσκάφη που υποστήριζαν τις ισραηλινές επιδρομές, ενώ ελληνικές πυροβολαρχίες Patriot αναπτύχθηκαν για την προστασία της βάσης.

Αυτή η αθόρυβη αλλά κρίσιμη υποστήριξη κατέστησε την Αθήνα και τη Λευκωσία μέρος του εσωτερικού αμυντικού κύκλου του Ισραήλ, μετατρέποντας μια σχέση συμφερόντων σε στρατηγική συμμαχία εμπιστοσύνης και αναγκαιότητας.

Η Ινδο-Μεσογειακή Ζώνη: Το αμερικανικό εγχειρίδιο περικύκλωσης 

Αυτό που μετατρέπει το Τόξο από περιφερειακή πρωτοβουλία σε παγκόσμια γραμμή ρήξης είναι ο ρόλος του στον σχεδιασμό των ΗΠΑ για την Ινδο-Μεσογειακή διαδρομή – ένα θαλάσσιο δίκτυο που παρακάμπτει την κινεζική επιρροή στον Ινδικό Ωκεανό, την Ερυθρά Θάλασσα και τη Μεσόγειο.

Αποτελεί τη ραχοκοκαλιά μιας στρατηγικής περιορισμού που συνδέεται με τη συμμαχία I2U2 (Ινδία-Ισραήλ-ΗΑΕ-ΗΠΑ) και τον διάδρομο Ινδία-ΗΑΕ-Σαουδική Αραβία-Ιορδανία-Ισραήλ, πάνω στον οποίο το Τελ Αβίβ βασίζεται όλο και περισσότερο μετά τις επιθέσεις των μαχητών της Υεμένης στις ισραηλινές θαλάσσιες μεταφορές στην Ερυθρά Θάλασσα.

Η Ινδία, που βλέπει μια αυξανόμενη ευθυγράμμιση μεταξύ Πακιστάν και Τουρκίας, θεωρεί το Μεσογειακό Τόξο αντίβαρο. Η επίσκεψη του πρωθυπουργού Μόντι στην Κύπρο, εν μέσω της ισραηλινοϊρανικής κρίσης, ήταν ένα σαφές πολιτικό μήνυμα προς την Άγκυρα. Η νέα αυτή συνεργασία θυμίζει μια αναβίωση του “Χρυσού Δρόμου” που συνέδεε την Ινδία με την Ευρώπη – αυτή τη φορά ως αντίπαλο δέος στον Νέο Δρόμο του Μεταξιού της Κίνας.

Παράλληλα, δημιουργούνται θεσμοί όπως το India–Greece–Cyprus Business Council, ενώ οι αμυντικές και βιομηχανικές σχέσεις Ινδίας-Ισραήλ ενισχύονται. Το Πεκίνο βλέπει το Τόξο ως εν δυνάμει απειλή για την Πρωτοβουλία Belt and Road (BRI). Η κινεζική COSCO ελέγχει το 67% του λιμανιού του Πειραιά, το οποίο έχει εξελιχθεί σε ένα από τα πιο πολυσύχναστα της Ευρώπης.

Ωστόσο, η Ελλάδα – παρότι οικονομικός εταίρος της Κίνας – παραμένει μέλος του ΝΑΤΟ, διεξάγει κοινές ασκήσεις με το Ισραήλ και φιλοξενεί μόνιμη αμερικανική ναυτική παρουσία. Αυτή η διττή θέση την τοποθετεί στο επίκεντρο της αντιπαράθεσης μεταξύ ατλαντισμού και πολυπολικότητας.

Ρήγματα και ευθραυστότητες

Παρά τις φιλοδοξίες του, το Μεσογειακό Τόξο δεν είναι απαλλαγμένο από ρωγμές. Τον Μάρτιο του 2025, το έργο του Great Sea Interconnector ανεστάλη μετά την απόφαση της Ελλάδας να παγώσει τις πληρωμές προς τον γαλλικό προμηθευτή του καλωδίου. Ιταλικά ερευνητικά πλοία αποσύρθηκαν όταν η Τουρκία έστειλε πέντε πολεμικά πλοία στην περιοχή το καλοκαίρι του 2024.

Ακόμη και η Κύπρος έχει εκφράσει επιφυλάξεις: το υπουργείο Οικονομικών δήλωσε ότι ανεξάρτητες μελέτες χαρακτηρίζουν το έργο οικονομικά μη βιώσιμο υπό τις παρούσες συνθήκες. Η ανακοίνωση αυτή προκάλεσε ερωτήματα για την ικανότητα – ή τη βούληση – της Λευκωσίας να το χρηματοδοτήσει. Παράλληλα, η Ευρωπαϊκή Εισαγγελία διερευνά σκάνδαλο διαφθοράς που σχετίζεται με τα αρχικά στάδια του έργου. Ωστόσο, η πιο άμεση απειλή προέρχεται από την Τουρκία, η οποία έχει καταστήσει σαφές ότι οποιαδήποτε ενεργειακή πρωτοβουλία που την παρακάμπτει είναι απαράδεκτη.

Η Άγκυρα έχει αναπτύξει ναυτικές δυνάμεις, έχει απειλήσει με μέτρα επιβολής και συνεχίζει να αμφισβητεί τα θαλάσσια σύνορα με στρατιωτική ισχύ. Το Μεσογειακό Τόξο δεν είναι δευτερεύον πεδίο. Έχει εξελιχθεί σε ένα από τα πιο έντονα σημεία πίεσης της παγκόσμιας τάξης που διαμορφώνεται. Αυτό που ξεκίνησε ως περιφερειακή συμφωνία γύρω από ενεργειακές ροές είναι πλέον οχυρωμένο σύνορο στην εκστρατεία της Ουάσιγκτον να υπερκεράσει τους αντιπάλους της στην Ανατολή και τη Δύση.

Στα νερά αυτά χαράσσονται, και όχι διαπραγματεύονται, οι νέες διαχωριστικές γραμμές του 21ου αιώνα. Και το αν αυτός ο δυτικά υποστηριζόμενος άξονας θα αντέξει ή θα καταρρεύσει υπό το βάρος των εσωτερικών αντιθέσεων και της εξωτερικής πίεσης θα καθορίσει το επόμενο κεφάλαιο της παγκόσμιας τάξης.